Thực phẩm có lợi và bất lợi cho bệnh thoái hóa khớp gối

1. Tầm quan trọng của chế độ ăn với người bị thoái hóa khớp gối

Mối quan hệ giữa sức khỏe khớp và chế độ ăn uống trong bệnh thoái hóa khớp gối không rõ ràng như với bệnh đái tháo đường hoặc tim mạch nhưng theo thời gian, chất lượng thực phẩm chúng ta ăn sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của sụn, dịch khớp, mô và mức độ viêm trong cơ thể. Ví dụ, dịch khớp bôi trơn các khớp giúp cử động dễ dàng hơn.

Việc lựa chọn đúng những loại thực phẩm tốt cho sức khỏe tổng thể, trong đó có khớp và tránh những thực phẩm liên quan đến sự tiến triển nhanh hơn của bệnh thoái hóa khớp gối góp phần giúp người bệnh duy trì hoạt động và chất lượng cuộc sống, nhất là khi tuổi cao. Chế độ ăn khoa học còn ngăn ngừa tình trạng béo phì - là một yếu tố nguy cơ gây thoái hóa khớp vì trọng lượng tăng thêm gây căng thẳng cho khớp.

Khi lập kế hoạch điều trị bệnh thoái hóa khớp gối đừng bỏ qua sức mạnh của thực phẩm. Mặc dù không có chế độ ăn uống cụ thể nào có thể giải quyết được triệt để vấn đề thoái hóa khớp gối nhưng người bệnh sẽ nhận được một số lợi ích sức khỏe nếu ăn uống thông minh, kiểm soát cân nặng, xây dựng sụn chắc khỏe và giảm bớt tình trạng viêm nhiễm.

Ngoài ra, thoái hóa khớp còn được gọi là viêm khớp "hao mòn", do đó duy trì sức khỏe khớp giúp làm chậm sự hao mòn thường gặp trong quá trình lão hóa, nhất là đối với những người bị thoái hóa khớp. Bên cạnh việc ăn uống lành mạnh, người bệnh nên có các hoạt động thể chất phù hợp, giãn cơ, tư thế, đây là những yếu tố trong lối sống có thể giúp giữ cho khớp khỏe mạnh, không bị đau.

Duy trì chế độ ăn lành mạnh, vận động phù hợp cần thiết với người bị thoái hóa khớp gối.

2. Các dưỡng chất thiết yếu đối với người bị thoái hóa khớp gối

Theo Hiệp hội Dinh dưỡng Anh, mặc dù không có bằng chứng nào cho thấy việc loại trừ thực phẩm có hiệu quả trong điều trị thoái hóa khớp nhưng vẫn có những chiến lược ăn kiêng giúp người bệnh giảm bớt các triệu chứng.

Một số nguyên tắc ăn uống như thay thế thực phẩm giàu chất béo bão hòa bằng thực phẩm giàu chất béo không bão hòa; tăng lượng chất xơ ăn vào; tăng cường ăn các loại hạt… được đánh giá là có lợi cho sức khỏe người bị thoái hóa khớp gối.

Tuy bằng chứng về tác dụng của các vitamin đối với bệnh thoái hóa khớp gối còn hạn chế nhưng người bệnh nên hướng tới việc bổ sung đủ lượng vitamin này hàng ngày qua chế độ ăn uống cân bằng lành mạnh. Một số dưỡng chất có ích bao gồm:

Chất chống oxy hóa:Chất chống oxy hóa được tìm thấy trong một số sản phẩm động vật và thực vật. Chúng bảo vệ cơ thể khỏi quá trình oxy hóa gây tổn hại hoặc căng thẳng oxy hóa có thể liên quan đến sự phát triển và tiến triển của bệnh thoái hóa khớp gối.

Ăn trái cây và rau quả là những thực phẩm chứa nhiều chất chống oxy hóa - những chất có thể giúp bảo vệ tế bào của bạn khỏi bị hư hại. Một số chất chống oxy hóa có trong trái cây, rau quả như táo, hành tây, hẹ tây, dâu tây cũng có thể giúp giảm viêm và đau khớp.

