Tuyên ngôn Độc lập - Bản trường ca bất tử của khát vọng tự do

Với bản Tuyên ngôn Độc lập bất hủ, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chính thức ra đời - nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á, mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc: kỷ nguyên độc lập, tự do và tiến lên chủ nghĩa xã hội.

Ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mở ra kỷ nguyên mới cho lịch sử dân tộc. Ảnh tư liệu

Giây phút thiêng liêng ấy không chỉ khắc ghi trong tâm khảm hàng triệu người dân Việt Nam, mà còn gây chấn động dư luận thế giới. Nó chứng minh sức mạnh quật khởi của một dân tộc nhỏ bé nhưng giàu truyền thống yêu nước, vừa đứng lên từ tro tàn của chiến tranh, vừa thoát khỏi ách áp bức của thực dân, phong kiến. Đó là sự kiện làm thay đổi cục diện chính trị khu vực, góp phần khẳng định sự sụp đổ của chủ nghĩa thực dân cũ, khơi nguồn cảm hứng cho các phong trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới trong nửa sau thế kỷ XX.

Bản Tuyên ngôn Độc lập chỉ dài 49 câu, hơn 1.000 chữ, song hàm chứa tư tưởng lớn lao, ngôn từ cô đọng, súc tích, lập luận chặt chẽ, kết hợp hài hòa giữa lý lẽ và tình cảm. Nó vừa có giá trị pháp lý, chính trị, vừa là một áng văn bất hủ trong di sản văn hóa dân tộc.

Trong dòng chảy văn hóa Việt Nam, từ Nam quốc sơn hà của Lý Thường Kiệt - bản tuyên ngôn đầu tiên khẳng định chủ quyền quốc gia; đến Hịch tướng sĩ của Trần Hưng Đạo - lời hiệu triệu lay động lòng người; rồi Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi - áng “thiên cổ hùng văn” khẳng định nền độc lập Đại Việt sau 20 năm chống quân Minh; thì Tuyên ngôn Độc lập 1945 là sự tiếp nối và phát triển rực rỡ.

Điểm đặc biệt là Hồ Chí Minh không chỉ kế thừa truyền thống văn hiến dân tộc, mà còn khéo léo vận dụng tinh hoa văn hóa nhân loại. Người đã trích dẫn Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của Mỹ, Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền năm 1791 của Pháp, rồi nâng tầm thành một chân lý phổ quát: “Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng...”. Đây không chỉ là lập luận sắc bén, mà còn là sự khẳng định Việt Nam chính nghĩa, sẵn sàng đứng trong hàng ngũ văn minh nhân loại.

Tuyên ngôn Độc lập vì vậy vừa là bản anh hùng ca khai sinh đất nước mới, vừa là văn kiện chính trị đỉnh cao, đồng thời là một tác phẩm văn hóa mang giá trị nhân văn sâu sắc, để lại dấu ấn lâu dài trong lịch sử tư tưởng thế giới.

Trong Tuyên ngôn, Hồ Chí Minh đã biến khát vọng độc lập ngàn đời thành lời thề thiêng liêng: “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy”. Lời thề ấy không chỉ là quyết tâm trước mắt mà còn là định hướng lâu dài cho sự phát triển của dân tộc.

Tám mươi năm qua, lịch sử chứng minh dân tộc Việt Nam đã kiên định với lời thề thiêng liêng ấy. Từ hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, đến sự nghiệp thống nhất non sông năm 1975, rồi công cuộc Đổi mới từ 1986 đến nay - tất cả đều là minh chứng sống động cho sức mạnh bất khuất của tinh thần Tuyên ngôn Độc lập.

Sau 80 năm, Việt Nam đã đi một chặng đường đầy gian khó nhưng cũng vô cùng vẻ vang. Từ một đất nước nghèo nàn, bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh, nay đã trở thành quốc gia có thu nhập trung bình, năng động trong hội nhập, có vị thế ngày càng cao trên trường quốc tế.

Nếu năm 1989, GDP bình quân đầu người chỉ khoảng 95 USD, thì đến năm 2024, con số này đạt khoảng 4.700 USD - gấp gần 50 lần. Việt Nam được quốc tế đánh giá là hình mẫu trong công cuộc giảm nghèo, phát triển bao trùm, hội nhập sâu rộng và chủ động.

Điều quan trọng hơn, tinh thần nhân văn của Tuyên ngôn Độc lập luôn được kế thừa trong mọi giai đoạn phát triển. Các bản Hiến pháp qua từng thời kỳ đều khẳng định rõ mục tiêu: bảo đảm quyền con người, quyền công dân, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa “của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân”. Đây chính là sự cụ thể hóa triết lý nhân văn sâu sắc của Hồ Chí Minh: độc lập dân tộc phải gắn liền với tự do, hạnh phúc cho mọi người dân.

Từ một quốc gia từng bị bao vây, cô lập, đến nay Việt Nam đã có quan hệ ngoại giao với 194 nước, trong đó 37 là đối tác chiến lược và toàn diện. Việt Nam đã thiết lập quan hệ với tất cả 5 nước Ủy viên Thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, toàn bộ các nước ASEAN, nhóm G7 và 18/20 nền kinh tế G20.

Không chỉ hội nhập về kinh tế, Việt Nam còn khẳng định vai trò, uy tín trong các vấn đề toàn cầu: từ gìn giữ hòa bình Liên Hợp Quốc, ứng phó biến đổi khí hậu, đến thúc đẩy hợp tác khu vực. Vị thế đó cho thấy tinh thần Tuyên ngôn Độc lập đã và đang được hiện thực hóa mạnh mẽ: Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy, là thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế.

Ở bình diện văn hóa, Tuyên ngôn Độc lập không chỉ là văn kiện chính trị mà còn là tác phẩm văn hóa mang sức sống trường tồn. Văn phong hào sảng, chặt chẽ, lập luận đanh thép mà gần gũi, Tuyên ngôn kết tinh bản sắc văn hóa Việt Nam: yêu hòa bình, trọng công lý, đề cao nhân nghĩa, kiên quyết chống áp bức.

Ngày nay, khi toàn cầu hóa đặt ra nhiều cơ hội và thách thức, tinh thần Tuyên ngôn càng thôi thúc chúng ta giữ vững bản lĩnh, phát huy sức mạnh nội sinh, đồng thời hội nhập sâu rộng. Giá trị nhân văn của Tuyên ngôn tiếp tục soi sáng mục tiêu phát triển: xây dựng một đất nước “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, nơi mỗi người dân đều được thụ hưởng thành quả độc lập, tự do.

Nguyễn Phương Thảo