Thực sự 'cởi trói' cho hoạt động của các Văn phòng giám định tư pháp

Sáng 11/11, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội làm việc tại Hội trường thảo luận về dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) và dự án Luật Thi hành án dân sự (sửa đổi).

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên thảo luận. Ảnh: Phạm Thắng

Mở rộng phạm vi giám định tư pháp

Để đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp, dự thảo Luật Giám định tư pháp (sửa đổi) đã sửa đổi, bổ sung quy định Văn phòng giám định tư pháp được thành lập trong các chuyên ngành cổ vật, di vật, bản quyền tác giả, ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân và các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng, tài nguyên.

Riêng các chuyên ngành ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân thì Văn phòng giám định tư pháp không được thực hiện giám định tư pháp trong hoạt động tố tụng hình sự, trừ trường hợp được người trưng cầu giám định tư pháp trưng cầu trong trường hợp đặc biệt.

Tán thành với chủ trương xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp, ĐBQH Lã Thanh Tân (Hải Phòng) nhận thấy, bên cạnh các lĩnh vực giám định tư pháp được mở rộng cho Văn phòng giám định tư pháp thực hiện như quy định của dự thảo Luật, thì một số lĩnh vực tiềm năng khác như môi trường, an toàn thực phẩm, dược phẩm, công nghệ thông tin - truyền thông, động vật nguy cấp, quý hiếm cần được nghiên cứu quy định bổ sung.

ĐBQH Lã Thanh Tân (Hải Phòng) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

Đại biểu Lã Thanh Tân cũng nhận thấy, hiện nay chưa có đầy đủ các quy định tạo thuận lợi cho hoạt động của các tổ chức giám định tư pháp tư nhân, bao gồm: cơ chế thành lập và đăng ký, điều kiện trang thiết bị và nhân lực, tiêu chuẩn chất lượng; cơ chế phối hợp với cơ quan công lập; cơ chế bảo đảm quyền tiếp cận thông tin, cơ sở vật chất phục vụ giám định.

Điều này dẫn đến khó khăn trong triển khai, làm giảm hiệu quả, chất lượng và tính khả thi của xã hội hóa. Do vậy, đại biểu đề nghị, cần bổ sung các quy định thuận lợi, thực sự "cởi trói" cho hoạt động của các Văn phòng giám định tư pháp.

Theo đó, bổ sung quy định cơ chế đăng ký, tiêu chuẩn nhân lực và trang thiết bị, điều kiện cơ sở vật chất, quy trình phối hợp với cơ quan công lập. Xây dựng cơ chế kiểm soát chất lượng, giám sát và đánh giá định kỳ để bảo đảm hiệu quả, minh bạch, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người trưng cầu giám định và đáp ứng yêu cầu tố tụng. “Những quy định này sẽ vừa phát huy được chủ trương xã hội hóa, vừa bảo đảm chất lượng, hiệu quả và khả thi trong thực tiễn”, đại biểu Lã Thanh Tân nhấn mạnh.

Quang cảnh phiên họp. Ảnh: Quang Khánh

Tương tự, về điều kiện thành lập và hoạt động của Văn phòng Giám định tư pháp, thay vì quy định như điểm a khoản 6 Điều 20 là “Trưởng Văn phòng giám định tư pháp là giám định viên tư pháp có từ đủ 3 năm trở lên trong lĩnh vực đề nghị thành lập Văn phòng”, đại biểu đề nghị, sửa đổi quy định thành “Người đứng đầu Văn phòng giám định tư pháp là giám định viên tư pháp có từ đủ 3 năm kinh nghiệm trở lên trong lĩnh vực được bổ nhiệm”, để khơi thông nguồn lực xã hội hóa vào hoạt động giám định tư pháp.

Xác định ranh giới giữa “miễn trừ trách nhiệm pháp lý” và “trách nhiệm nghề nghiệp”

Một nội dung mới của dự thảo Luật là bổ sung quy định để bảo vệ người giám định tư pháp. Theo đó, điểm i khoản 1 Điều 24 dự thảo Luật quy định về việc miễn trừ trách nhiệm pháp lý đối với người giám định tư pháp trong quá trình thực hiện hoạt động giám định.

ĐBQH Hoàng Quốc Khánh (Lai Châu) cho rằng, đây là vấn đề cần được cân nhắc kỹ lưỡng, vừa để bảo vệ người giám định, vừa bảo đảm nguyên tắc khách quan, trung thực và trách nhiệm nghề nghiệp trong giám định tư pháp.