Vitamin D:Vitamin ánh nắng này rất cần thiết cho sức khỏe của xương và sụn. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng nó có thể có tác động tích cực đến sức mạnh và sự cân bằng của cơ bắp, đặc biệt là sức mạnh cơ tứ đầu. Một số nghiên cứu có thấy vitamin D có vai trò giúp ích cho bệnh nhân bị thoái hóa khớp gối. Ánh sáng mặt trời là nguồn cung cấp vitamin D chính. Thực phẩm giàu vitamin D rất phong phú như cá hồi, cá trích, cá mòi, rau bina, cải xoăn...

Vitamin K:Vitamin K có thể tác động đến khớp gối thông qua vai trò trong việc tạo xương và sụn. Các nguồn cung cấp bao gồm cải xoăn, rau bina, bông cải xanh, cải Brussels, trứng, thịt gà... Một số chất béo và dầu (ví dụ dầu ô liu, bơ thực vật) có chứa một lượng nhỏ vitamin K và cũng có thể giúp hấp thụ vitamin K từ thực phẩm.

Vitamin C: Vitamin C giúp xây dựng collagen và mô liên kết - là yếu tố quan trọng cho sức khỏe khớp. Rất nhiều món ăn ngon có thể cung cấp chất dinh dưỡng này như trái cây họ cam quýt, ớt đỏ, dâu tây, bông cải xanh, bắp cải, cải xoăn. Lượng khuyến nghị là 75 miligam mỗi ngày đối với phụ nữ hoặc 90 miligam mỗi ngày đối với nam giới.

Thực phẩm giàu vitamin C tốt cho người bị thoái hóa khớp gối.

Chất xơ: Chất xơ có vai trò cải thiện sức khỏe đường ruột vì đặc tính chống viêm trong ruột. Tăng cường tiêu thụ nhiều loại trái cây, rau, đậu, quả hạch, hạt, ngũ cốc nguyên hạt… để cung cấp mức độ tốt và đa dạng của vi khuẩn đường ruột, cũng như giúp giảm cân.

Acid béo omega-3: Omega-3 có thể giúp giảm đau khớp và giảm cứng khớp buổi sáng, giúp giảm viêm trong cơ thể. Một cách dễ dàng để thêm vào chế độ ăn uống là ăn hai khẩu phần cá béo khoảng 100g mỗi tuần. Một số nguồn cung cấp omega-3 tốt nhất là cá hồi, cá hồi, cá thu, cá trích, cá ngừ, cá mòi.

Dầu ô liu:Một nghiên cứu cho thấy một hợp chất trong dầu ô liu, được gọi là oleocanthal, có tác dụng chống viêm tương tự như ibuprofen. Dầu ô liu có hàm lượng cao, nên thay thế các chất béo khác như bơ bằng dầu ô liu vào chế độ ăn uống mà không tăng thêm calo.

3. Một số thực phẩm người bị thoái hóa khớp gối nên tránh

Ngoài lựa chọn thực phẩm tốt, cần theo dõi những gì bạn ăn khi bị thoái hóa khớp gối vì ăn sai cách có thể gây ra nhiều vấn đề như tăng cân, gây viêm, gây áp lực lên khớp. Chế độ ăn nhiều thịt đỏ, đường, chất béo, muối, ngũ cốc tinh chế, muối dễ gây tình trạng viêm, kích thích tình trạng bệnh và làm cơn đau trầm trọng hơn.

Dưới đây là một số loại thực phẩm có liên quan đến tình trạng viêm gia tăng mà người bị thoái hóa khớp gối nên hạn chế hoặc tránh:

Đường: Đường bổ sung có trong nhiều loại thực phẩm chế biến sẵn như đồ nướng, đồ uống có đường, bánh kẹo. Nhiều loại gia vị như nước sốt thịt nướng cũng chứa một lượng lớn đường bổ sung.

