Tiền triều Hồ (1400 - 1407)

Bối cảnh lịch sử

Năm 1400, Hồ Quý Ly ép Trần Thiếu Đế nhường ngôi cho mình, lập nên triều Hồ, đặt niên hiệu là Thánh Nguyên, đổi quốc hiệu là Đại Ngu. Năm 1406, nhà Minh đem quân sang xâm lược nước ta. Năm 1407, cuộc kháng chiến của triều Hồ thất bại. Triều Hồ tồn tại được 7 năm với hai đời vua.

Trước và sau khi lên ngôi, Hồ Quý Ly với vị trí trọng yếu trong triều đình đã tiến hành hàng loạt biện pháp cải cách về các mặt chính trị, quân sự, văn hóa, giáo dục, kinh tế, đặc biệt là cải cách tiền tệ.

Tiền giấy

Cải cách tiền tệ nổi bật của triều Hồ chính là việc ban hành tiền giấy, gọi là Thông bảo hội sao. Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Bính Tý, [Quang Thái] năm thứ 9 [1396]… Mùa hạ, tháng 4, bắt đầu phát [tiền giấy] Thông bảo hội sao. In xong, ra lệnh cho người đến đổi, cứ 1 quan tiền đồng đổi lấy 1 quan 2 tiền giấy.

Thể thức [tiền giấy]: tờ 10 đồng vẽ rồng, tờ 30 đồng vẽ sóng, tờ 1 tiền vẽ mây, tờ 2 tiền vẽ rùa, tờ 3 tiền vẽ lân, tờ 5 tiền vẽ phượng, tờ 1 quan vẽ rồng. Kẻ làm tiền giả bị tội chết, ruộng đất, tài sản tịch thu.

Cấm tuyệt tiền đồng, không được chứa lén, tiêu vụng, tất cả thu hết về kho Ngao Trì ở kinh thành và trị sở các xứ. Kẻ nào vi phạm cũng bị trị tội như làm tiền giả”.

Tiền giấy Thông bảo hội sao theo ghi chép của sử biên niên, đó là sản phẩm thuộc về thành tựu của vương triều Trần, do Hồ Quý Ly khởi xướng khi ông nắm nhiều quyền bính của vương triều trong tay. Tuy nhiên, đến triều Hồ loại tiền giấy này mới được lưu hành rộng rãi, do đó, chúng tôi xếp tiền giấy Thông bảo hội sao vào triều Hồ, như tất cả những công trình nghiên cứu về tiền Việt Nam từ trước đến nay đã làm. Thông bảo hội sao ấn hành vào cuối thế kỷ XIV, đã trải qua 600 năm, do vậy, rất khó khăn bảo tồn. Cho đến nay, vẫn chưa phát hiện ra loại tiền giấy này.

Tiền giấy Thông bảo hội sao không dựa trên hệ thống bản vị kim loại quý nên khi mới phát hành đã bị người dân phản đối mạnh mẽ, cự tuyệt sử dụng. Triều đình phải thi hành chính sách khuyến khích người dân sử dụng như thu thuế bằng tiền giấy, nếu dùng tiền Thông bảo hội sao để nộp thì mức thuế nhẹ hơn so với nộp bằng sản vật. Sách Đại Việt sử ký toàn thư có ghi “Bãi dâu, triều trước thu mỗi mẫu 9 quan hoặc 7 quan tiền, nay thu hạng thượng đẳng mỗi mẫu 5 quan tiền giấy, hạng trung đẳng 4 quan tiền giấy, hạng hạ đẳng 3 quan tiền giấy. Tiền nộp hàng năm của đinh nam trước thu 3 quan, nay chiếu theo số ruộng, người nào chỉ có 5 sào ruộng thì thu 5 tiền giấy; từ 6 sào đến 1 mẫu thì thu 1 quan, 1 mẫu 1 sào đến 1 mẫu 5 sào thu 1 quan 5 tiền; từ 1 mẫu 6 sào đến 2 mẫu thu 2 quan; từ 2 mẫu 1 sào đến 2 mẫu 5 sào thu 2 quan 6 tiền; từ 2 mẫu 6 sào trở lên thu 3 quan. Đinh nam không có ruộng và trẻ con, đàn bà góa, thì dẫu có ruộng cũng thôi không thu”. Dù tín dụng của tiền giấy rất thấp, nhưng do áp lực của chính quyền, cuối cùng nó cũng đã thâm nhập được vào lĩnh vực lưu thông, thành vật trung gian trong trao đổi hàng hóa.

Như vậy, việc ra lệnh phát hành tiền giấy vào thời kỳ này không phải xuất phát từ nhu cầu thương nghiệp mà do yêu cầu của người đứng đầu triều đình với tham vọng muốn thay đổi thói quen tiêu dùng tiền kim loại, tập trung đồng để đúc vũ khí. Việc này đã ảnh hưởng nghiêm trọng tới lợi ích của giai cấp địa chủ, quý tộc, đồng thời đẩy dân chúng đến chỗ khó khăn hơn. Có lẽ, đây là một trong những nguyên nhân khiến triều Hồ không được lòng dân nên đã nhanh chóng sụp đổ trước cuộc xâm lược của nhà Minh.

Tiền đồng

Ngay từ khi thiết lập triều Hồ, Hồ Quý Ly đã cho đúc tiền Thánh Nguyên thông bảo 聖元通寳 bằng đồng để thể hiện quyền lực và tính chính thống của triều Hồ. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Thánh Nguyên thông bảo” - 聖元通寳 theo kiểu Chân thư và Thảo thư. Khổ chữ nhỏ, nét chữ đậm, rõ ràng. Lưng tiền để trơn. Biên tiền trước và sau đều rộng và nổi rõ. Đường kính từ 24,5 - 24,8 mm, dày 1,5mm, nặng từ 3,1 - 3,2 gr.

Tuy nhiên tiền đúc chủ yếu mang tính biểu trưng, số lượng rất ít và hiếm, có thể loại tiền này không đưa vào lưu thông.

Ảnh 1. Tiền Thánh Nguyên thông bảo 聖元通寳,kiểu Chân thư và Thảo thư, lưng tiền trơn, đường kính 24,5 -24,8 mm

Không lâu sau khi lên ngôi, Hồ Quý Ly rút về ngôi vị Thái thượng hoàng, truyền ngôi cho con trai là Hồ Hán Thương. Trong thời gian ở ngôi, ông có hai niên hiệu là Thiệu Thành (1401 - 1402) và Khai Đại (1403 - 1407). Đến nay chưa thấy tiền của hai niên hiệu này.

Nguồn: Tác phẩm: ''Lịch sử đồng tiền Việt Nam'' của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Biên tập: Mạnh - Thắng | Đồ họa: Văn Lâm

Lâm.TV