Đậu xanh có tác dụng chữa bệnh gì?

1. Tác dụng của đậu xanh theo y học cổ truyền

Đậu xanh là vị thuốc được dùng lâu đời trong Đông y với nhiều tác dụng quan trọng. Trong Đông y, đậu xanh được biết đến với tên gọi lục đậu, đây là vị thuốc có vị ngọt, tính lạnh, đi vào các kinh tâm, vị.

Theo các thư tịch cổ, đậu xanh có nhiều tác dụng như thanh nhiệt giải độc, giải thử, chỉ khát, lợi thủy tiêu thũng, giải dược độc. Trong Đông y, đậu xanh được ứng dụng trong rất nhiều trường hợp:

Thanh nhiệt: Điều trị các chứng viêm, sưng nóng như ung nhọt, chốc lở, loét miệng lưỡi, sưng đau họng, nhiễm trùng da...
Giải độc: Đậu xanh giúp giải độc của nhiều loại thuốc như phụ tử, ba đậu… (thường kết hợp cùng cam thảo để tăng tác dụng giải độc). Ngoài ra đậu xanh cũng có thể ứng dụng trong hỗ trợ điều trị một số trường hợp ngộ độc thực phẩm nhẹ.
Giải thử: Điều trị các trường hợp say nắng, say nóng, đậu xanh có thể làm dịu hiệu quả sự bức bối, khát nước do thử nhiệt gây ra, là thức uống giải nhiệt mùa hè rất tốt.
Chỉ khát kiện vị: Đậu xanh có tác dụng sinh tân chỉ khát, cải thiện tình trạng miệng khô lưỡi khát do thử nhiệt, đồng thời ôn hòa kích thích công năng dạ dày – ruột, giúp tiêu hóa tốt hơn.
Lợi thủy tiêu thũng: Đậu xanh có tác dụng lợi niệu, giúp bài tiết nước thừa trong cơ thể, giảm các triệu chứng phù thũng, đặc biệt có hiệu quả nhất định đối với chứng phù do thấp nhiệt.

Đậu xanh hay còn gọi là đỗ xanh có tác dụng thanh nhiệt, giải độc...

2. Công dụng của đậu xanh theo y học hiện đại

Nhiều nghiên cứu hiện đại về đậu xanh đã chứng minh giá trị của loại thực phẩm này đối với sức khỏe. Đậu xanh có chứa nhiều carbohydrate, protein, chất béo, chất xơ, là thực phẩm cung cấp nhiều vitamin nhóm B như B1, B2, B3, B5, B6, B9, ngoài ra còn có vitamin C, E, K…

Đậu xanh cũng là nguồn cung cấp nhiều khoáng chất thiết yếu cho cơ thể như canxi, sắt, magiê, phốt pho, kali… Nhờ các thành phần dinh dưỡng này, đậu xanh có rất nhiều tác dụng với sức khỏe:

Tốt cho tim mạch: Đậu xanh là thực phẩm giàu chất xơ hòa tan đặc biệt là pectin, cùng với hàm lượng magiê, kali giúp hạ huyết áp, giảm cholesterol xấu, ngăn ngừa xơ vữa động mạch. Ngoài ra, các chất chống oxy hóa có trong đậu xanh cũng góp phần giúp bảo vệ mạch máu khỏi tổn thương do các gốc tự do.

Giúp kiểm soát đường huyết: Đậu xanh có chứa nhiều tinh bột kháng cùng hàm lượng chất xơ cao giúp làm chậm quá trình hấp thu đường vào máu, giúp ổn định đường huyết sau ăn. Một số nghiên cứu cũng cho thấy đậu xanh là thực phẩm giúp cải thiện độ nhạy insulin, từ đó hỗ trợ phòng ngừa và kiểm soát đái tháo đường type 2.

Hỗ trợ kiểm soát cân nặng: Đậu xanh có chứa ít chất béo, giàu protein và chất xơ sẽ tạo cảm giác no lâu, hạn chế ăn quá mức; đồng thời tinh bột kháng trong đậu xanh làm giảm hấp thu calo, từ đó giúp hỗ trợ kiểm soát cân nặng.

Hỗ trợ tiêu hóa: Chất xơ trong đậu xanh giúp tăng cường nhu động ruột, phòng chống táo bón. Ngoài ra oligosaccharide cùng các tinh bột kháng là những thành phần từ đậu xanh giúp nuôi dưỡng lợi khuẩn đường ruột, cải thiện sức khỏe đường ruột.

Tăng cường miễn dịch và chống viêm: Đậu xanh có chứa các hợp chất phenolic, flavonoid có tác dụng chống viêm, kháng khuẩn, chống virus; cùng với các vitamin và khoáng chất sẽ giúp nâng cao sức đề kháng, tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể.

Tác dụng giải độc: Đậu xanh là vị thuốc tự nhiên thường được dân gian sử dụng để hạ sốt và giải độc trong nhiều trường hợp. Một số nghiên cứu hiện đại cũng chứng minh khả năng giảm độc tính một số kim loại nặng và thuốc trừ sâu của đậu xanh.

Bảo vệ da và chống lão hóa: Chất chống oxy hóa (vitexin, isovitexin, phenolic) có trong đậu xanh giúp bảo vệ da trước tác hại của tia UV, làm chậm quá trình lão hóa.

3. Cách chọn đậu xanh

Nên chọn loại đậu xanh có hạt đều, căng tròn, vỏ nhẵn bóng, màu xanh tươi hoặc xanh vàng tự nhiên, tránh hạt lép, teo, bị nứt vỏ hay lẫn nhiều tạp chất.

Đậu xanh tốt có màu xanh lục sáng, hơi vàng nhạt ở rốn hạt. Nếu màu xanh xám, xỉn hoặc vỏ bị loang lổ thường là hạt cũ, chất lượng kém; tránh mua loại đậu xanh bị ẩm, có dấu hiệu mốc hoặc mọt...

Nên chọn loại đậu xanh mới có mùi thơm nhẹ, không có mùi lạ. Nếu đậu xanh có mùi mốc, mùi hăng chua là hạt đậu đã bị hỏng hoặc bảo quản kém.

Chọn loại đậu xanh có hạt chắc, cứng, khô ráo, không dính tay. Hạt đậu xanh tốt khi ngâm nước sẽ chìm xuống đáy. Hạt nổi lên thường là hạt lép, ít dinh dưỡng.

4. Một số lưu ý khi ăn đậu xanh

Đậu xanh có tính hàn, ăn nhiều dễ làm lạnh bụng, đầy hơi, tiêu chảy. Người cơ địa hư hàn (thường lạnh tay chân, hay đau bụng khi ăn đồ sống lạnh, ăn uống khó tiêu), người thể trạng yếu, người mới phục hồi sau bệnh, sau phẫu thuật… không nên dùng nhiều đậu xanh.

Người đang cảm lạnh, sốt do phong hàn, tiêu chảy do lạnh không nên uống nước đậu xanh, vì dễ làm bệnh nặng thêm.

Theo Đông y, đậu xanh có tác dụng giải độc dược tính, có thể làm giảm hiệu quả của thuốc đang dùng (đặc biệt là thuốc bổ, thuốc Đông y có tính ôn), do vậy, nếu đang dùng thuốc, nên uống cách xa ít nhất 1–2 giờ. Trẻ nhỏ, người già, phụ nữ có thai nên ăn với lượng vừa phải, tránh lạm dụng; nên nấu nhừ trước khi ăn, tránh ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.

BS. Nguyễn Huy Hoàng