Thuyền cổ hai thân độc nhất vô nhị gần thành Luy Lâu, có thể từ thời Lý

Ngày 3/5, ông Nghiêm Văn Hách - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cho biết Sở vừa có báo cáo kết quả bước đầu về giá trị, kết cấu và kỹ thuật đóng thuyền cổ được phát hiện gần thành Luy Lâu, thị xã Thuận Thành.

Trước đó, trong quá trình cải tạo đất để nuôi cá, ông Nguyễn Văn Chiến (SN 1975) đã phát hiện dấu tích của thuyền cổ gồm 2 khối nằm tại xứ đồng Cửa Nghè, khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, Bắc Ninh.

Thuyền cổ ở Bắc Ninh được đóng bằng gỗ. Ảnh: N.Hưng.

Di tích nằm ven sông Dâu cổ – nhánh của sông Thiên Đức (sông Đuống), chảy sát phía tây thành Luy Lâu xưa.

Qua khai quật, các chuyên gia xác định thuyền cổ gồm hai khối nguyên vẹn, cách nhau 2,3 m và được đấu nối bằng tấm gỗ ở phần đầu. Hai khối dài trên 16 m, rộng 1,95 - 2,2 m và có lòng sâu nhất chừng 2,15 m.

Phần đầu thuyền có một tấm ván hình chữ T dài gần 6,5 m dùng để khóa chặt hai thân thuyền, trong khi phần đuôi có các cấu trúc được cho là nơi gắn bánh lái.

Các nhà nghiên cứu xác định đáy thuyền có kết cấu độc mộc được chế tác từ thân cây nguyên khối, đường kính rộng nhất gần 1 m. Do vậy cây gỗ phải có đường kính trên 1 m mới có thể dùng để chế tạo.

Thân thuyền ghép từ 7-8 lớp ván, mỗi tấm rộng 22-34 cm, dày trung bình 4,5 cm. Hai thân thuyền cấu trúc tương tự, chia thành 6 khoang.

Khu vực khai quật thuyền cổ. Ảnh. N.Hưng.

Xét tổng thể, người xưa dùng kỹ thuật đục thân cây, ghép các dải ván bằng mộng, sau đó các mộng này được chốt lại bằng đinh gỗ.

Kỹ thuật phức tạp nhất thể hiện ở phần đầu và đuôi thuyền, đó là vị trí nối giữa phần đáy độc mộc và ván bửng được khóa chặt với nhau, cố định bằng 4 trụ gỗ có kích thước tương tự nhau 5 cm x 5 cm. Đây là kỹ thuật lần đầu tiên thấy được trong kỹ thuật đóng tàu thuyền cổ ở Việt Nam và thế giới.

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh cho hay, các nhà khoa học đánh giá thuyền cổ có hai thân. Ở phần niên đại cụ thể sẽ chờ đợi kết quả phân tích C14 nhưng căn cứ vào kỹ thuật loại hình thuyền này thường có niên đại sớm và có thể được đóng tại Việt Nam, là sự phát triển tiếp nối của kỹ thuật đóng thuyền thời văn hóa Đông Sơn thông qua việc so sánh phần đáy của 2 thân với kết cấu độc mộc (được làm từ một thân cây) và kỹ thuật mộng ghép.

Căn cứ trên các tài liệu thuyền của Trung Quốc và thế giới, có ý kiến cho rằng thuyền có niên đại trong khoảng từ thế kỷ 11 đến thế kỷ 14 (thời Lý-Trần) và không thể muộn hơn thế kỷ 15 và có ảnh hưởng kỹ thuật từ phía Nam lên.

Tư liệu thư tịch cũng đã nhắc đến loại thuyền này do nhà vua đóng. Sách Việt Sử lược chép “năm 1106 (thời Lý)… nhà vua cho đóng thuyền Vĩnh Long hai đáy”; sách Đại Việt Sử ký toàn thư chép “năm 1124 (thời Lý)… nhà vua cho đóng thuyền Tường Quang, kiểu thuyền hai lòng”.

Dẫu chưa có kết quả phân tích niên đại C14 nhưng có thể khẳng định sự có mặt của loại hình thuyền này trong lịch sử Việt Nam, cụ thể là thời Lý (qua ghi chép tài liệu sử).

Cận cảnh bên trong chiếc thuyền. Ảnh. N.Hưng.

Trên cơ sở thực trạng xuất lộ di tích, hiện trường khai quật và kiến nghị của Viện Khảo cổ học, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh thống nhất kiến nghị UBND tỉnh Bắc Ninh cho phép thực hiện phương án giữ nguyên trạng tại chỗ di tích thuyền cổ tại hiện trường, đây là giải pháp tối ưu nhất để bảo vệ và phát huy giá trị của di tích.

Quỳnh An