Tiến quân ca - 80 năm trường tồn cùng lịch sử cách mạng Việt Nam

Họa sĩ Văn Thao cho biết: “Thực hiện tâm nguyện và di chúc của cha tôi, vào năm 2016, gia đình đã trao tặng ca khúc Tiến quân ca cho Nhà nước mà không đòi hỏi bất cứ điều kiện, hay quyền lợi vật chất nào. Ca khúc này giờ đây đã thuộc về nhân dân và đất nước Việt Nam, không còn là tài sản riêng của gia đình tôi nữa. Gia đình tôi tự hào về cha tôi, về Tiến quân ca mà cha tôi sáng tác”.

Ca khúc được Bác Hồ chọn làm Quốc ca

Họa sĩ Văn Thao chia sẻ: Vào mùa đông cuối năm 1944, nhạc sĩ Văn Cao đang hoạt động cách mạng ở Hải Phòng. Tình hình đất nước lúc đó đang đối mặt với nạn đói khủng khiếp do thực dân Pháp và phát xít Nhật gây ra cho đồng bào ta. Tình hình thù trong giặc ngoài thời điểm ấy đẩy đất nước vào cảnh muôn vàn khó khăn.

Cố nhạc sĩ Văn Cao. Ảnh: Do gia đình cung cấp

Khi nhạc sĩ Văn Cao chuyển lên Hà Nội, làm Báo Việt Nam Độc Lập (tờ báo của Mặt trận Việt Minh), cùng với việc sáng tạo một số ca khúc để cổ vũ lực lượng cách mạng, vũ trang và các tầng lớp nhân dân đồng lòng đứng lên đánh đuổi thực dân Pháp và phát xít Nhật, giành chính quyền về tay nhân dân.

Ca khúc Tiến quân ca ra đời vào tháng 10-1944, trên căn gác nhỏ ở số nhà 171, phố Mongrant (nay là căn nhà số 45, Nguyễn Thượng Hiền, thành phố Hà Nội). Bằng những cảm xúc đặc biệt, cố nhạc sĩ Văn Cao đã cho ra đời ca khúc Tiến quân ca với giai điệu tràn đầy khí thế cách mạng mạnh mẽ.

Họa sĩ Văn Thao kể thêm rằng: Thời điểm trước khi Cách mạng tháng Tám diễn ra, cán bộ cách mạng phải hoạt động bí mật. Theo phân công của tổ chức, nhạc sĩ Văn Cao phải bí mật sang làng gốm Bát Tràng ở bên kia sông Hồng in ấn ca khúc Tiến quân ca để phổ biến rộng rãi. Bản in ca khúc được khắc ngược trên một phiến đá, sau đó in từng bản một. Hiện phiến đá khắc bản in ca khúc này vẫn còn được lưu giữ tại Bảo tàng cách mạng Việt Nam (thành phố Hà Nội).

Đến ngày 16-8-1945, tại Quốc dân Đại hội Tân Trào để chuẩn bị cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám, Bác Hồ đã đích thân chọn Tiến quân ca của nhạc sĩ Văn Cao làm Quốc ca cho nước Việt Nam dân chủ cộng hòa khi ra đời.

Họa sĩ Văn Thao kể về cha và ca khúc Tiến quân ca. Ảnh: Công Nghĩa

Họa sĩ Văn Thao chia sẻ: Khi chọn bài hát làm Quốc ca, có tất cả 3 ca khúc được đưa ra để Bác Hồ cho ý kiến và lựa chọn, gồm ca khúc Tiến quân ca, Chiến sĩ Việt Minh cùng của nhạc sĩ Văn Cao và Diệt phát xít của nhạc sĩ Nguyễn Đình Thi. Bác Hồ đã chọn Tiến quân ca, vì ca khúc này mang tiết tấu hành khúc đơn giản, dễ hát, dễ nhớ và ai cũng có thể hát. Khi nhạc sĩ Văn Cao còn sống, ông kể lại: Sau khi Bác Hồ chọn ca khúc Tiến quân ca làm Quốc ca vào ngày 16-8-1945, ngay tối hôm đó, đội quân do Đại tướng Võ Nguyên Giáp chỉ huy xuất quân tại gốc đa Tân Trào đã hát vang Tiến quân ca và nhận lá cờ đỏ sao vàng, mở đầu cho Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám lịch sử, giành chính quyền.

Tiếp đó, vào ngày 17-8-1945, tại Hà Nội, Tiến quân ca vang lên công khai lần đầu tiên trong một cuộc mít tinh lớn ủng hộ Việt Minh chống chính phủ Trần Trọng Kim.