Nghiên cứu cho thấy việc tiêu thụ quá nhiều đường liên quan tới tình trạng viêm gia tăng và khả năng béo phì cao hơn, điều này có thể làm suy yếu sức khỏe khớp.

Muối: Muối là một phần quan trọng trong chế độ ăn uống lành mạnh vì nó giúp cơ thể hoạt động tốt. Tuy nhiên ăn nhiều muối có thể khiến bạn giữ lại quá nhiều chất lỏng, điều này ảnh hưởng đến tăng tình trạng viêm và sưng ở khớp.

Hầu hết natri trong chế độ ăn uống (khoảng 70%) đến từ thực phẩm chế biến và chế biến sẵn. Vì vậy, một cách dễ dàng để kiểm soát lượng natri của bạn là kiểm tra nhãn dinh dưỡng trên thực phẩm.

Chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa: Một chế độ ăn nhiều chất béo bão hòa có liên quan đến tình trạng viêm nhiễm gia tăng trong cơ thể. Thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa bao gồm bơ, thịt đỏ, thịt chế biến sẵn, sữa nguyên chất béo, đồ ăn nhanh, đồ chiên rán...

Một lượng nhỏ acid béo chuyển hóa có tự nhiên trong một số sản phẩm động vật. Nó cũng có thể được tạo ra một cách nhân tạo trong quá trình chế biến và được sử dụng để thêm kết cấu, hương vị và kéo dài thời hạn sử dụng. Chất béo chuyển hóa làm tăng mức "cholesterol xấu" có liên quan với tình trạng viêm toàn thân.

Nên tránh các thực phẩm và đồ uống có thể gây viêm nhiễm thêm và tăng cân như rượu, thịt đỏ và các sản phẩm chế biến sẵn.

Carb tinh chế: Trong quá trình chế biến, chất xơ và chất dinh dưỡng bị loại bỏ khỏi ngũ cốc, khiến chúng không còn hầu hết giá trị dinh dưỡng. Bột mì trắng và gạo là những loại carbs đơn giản, dễ tiêu hóa, dễ hấp thụ vào máu hơn, khiến lượng đường trong máu tăng đột biến.

Nhiều loại thực phẩm có chứa ngũ cốc tinh chế chẳng hạn như ngũ cốc ăn sáng, đồ nướng, đồ ăn nhẹ và đồ ngọt được chế biến kỹ lưỡng thường bổ sung thêm đường, muối, chất béo, không tốt cho sức khỏe người bị thoái hóa khớp gối.

Acid béo omega-6:Có hai acid béo không bão hòa đa chính trong chế độ ăn uống là acid béo omega-3 và acid béo omega-6. Nếu acid béo omega-3 tạo ra đặc tính chống viêm thì acid béo omega-6 lại ảnh hưởng tới việc gây viêm. Người bị thoái hóa khớp gối nên tiêu thụ nhiều đậu nành, ngô, dầu cây rum, dầu hướng dương, dầu hạt cải, thịt gia cầm và các loại hạt. Thay vì thịt đỏ, hãy đáp ứng nhu cầu protein bằng nhiều khẩu phần có nguồn gốc từ sữa, đậu và hạt. Các loại hạt là nguồn cung cấp canxi, magie, kẽm, vitamin E. Quả hồ trăn, quả óc chó và hạnh nhân chứa chất béo không bão hòa đơn lành mạnh có thể chống lại chứng viêm.

Sữa: Các sản phẩm sữa đầy đủ chất béo có nhiều chất béo bão hòa và có liên quan đến việc tăng mức độ viêm. Phô mai, sữa nguyên chất, kem, bơ đều có nhiều chất béo bão hòa. Sự kết hợp giữa hàm lượng chất béo và đường cao khiến các loại sản phẩm từ sữa này dễ gây viêm hơn.

Rượu: Uống rượu thường xuyên có liên quan đến chứng viêm toàn thân gây tổn hại cho cơ thể theo thời gian. Một số đồ uống có cồn cũng chứa nhiều đường, làm tăng thêm tác dụng gây viêm.

