Thực hiện Kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam: Chính sách và kết nối hành động

Tiếp nối thành công của Diễn đàn Kinh tế tuần hoàn Việt Nam những năm trước, ngày 10/11, tại Hà Nội, Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) tổ chức Diễn đàn “Thực hiện kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam: Chính sách và kết nối hành động”. Đây là sự kiện học thuật - chính sách quan trọng nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn (KTTH), góp phần hiện thực hóa cam kết phát triển xanh, phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 của Việt Nam.

Toàn cảnh Diễn đàn Thực hiện Kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam: Chính sách và kết nối hành động

Sự kiện quy tụ hơn 200 đại biểu gồm các chuyên gia, nhà khoa học, đại diện các Bộ, ngành, tổ chức quốc tế, doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực năng lượng, môi trường, sản xuất xanh cùng đông đảo phóng viên báo chí trung ương và địa phương.

Phát biểu khai mạc, GS.TS Lê Văn Lợi - Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - khẳng định: "Kinh tế tuần hoàn không chỉ là một khái niệm thời thượng mà là kiến trúc phát triển mới của Việt Nam trong chuyển đổi kép - chuyển đổi số, chuyển đổi xanh. Đây là con đường tất yếu để chúng ta giảm phụ thuộc tài nguyên, cắt giảm phát thải, nâng hiệu suất sử dụng năng lượng và vật liệu, đồng thời mở ra thị trường, việc làm và chuỗi giá trị mới mang tính bền vững".

GS.TS Lê Văn Lợi - Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - phát biểu khai mạc Diễn đàn.

Quyết định số 222/QĐ-TTg ngày 23/01/2025 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 là bước đi chiến lược cụ thể hóa các mục tiêu trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Chiến lược tăng trưởng xanh và Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu.

Diễn đàn vì vậy không chỉ là nơi trao đổi học thuật mà còn là nhịp cầu kết nối chính sách - doanh nghiệp = tri thức - hành động, góp phần hình thành hệ sinh thái tuần hoàn toàn diện tại Việt Nam.

Diễn đàn quy tụ hơn 20 bài tham luận từ các chuyên gia, các nhà khoa học, nhà quản lý, lãnh đạo doanh nghiệp. Các tham luận đã mang đến một bức tranh toàn diện về xu hướng và thực tiễn KTTH ở Việt Nam. Các chuyên gia đã chia sẻ về lộ trình thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia đến 2035, nhấn mạnh vai trò của cơ chế Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) trong quản lý tài nguyên và chất thải.

Từ góc nhìn nông nghiệp, các tham luận đề cập hướng tiếp cận “phát triển dựa vào nội lực”, khai thác 150 triệu tấn phụ phẩm nông nghiệp mỗi năm để hình thành các chu trình giá trị khép kín, kết hợp công nghệ sinh học và tri thức bản địa, hướng tới nông nghiệp carbon thấp và sinh thái bền vững.

Ở lĩnh vực đô thị, các tham luận phân tích thực trạng quản lý chất thải sinh hoạt và mô hình thử nghiệm các đô thị, đề xuất các giải pháp phân loại rác tại nguồn, mở rộng ủ compost và phát triển chuỗi tái chế nhựa địa phương nhằm tăng tỷ lệ tuần hoàn và giảm phát thải khí nhà kính. Trọng tâm của phát triển và chuyển đổi sang KTTH chính là các doanh nghiệp. Họ hiện phải vượt qua các rào cản hiện hữu - từ chi phí đầu tư công nghệ, quy định về pháp lý, đến hạn chế trong nhận thức và thị trường sản phẩm tái chế. Từ góc độ doanh nghiệp, các tham luận cũng đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế tài chính xanh, ưu đãi thuế và thúc đẩy đổi mới mô hình kinh doanh tuần hoàn.

PGS.TS Bùi Quang Tuấn, Phó Chủ tịch Hội KHKTVN, nguyên viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam.

Phát biểu tại Diễn đàn, PGS.TS Bùi Quang Tuấn - Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới - cho biết, mô hình tăng trưởng kinh tế thể hiện một quốc gia phát triển dựa vào động lực nào là chính, cơ cấu có hiện đại hay không, chất lượng của tăng trưởng như thế nào. Do đó, tại Đại hội XIII, đổi mới mô hình tăng trưởng từ mô hình tăng trưởng dựa vào tài nguyên, đất đai và lao động giá rẻ là mô hình tăng trưởng theo chiều rộng sang mô hình tăng trưởng dựa vào Khoa học công nghệ tăng năng suất, hiệu quả, và đảm bảo phát triển bền vững.

