Thực hư việc hộ kinh doanh 'rút lui' khi ngành thuế triển khai hóa đơn điện tử

Một số ý kiến cho rằng, nguyên nhân xuất phát từ lo ngại nghĩa vụ về sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền theo Nghị định 70 sửa đổi Nghị định 123 quy định về hóa đơn, chứng từ.

Theo quy định từ ngày 1/6/2025, chỉ các “hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán, có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên, hoạt động trong các lĩnh vực bán lẻ hàng hóa, ăn uống, nhà hàng, khách sạn, siêu thị, vận tải hành khách, giải trí… và bán trực tiếp đến người tiêu dùng mới bắt buộc triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền”. Như vậy, với quy định này, hộ kinh doanh có doanh thu dưới 1 tỷ/năm không thuộc diện điều chỉnh.

Theo cơ sở dữ liệu quản lý thuế, hiện cả nước có 37.576 hộ kinh doanh thuộc diện bắt buộc triển khai hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, tương đương khoảng 1% trong tổng số hơn 3,6 triệu hộ kinh doanh.

Thống kê của Chi cục Thuế khu vực II cho biết tại TP.HCM trong tháng 5/2025 - thời điểm trước khi Nghị định 70 có hiệu lực đã có 3.763 hộ kinh doanh ngừng hoạt động hoặc đóng cửa. Nhưng trong số này, chỉ có 440 hộ (chiếm 3,18%) thuộc diện doanh thu hơn 1 tỷ đồng/năm và bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, tương ứng số thuế khoảng 1,4 tỷ đồng. Điều này cho thấy phần lớn các hộ nghỉ kinh doanh không thuộc diện điều chỉnh theo Nghị định.

Nhiều hộ kinh doanh tại chợ Ninh Hiệp (Hà Nội) đóng cửa vào thời gian cơ quan chức năng kiểm tra.

Trước tình trạng hàng loạt tiểu thương đóng cửa, dừng kinh doanh, Phó Cục trưởng Cục Thuế Mai Sơn cho biết, nhiều cửa hàng đóng cửa có thể vì kinh doanh hàng giả, không phải vì chính sách thuế.

Khảo sát thực tế cho thấy, ngoài hiểu sai hoặc chưa đầy đủ về chính sách thuế cũng như đối tượng áp dụng hóa đơn điện tử, có nhiều nguyên nhân khác khiến hộ kinh doanh đồng loạt đóng cửa, như tâm lý e ngại bị kiểm tra vì buôn bán hàng không rõ nguồn gốc, hàng giả, hàng kém chất lượng.

Một số hộ kinh doanh từng kê khai doanh thu ở mức thấp để tính thuế khoán, nhưng khi chuyển sang sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền và ghi nhận doanh thu thực tế, con số có thể cao gấp nhiều lần. Điều này khiến một số hộ lo ngại việc “lộ” doanh thu thật nên tạm dừng hoạt động. “Chúng tôi không phán xét về động cơ nghỉ kinh doanh của người dân. Việc nghỉ kinh doanh, thậm chí giải thể là bình thường, nguyên nhân có thể do thị trường, chi phí, hoặc do tâm lý. Nhưng nếu nói nguyên nhân chính là do hóa đơn điện tử thì chưa chính xác, thiếu khách quan”, ông Mai Sơn nói rõ.

Thời gian qua, nhiều hộ kinh doanh đồng loạt nghỉ bán trùng với thời điểm các lực lượng chức năng đồng loạt ra quân kiểm tra, xử lý cao điểm các vi phạm về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

Tại nhiều chợ lớn và trung tâm thương mại ở Hà Nội, TP.HCM, lực lượng quản lý thị trường phối hợp cùng công an, hải quan và cơ quan y tế tiến hành kiểm tra đồng loạt, không có "vùng cấm".

Kiểm tra cho thấy, tình trạng buôn bán hàng không rõ nguồn gốc, không hóa đơn chứng từ, hàng giả, hàng nhái còn phổ biến. Tại Saigon Square, chợ An Bình, chợ Tân Đông... (TP.HCM), nhiều gian hàng đã chủ động đóng cửa, thậm chí di chuyển hàng hóa khỏi khu vực kinh doanh. Hay như ở Hà Nội, hàng loạt cửa hàng kinh doanh ở khu vực phố cổ hay tại các khu chợ lâu đời như Đồng Xuân, Hàng Da, Ninh Hiệp... nhiều ngày nay đóng cửa im ỉm không hoạt động hoặc chỉ thỉnh thoảng mở bán cho khách quen.

Trước diễn biến nêu trên, Cục Thuế khẳng định việc triển khai quy định xuất hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền là một bước tiến trong hiện đại hóa quản lý thuế và không ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của hộ kinh doanh.

Đặc biệt, về nguyên tắc tính thuế, Phó Cục trưởng Mai Sơn giải thích: Mức thuế được xác định dựa trên tờ khai doanh thu của hộ kinh doanh hằng năm, kết hợp với dữ liệu quản lý của cơ quan thuế và đánh giá thực tế. Trong quá trình kinh doanh, nếu doanh thu có biến động từ 50% trở lên, hộ kinh doanh có quyền đề nghị điều chỉnh tăng hoặc giảm và chỉ tính từ thời điểm biến động trở đi. “Nếu doanh thu tiếp tục giảm thêm, hộ kinh doanh lại tiếp tục được đề nghị điều chỉnh xuống. Đó là quy định pháp quy được chế định rõ ràng trong các văn bản pháp luật ngành thuế. Chính vì vậy, không có câu chuyện nào gọi là truy thu hay tận thu ở đây cả”, ông Mai Sơn khẳng định.

Lãnh đạo Cục Thuế nhấn mạnh, hóa đơn điện tử không phải là “rào cản” kinh doanh, mà là công cụ để minh bạch hóa thị trường, giúp người dân cạnh tranh công bằng hơn. Nếu 10 người kinh doanh cạnh nhau mà chỉ có 3 người làm đúng quy định, còn 7 người kia không tuân thủ thì sự cạnh tranh là không công bằng. Khi mọi người cùng tuân thủ, cùng minh bạch, thì thị trường sẽ lành mạnh, xã hội được hưởng lợi.

Thanh Hoa