Bột ngọt: Monosodium glutamate (MSG) là một chất phụ gia thực phẩm có tác dụng như một chất tăng hương vị. Một số nghiên cứu đã gợi ý về mối quan hệ có thể có giữa bột ngọt và những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe như đau đầu, đổ mồ hôi, buồn nôn, viêm, suy nhược.

Nghiên cứu không có kết luận rõ ràng về tác dụng của bột ngọt. Nhưng nếu bạn đang bị viêm nhiều, bạn có thể thử hạn chế bột ngọt trong chế độ ăn uống và sau đó theo dõi chặt chẽ mọi thay đổi trong cảm giác của bạn.

4. Một số lưu ý với người bị thoái hóa khớp gối

Thực hiện theo các bước đơn giản sau để giữ sức khỏe cho khớp:

Cắt giảm lượng calo bổ sung

Đầu gối sẽ cảm thấy dễ chịu hơn nếu bạn giữ được vòng eo thon gọn. Khi giảm được số cân thừa sẽ ít gây căng thẳng hơn cho các khớp. Một cách tốt để giảm lượng calo là ăn khẩu phần nhỏ hơn, tránh thức ăn, đồ uống có đường và chủ yếu ăn thực phẩm có nguồn gốc thực vật.

Tránh nhiệt độ nấu ăn cao

Thịt nấu ở nhiệt độ cao tạo ra các hợp chất có thể gây viêm trong cơ thể. Chúng được gọi là sản phẩm cuối cùng của glycation tiên tiến (AGEs) có liên quan đến các bệnh như khớp, bệnh tim và đái tháo đường.

Bạn có thể giảm mức độ AGE nếu cắt giảm các loại thịt nướng, chiên, nướng và quay bằng lò vi sóng. Việc hạn chế thực phẩm chế biến sẵn cũng rất hữu ích vì chúng thường được nấu ở nhiệt độ cao.

Duy trì cân nặng khỏe mạnh

Mối quan hệ quan trọng nhất giữa chế độ ăn uống và thoái hóa khớp gối là cân nặng. Nếu bị béo phì hoặc thừa cân, điều này sẽ làm tăng áp lực lên khớp. Chất béo dư thừa cũng gây viêm và làm trầm trọng thêm các triệu chứng. Có bằng chứng mạnh mẽ cho thấy giảm cân có thể giảm đau và cải thiện chức năng thể chất cũng như khả năng vận động.

Người bị thừa cân hoặc béo phì, việc giảm ít nhất 10% trọng lượng cơ thể sẽ mang lại nhiều lợi ích nhất, không chỉ đối với các triệu chứng mà còn đối với sức khỏe tổng thể. Cố gắng ăn một chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều trái cây và rau quả.

Kết hợp tập thể dục cùng với thay đổi chế độ ăn uống giúp duy trì cơ bắp trong khi giảm cân. Điều này đã được chứng minh là làm tăng chức năng thể chất.

Giảm cholesterol

Một số người thoái hóa khớp gối có nhiều khả năng bị tăng cholesterol trong máu. Có một số ý kiến cho rằng chuyển hóa cholesterol có liên quan đến sự phát triển của bệnh và việc giảm cholesterol trong máu sẽ cải thiện tình trạng viêm. Trong mọi trường hợp, nếu cholesterol trong máu tăng lên, cần phải thay đổi chế độ ăn uống để giảm và điều này cũng sẽ có lợi cho sức khỏe tim mạch.

Cân nhắc khi dùng thực phẩm bổ sung

Nếu chế độ ăn uống bị hạn chế hoặc cảm giác thèm ăn kém, bác sĩ có thể cân nhắc chỉ định việc bổ sung vitamin tổng hợp/khoáng chất có chứa lượng khuyến nghị. Không tự ý sử dụng thực phẩm bổ sung mà chỉ nên theo đơn của bác sĩ để đảm bảo rằng nó phù hợp với cá nhân người bệnh, liều lượng an toàn, tránh các tương tác có thể xảy ra.

ThS.BS Hà Phan Thắng