Thêm một cột mốc đánh dấu sức lan tỏa mạnh mẽ của ca khúc Tiến quân ca, là vào ngày 19-8-1945, nhạc sĩ Văn Cao đã chỉ huy dàn đồng ca Thiếu niên Tiền phong hát bài Tiến quân ca trước Nhà hát Lớn, sau đó lực lượng vũ trang ta đã tiến chiếm Bắc Bộ phủ để giành chính quyền.

“Lúc sinh thời, cha tôi từng nói, ông không bao giờ quên được giây phút nghẹn ngào xen lẫn niềm vui tột bậc khi chứng kiến Tiến quân ca vang lên khắp các ngả đường, hòa cùng hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng bay phấp phới” - họa sĩ Văn Thao nhớ lại lời kể của cha mình.

Trong hồi ký của cố nhạc sĩ Văn Cao, ông từng ghi lại đầy xúc động: “Chung quanh tôi, hàng ngàn giọng hát cất lên vang theo những đoạn sôi nổi. Ở những cánh tay áo mọi người, những băng cờ đỏ sao vàng đã thay những băng vàng của chính phủ Trần Trọng Kim”.

Trường tồn cùng đất nước

81 năm ra đời, 80 năm được chọn là Quốc ca Việt Nam, ca khúc Tiến quân ca đã gắn liền với chiều dài lịch sử của cách mạng đất nước. Đỉnh cao là cách đây tròn 80 năm, vào ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình, giữa Thủ đô Hà Nội, ban nhạc Giải phóng quân do nhạc sĩ Đinh Ngọc Liên chỉ huy, đã cử hành bài Tiến quân ca khi Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

Họa sĩ Văn Thao thể hiện ca khúc Tiến quân ca bằng tiếng đàn piano, phía trên là di ảnh của cố nhạc sĩ Văn Cao chụp với ông lúc sinh thời. Ảnh: Công Nghĩa

Có một điểm thay đổi nhỏ trước cột mốc ngày 2-9-1945, đã được họa sĩ Văn Thao chia sẻ, đó là trước ngày biểu diễn tại thời điểm Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập, nhạc sĩ Nguyễn Hữu Hiếu, nhạc sĩ Đinh Ngọc Liên trao đổi với nhạc sĩ Văn Cao và thống nhất sửa 2 chữ trong ca khúc Tiến quân ca, cụ thể là rút ngắn độ dài của “nốt rê” đầu tiên ở chữ "đoàn" và “nốt mi” ở giữa chữ “xác”, giúp cho bản nhạc thêm hào sảng hơn.

Sau này còn có thêm một chi tiết nữa được thay đổi trong ca khúc Tiến quân ca, đó là câu “Thề phanh thây uống máu quân thù” được đổi thành “Đường vinh quang xây xác quân thù”, giúp bài hát nhẹ nhàng hơn nhưng vẫn giữ được khí chất hào hùng vốn có.

Có một câu chuyện được họa sĩ Văn Thao kể lại, như khẳng định sức sống trường tồn và mạnh mẽ của ca khúc Tiến quân ca với cách mạng Việt Nam. Đó là vào năm 1981, kỳ họp cuối cùng của Quốc hội khóa VI, Nhà nước đã quyết định mở cuộc vận động sáng tác bản Quốc ca mới. Cuộc vận động này được triển khai công phu, rộng rãi và đã nhận được gần 1.500 bài hát do các nhạc sĩ gửi về.

Tuy nhiên, cuối cùng Quốc hội vẫn quyết định giữ ca khúc Tiến quân ca là Quốc ca. Một trong những lý do mà cả ngàn bài hát mới không thể thay thế chỗ đứng của Tiến quân ca, là lãnh đạo Đảng, Nhà nước khi đó cũng thấy quyết định của Quốc hội chính là ý nguyện của nhân dân nên đồng ý tiếp tục chọn Tiến quân ca là Quốc ca.

Chị Nguyễn Quỳnh Vân, con gái của họa sĩ Văn Thao, đồng thời là cháu nội của nhạc sĩ Văn Cao tự hào về ông của mình. Ảnh: Công Nghĩa

Ngày nay, mỗi khi ca khúc vang lên, một cảm xúc tự hào lại dâng trào mãnh liệt trong lòng người. Tiến quân ca xứng đáng là một di sản gắn bó với từng chặng đường lịch sử cách mạng của dân tộc Việt Nam, từ lầm than nô lệ đến Cách mạng tháng Tám thành công, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Lời bài hát Tiến quân ca còn gắn bó với 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và Đế quốc Mỹ và công cuộc đổi mới đất nước gần 40 năm qua.

Công Nghĩa