Tìm ra 14 dược chất ngụy tạo trong dược liệu

TS Phan Văn Hồ Nam báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ.

Thực trạng trong các bài thuốc gia truyền

Từ xa xưa, người dân Việt Nam đã biết sử dụng các loại thảo dược để phòng bệnh, chữa bệnh và tăng cường sức khỏe. Theo đó, người dân có xu hướng tự sử dụng dược liệu và thuốc từ dược liệu trong dân gian với quan niệm là sản phẩm có nguồn gốc từ thiên nhiên nên an toàn, ít độc hại đối với sức khỏe con người so với việc uống thuốc tân dược theo y học hiện đại.

Với quan niệm thuốc đông y làm từ thảo dược, người bệnh có xu hướng dùng thuốc kéo dài mà không có sự kiểm soát của thầy thuốc, dẫn đến phụ thuộc thuốc, nghiện thuốc, tổn thương hệ nội tiết cùng các cơ quan khác một cách âm thầm, mạn tính, thậm chí có thể không bao giờ phục hồi.

Thực tế cho thấy, số lượng sản phẩm thuốc gia truyền, thuốc đông y cũng như thực phẩm bảo vệ sức khỏe về nhóm bệnh đau nhức xuất hiện rất nhiều và chiếm thị trường cực kỳ rộng lớn.

Lợi dụng tâm lý người tiêu dùng vừa muốn điều trị bằng đông y vừa muốn nhanh khỏi bệnh, nhiều nhà sản xuất đã trộn các dược chất tổng hợp có tác dụng giảm đau vào trong sản phẩm chế biến từ dược liệu nhằm tạo hiệu quả điều trị tức thời khiến người bệnh tin dùng từ đó tăng lợi nhuận.

Hậu quả của việc sử dụng bừa bãi sẽ là các tác dụng phụ không mong muốn như suy tuyến thượng thận, loét dạ dày, loãng xương, rối loạn điện giải...

Trước vấn nạn nêu trên, với vai trò là đơn vị giám sát chất lượng thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm trên địa bàn TPHCM, Trung tâm Kiểm nghiệm Thuốc, Mỹ phẩm, Thực phẩm TPHCM đã tiến hành khảo sát, đánh giá tình hình ngụy tạo dược chất tổng hợp giảm đau kháng viêm đối với chế phẩm từ dược liệu có tác dụng hỗ trợ điều trị cơ xương khớp tại TPHCM để phát hiện những sản phẩm nguy cơ và có báo cáo đến Sở Y tế cũng như Sở An toàn thực phẩm thành phố về những sản phẩm, cơ sở vi phạm để có xử lý thích hợp nhằm đảm bảo chất lượng thuốc, thực phẩm trên địa bàn thành phố đến tay người sử dụng an toàn, hiệu quả.

Các nhà khoa học Trung tâm Kiểm nghiệm Thuốc, Mỹ phẩm, Thực phẩm TPHCM đã triển khai thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ “Xây dựng quy trình sàng lọc các dược chất giảm đau, kháng viêm bằng HPLC-PDA và khảo sát tình hình pha trộn các dược chất trong các chế phẩm từ dược liệu hỗ trợ điều trị cơ xương khớp tại TPHCM”.

Quy trình định lượng 14 dược chất

Một sản phẩm từ dược liệu có tác dụng hỗ trợ điều trị cơ xương khớp.

TS Phan Văn Hồ Nam, chủ nhiệm nhiệm vụ, cho biết nhóm thực hiện đã xây dựng quy trình định lượng 14 dược chất có tác dụng giảm đau kháng viêm, có nguy cơ ngụy tạo cao trong các sản phẩm từ dược liệu có tác dụng hỗ trợ điều trị cơ xương khớp bằng HPLC-UV/Vis và quy trình xác định 14 dược chất này trong mẫu dương tính trước đó bằng LC-MS/MS.

Các dược chất bao gồm: betamethason, dexamethason base, methylprednisolon, triamcinolon, prednison, aceclofenac, dexamethason acetat, diclofenac, ibuprofen, ketoprofen, meloxicam, acid mefenamic, piroxicam và paracetamol, đều là những chất có tác dụng giảm đau, kháng viêm phổ biến, dễ thu mua và giá thành thấp.

Bằng các quy trình kể trên, nhóm nghiên cứu phát hiện thực trạng có đến 106/385 mẫu thu thập được (27,53%) có ngụy tạo tân dược cho thấy tình trạng trộn trái phép tân dược trong các chế phẩm diễn biến rất phức tạp, và hàm lượng ngụy tạo không thể kiểm soát (có thể cao gấp 600 lần liều dùng khuyến cáo, hoặc phối hợp từ 2 - 4 dược chất có tác dụng hiệp đồng bất kể liều dùng), có nguy cơ rất lớn đối với sức khỏe của người dân.

Đặc biệt, phát hiện được tình trạng cùng 1 loại sản phẩm (cùng tên, cùng nhà sản xuất) nhưng thu mua ở những nơi khác nhau lại có tình trạng lúc thì có ngụy tạo, lúc thì không có ngụy tạo, đây có thể là tình huống “hàng giả của giả” (tức là hàng giả không được ngụy tạo như sản phẩm chính thức) hoặc do khả năng sản xuất kém nên chất lượng các lô không ổn định, dẫn đến tình trạng ngụy tạo không đồng đều.

Mặt khác, hai dược chất là betamethason và dexamethason có liều dùng cực kỳ thấp, tác dụng phụ cực kỳ nguy hiểm khi sử dụng lâu dài nhưng lại được trộn trái phép một cách vô tội vạ. Hậu quả của việc bệnh nhân sử dụng những chế phẩm này có thể rất nghiêm trọng.

Do vậy, trong quản lý thị trường, việc xác định sự hiện diện các dược chất ngụy tạo là chưa đủ, cần phải xác định hàm lượng của chúng để có cảnh báo phù hợp. Ngoài ra, dựa trên mức độ ngụy tạo, nên có những hình phạt bổ sung để tăng cường tính răn đe đối với các hành vi vi phạm pháp luật có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng như vậy, nhất là đối với các trường hợp hàm lượng dược chất ngụy tạo gần với ngưỡng gây độc cấp tính và gây độc trường diễn.

Nhật Phong