Thời kỳ khởi sắc của kinh tế thế giới có thể sẽ không kéo dài

Tăng trưởng kinh tế thế giới vẫn còn nhiều thách thức. Ảnh: Reuters

Theo tờ The Economist, bất chấp xung đột và bầu không khí địa chính trị u ám, nền kinh tế thế giới đang có những dấu hiệu khởi sắc. Chỉ cách đây một năm, mọi dự báo đều cho rằng lãi suất cao sẽ sớm dẫn đến suy thoái. Nhưng những gì đang diễn ra trong năm 2023 đã khiến giới quan sát thay đổi nhận định.

Nền kinh tế Mỹ bùng nổ trong quý III/2023, tăng trưởng với tốc độ đáng kinh ngạc 4,9%. Trên khắp thế giới, lạm phát đang giảm dần, tỷ lệ thất nghiệp hầu như vẫn ở mức thấp và các ngân hàng trung ương lớn có thể bắt đầu tính toán đến việc ngừng theo đuổi chính sách thắt chặt tiền tệ. Nền kinh tế Trung Quốc, mặc dù chưa có nhiều khởi sắc sau “cú sốc” đại dịch COVID-19, nhưng có thể sẽ hưởng lợi từ một cú hích khiêm tốn.

Tuy nhiên, The Economist cho rằng những tín hiệu này nhiều khả năng sẽ không kéo dài. Nền tảng cho sự tăng trưởng hiện nay không ổn định và có nhiều nguy cơ trong tương lai. Thứ nhất, mặc dù lãi suất không còn tăng nhanh, song sẽ không giảm nhiều. Trong tuần qua, Ngân hàng trung ương châu Âu (ECB), Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) và Ngân hàng trung ương Anh (BoE) đều giữ nguyên mức lãi suất thay vì bắt đầu hạ xuống. Lợi suất trái phiếu dài hạn do đó tăng mạnh.

Chính phủ Mỹ hiện phải trả 5% cho các khoản vay trái phiếu kỳ hạn 30 năm, tăng từ mức chỉ 1,2% trong giai đoạn đại dịch. Ngay cả những nền kinh tế nổi tiếng với lãi suất thấp cũng ghi nhận mức tăng lợi suất trái phiếu mạnh. Cách đây chưa lâu, chi phí vay của Đức ở mức âm, nhưng hiện tại lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm là gần 3%. Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) gần như từ bỏ cam kết giữ trần lợi suất trái phiếu kỳ hạn 10 năm ở mức 1%.

Một số người, bao gồm cả Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen, cho rằng lãi suất cao hơn là một điều tốt, phản ánh nền kinh tế thế giới đang ở trạng thái mạnh mẽ. Nhưng theo The Economist đây là điều nguy hiểm vì lãi suất cao kéo dài sẽ khiến các chính sách kinh tế hiện hành thất bại và đà tăng trưởng đứt gãy.

Một ví dụ cụ thể trả lời cho câu hỏi tại sao những điều kiện thuận lợi hiện nay không thể tiếp tục, là trường hợp tăng trưởng cao hơn kỳ vọng của nền kinh tế Mỹ. Người tiêu dùng tại nền kinh tế nhất thế giới đã “hào phóng” chi số tiền tích lũy được trong thời kỳ đại dịch. Nhưng dự kiến các khoản tiết kiệm này sẽ sớm cạn kiệt. Số liệu gần đây cho thấy các hộ gia đình Mỹ còn khoảng 1.000 tỷ USD, ít nhất kể từ năm 2010.

Khi khoản tiết kiệm dư thừa này cạn kiệt, lãi suất cao sẽ bắt đầu ảnh hưởng, buộc người tiêu dùng phải chi tiêu ít hơn. Và rắc rối sẽ bắt đầu xuất hiện trên nền kinh tế toàn cầu nếu lãi suất duy trì ở mức cao trong thời gian dài. Ở châu Âu và Mỹ, tình trạng doanh nghiệp phá sản đang gia tăng, ngay cả những công ty hưởng lãi suất thấp bằng cách phát hành nợ trái phiếu dài hạn cũng sẽ đối mặt với chi phí tài chính cao hơn. Giá nhà sẽ giảm do các khoản vay thế chấp tăng. Các ngân hàng nắm giữ chứng khoán dài hạn, vốn được hỗ trợ bởi các khoản vay ngắn hạn, sẽ phải huy động vốn hoặc sáp nhập để bù lại lãi suất cao.