Việt Nam là quốc gia bị ảnh hưởng mạnh bởi biến đổi khí hậu (BĐKH) đẩy mạnh thực hiện cam kết về biến đổi khí hậu, mục tiêu là phát thải ròng bằng không năm 2050. Gần đây, Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng cao giai đoạn năm năm tới, trở thành nước có thu nhập trung bình cao vào 2030.

TS. Lại Văn Mạnh, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Cũng tại Diễn đàn, TS. Lại Văn Mạnh, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) trình bày quan điểm chính của Kế hoạch thực hiện Kinh tế tuần hoàn đến năm 2035. Cụ thể:

1. Kinh tế tuần hoàn là tăng trưởng mới, giúp nâng cao năng lực phục hồi cạnh tranh và phát triển bền vững.

2. Gắn kết kinh tế với bảo vệ môi trường góp phần thực hiện cam kết quốc tế về đa dạng sinh học và phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

3. Phát huy vai trò chủ động của doanh nghiệp người dân trong khi nhà nước giữ vai trò định hướng và điều tiết.

4. Là những vị lâu dài gắn với đổi mới sáng tạo cách mạng công nghệ 4.0 chuyển đổi xanh nhằm tối ưu hóa sử dụng tài nguyên và chất thải.

5. Tận dụng lợi thế vùng này phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn phù hợp để đổi số là động lực then chốt.

6. Lấy con người làm Trung tâm đảm bảo hài hòa lợi ích nâng cao phúc lợi xã hội và chất lượng cuộc sống.

TS. Nguyễn Thị Hạnh Tiên, Khoa Công nghệ Sinh học, Hóa học và Kỹ thuật Môi trường (Đại học Phenikaa), chia sẻ về Hiện trạng và giải pháp thúc đẩy Quản lý chất thải theo hướng kinh tế tuần hoàn ở đô thị. Theo TS. Hạnh Tiên, áp lực lên hệ thống thu gom, xử lý đã tác động xấu đến môi trường và sức khỏe con người và hệ sinh thái. Với số liệu thống kê 70% CTR sinh hoạt chôn lấp, nhiều bãi chôn lấp không hợp vệ sinh, gần 300 lò đốt, chủ yếu là lò đốt rác cỡ nhỏ...

Chính vì vậy, TS Nguyễn Thị Hạnh Tiên đề xuất giải pháp thúc đẩy, bao gồm: Phân loại chất thải tại nguồn là điều tiên quyết, bắt buộc; Hạ tầng thu gom xử lý đồng bộ; Mở rộng mô hình ủ compost tại hộ gia đình, cụm dân cư ; Phát triển chuỗi tái chế nhựa địa phương gắn với EPR và Tăng cường truyền thông + giáo dục dựa trên bằng chứng hành vi.

Bên cạnh đó, các đại biểu tham dự Diễn đàn cũng thống nhất nhận định rằng kinh tế tuần hoàn là trụ cột của mô hình tăng trưởng xanh, song để đi vào thực tiễn cần sự kết hợp chặt chẽ giữa thể chế - công nghệ - thị trường - hành vi xã hội. Nhiều tham luận cũng đề xuất xây dựng khung đo lường chỉ số tuần hoàn quốc gia, hình thành mạng lưới đổi mới sáng tạo xanh, và thiết lập cơ chế tài chính - đầu tư xanh cho doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất, đặc biệt trong các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp chế biến và đô thị xanh.

Trên cơ sở các tham luận và ý kiến thảo luận, Ban Tổ chức sẽ tổng hợp và hoàn thiện Báo cáo kiến nghị chính sách về phát triển kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, tập trung vào bốn nhóm giải pháp: hoàn thiện thể chế, đổi mới công nghệ, phát triển mô hình KTTH theo ngành - vùng, và tăng cường hợp tác công - tư.

Thông qua sự kết nối giữa tri thức và chính sách, giữa lý luận và thực tiễn, Diễn đàn đánh dấu một bước tiến quan trọng trong hành trình hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững của Việt Nam đến năm 2050. Đồng thời phản ánh bức tranh tổng thể về các định hướng, cơ chế chính sách cũng như hiện trạng và các giải pháp sáng tạo thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam; vai trò của khu vực tư nhân trong việc thực hiện nền kinh tế tuần hoàn.

Hà Chi