ĐBQH Hoàng Quốc Khánh (Lai Châu) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Hoạt động giám định tư pháp là lĩnh vực đặc thù, phức tạp, có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả giải quyết các vụ án hình sự, vụ việc dân sự, hành chính. Do đó, việc thiết lập cơ chế bảo vệ hợp lý cho người giám định tư pháp là cần thiết, nhằm khuyến khích họ yên tâm cống hiến, thực hiện đúng chức năng chuyên môn. Tuy nhiên, theo đại biểu Hoàng Quốc Khánh, cần quy định chặt chẽ, tránh lạm dụng “miễn trừ”.

Nếu không được thiết kế rõ ràng và miễn trừ trách nhiệm một cách quá rộng sẽ dẫn tới làm giảm trách nhiệm cá nhân của người giám định; làm suy yếu cơ chế kiểm soát và giám sát tính trung thực của kết luận giám định. Đặc biệt là ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân, nếu kết luận sai nhưng không có cơ chế ràng buộc trách nhiệm.

Do vậy, đại biểu Hoàng Quốc Khánh đề nghị cần xác định ranh giới rõ ràng giữa “miễn trừ trách nhiệm pháp lý” và “trách nhiệm nghề nghiệp, đạo đức nghề nghiệp”. Việc miễn trừ không có nghĩa là người giám định được quyền sai sót hoặc thiếu trung thực, mà chỉ áp dụng khi họ thực hiện đúng pháp luật, đúng quy trình chuyên môn, không có lỗi cố ý, không vụ lợi, không cố ý làm sai lệch kết luận giám định.

Đại biểu cho rằng, không miễn trừ tuyệt đối, mà là miễn trừ có điều kiện, chỉ áp dụng khi người giám định tuân thủ quy trình, tiêu chuẩn chuyên môn; không có lỗi cố ý hoặc vi phạm đạo đức nghề nghiệp; có kết luận khách quan, trung thực, được lập đúng thẩm quyền. Đồng thời, bổ sung việc xác định rõ phạm vi miễn trừ, chỉ áp dụng cho trách nhiệm dân sự, không bao gồm hành vi vi phạm pháp luật hình sự hoặc hành vi cố ý sai lệch kết luận giám định; bổ sung cơ chế giám sát nghề nghiệp rõ ràng hơn.

Cần cơ chế linh hoạt với chuyên gia có uy tín khoa học cao

Về tiêu chuẩn giám định viên, điểm b, khoản 1 Điều 10 của dự thảo Luật quy định tiêu chuẩn “đã qua thực tế hoạt động chuyên môn ở lĩnh vực được đào tạo từ đủ 5 năm trở lên”.

Đại biểu Dương Khắc Mai (Lâm Đồng) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Đại biểu Dương Khắc Mai (Lâm Đồng) cho rằng, tiêu chuẩn phải có 5 năm kinh nghiệm nêu trên được đưa ra nhằm bảo đảm chất lượng giám định viên. Tuy nhiên, trong thực tế ngày càng có nhiều chuyên gia trẻ, giỏi, có học vị tiến sĩ, thạc sĩ, nhà nghiên cứu có nhiều công trình khoa học được công nhận trong nước và quốc tế, nhất là trong các lĩnh vực mới như công nghệ thông tin, dữ liệu số, kỹ thuật hình sự số, phân tích ADN hoặc chứng cứ điện tử…, nhưng chưa đủ 5 năm công tác.

Theo đại biểu, với những trường hợp này thì quy định của dự thảo Luật sẽ khiến họ không được xem xét bổ nhiệm giám định viên tư pháp. Do vậy, cần bổ sung quy định của dự thảo Luật theo hướng mở cơ chế linh hoạt hơn cho phép Bộ quản lý chuyên ngành trình Chính phủ quy định trường hợp đặc biệt đối với chuyên gia có uy tín khoa học cao, đáp ứng năng lực thực tiễn nhưng chưa đủ số năm theo quy định.

Hình ảnh các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Phạm Thắng

Về chi phí giám định tư pháp, khoản 4 của Điều 40 quy định “theo khung giá giám định tư pháp do Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ quản lý lĩnh vực chuyên môn giám định quy định”. Đại biểu Dương Khắc Mai cho rằng, quy định này sẽ dẫn tới mỗi bộ, mỗi ngành ban hành một mức giá, dẫn đến thiếu thống nhất, khó bảo đảm nguyên tắc bình đẳng giữa các chủ thể tham gia tố tụng và dễ phát sinh khiếu nại, so sánh.

Để bảo đảm tính minh bạch và thống nhất, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc quy định theo hướng giao Chính phủ ban hành khung chi phí dịch vụ giám định tư pháp áp dụng thống nhất trên toàn quốc, có tính đến đặc thù từng lĩnh vực và mức độ phức tạp của giám định. Căn cứ vào khung giá đó, từng bộ, ngành có thể hướng dẫn chi tiết, nhưng phải tuân thủ nguyên tắc chung, không làm phát sinh cơ chế cục bộ, tự quyết đơn lẻ.

Thanh Hải