Sự hào phóng về tài chính đã giúp gia tăng động lực cho nền kinh tế thế giới. Trong điều kiện lãi suất cao hơn duy trì trong thời gian dài, tăng trưởng kinh tế nhiều khả năng sẽ không bền vững. Theo Tổ chức Tiền tệ Quốc tế (IMF), Anh, Pháp, Italy và Nhật Bản đều đối mặt với nguy cơ thâm hụt ngân sách ở mức 5% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) trong năm 2023. Trong 12 tháng tính đến tháng 9/2023, thâm hụt của Mỹ là 2.000 tỷ USD, tương đương 7,5% GDP, gấp đôi so với mức dự kiến vào giữa năm 2022. Trong bối cảnh thất nghiệp thấp, việc vay mượn như vậy là kém thận trọng. Nợ công trong các nước giàu tính trên tỷ trọng GDP đang cao nhất kể từ chiến tranh Napoléon (1803-1815).

Khi lãi suất ở mức thấp, những khoản nợ cao nhất cũng có thể xoay sở được. Nhưng lãi suất tăng cao sẽ khiến việc chi trả lãi suất gây cạn kiệt ngân sách. Do đó, lãi suất cao hơn trong thời gian dài có nguy cơ khiến các chính phủ phải chống lại mục tiêu giảm lạm phát của các ngân hàng trung ương. Chủ tịch Fed Jerome Powell đã nhấn mạnh rằng cơ quan này sẽ không cắt giảm lãi suất chỉ vì lý do giảm bớt áp lực lên ngân sách chính phủ.

Bất kể ông Powell nói gì, một kỷ nguyên lãi suất cao trong thời gian dài sẽ khiến các nhà đầu tư đặt câu hỏi về cam kết của các chính phủ trong việc giữ lạm phát ở mức thấp cũng như việc trả nợ của họ. Các khoản nợ của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đã bắt đầu trở nên không cân đối, do sự hỗ trợ “hào phóng” dành cho Italy. Ngay cả khi lợi suất trái phiếu chính phủ Nhật Bản ở mức thấp 0,8% vào năm ngoái, thì khoản thanh toán lãi suất cũng đã chiếm tới 8% ngân sách của nước này. Nếu lợi suất trái phiếu chỉ cần đạt mức khá khiêm tốn của Đức thì áp lực trả lãi cũng đã rất lớn. Kết quả là một số chính phủ sẽ tiếp tục thắt lưng buộc bụng và điều đó sẽ gây ra tổn thất kinh tế.

Tuy nhiên, có khả năng kỷ nguyên lãi suất cao trong thời gian dài sẽ tự kết thúc thông qua việc gây ra tăng trưởng kinh tế yếu, cho phép các ngân hàng trung ương giảm lãi suất mà không khiến lạm phát tăng cao.

Một khả năng lạc quan hơn là năng suất tăng trưởng cao, có thể là nhờ vào sự phát triển của công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), giúp tăng thu nhập và doanh thu, khiến các công ty chịu được mức lãi suất cao. Thực tế, số liệu công bố ngày 2/11 cho thấy năng suất của Mỹ đã tăng lên trong quý III/2023. Tiềm năng của AI trong việc tăng năng suất có thể giải thích vì sao lãi suất cao trong thời gian dài cho đến nay vẫn chưa làm “thủng” thị trường chứng khoán Mỹ. Nếu cổ phiếu của bảy công ty công nghệ lớn, trong đó có Microsoft và Nvidia, không tăng liên tục, chỉ số S&P 500 của chứng khoán Mỹ có lẽ đã giảm trong năm nay.

Tuy nhiên, hy vọng tăng trưởng năng suất đang đối mặt với những nguy cơ. Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trumps đã tuyên bố sẽ áp dụng các mức thuế mới nếu ông “trở lại” Nhà Trắng. Các chính phủ ngày càng “bóp méo” thị trường bằng chính sách công nghiệp phi toàn cầu hóa.

Chi tiêu công chiếm tỷ trọng ngày càng tăng, trong khi dân số già đi. Quá trình chuyển đổi năng lượng xanh và các cuộc xung đột trên khắp thế giới đòi hỏi các chính phủ phải chi tiêu nhiều hơn cho quốc phòng. Đối mặt với tất cả những điều này, The Econimist cho rằng bất kỳ ai đặt cược rằng kinh tế thế giới có thể tiếp tục phát triển đều đang tham gia vào “một canh bạc lớn”.

Minh Hợp (P/v TTXVN tại London)