Tìm ra danh tính xác ướp chỉ có phần đầu sau hơn 100 năm

Bảo tàng Khảo cổ học và Lịch sử Cantonal của Thụy Sĩ là nơi lưu giữ và trưng bày một đầu xác ướp cổ xưa. Trong suốt nhiều năm, giới nghiên cứu nỗ lực xác định phần đầu này thuộc về người nào. Ảnh: C. Abegg et al., International Journal of Osteoarchaeology (2025) / CC BY 4.0.

Sau hơn 100 năm, các nhà nghiên cứu đã tìm ra lời giải cho bí ẩn này. Từng được cho có thể thuộc về một vị vua Inca thời xưa, nghiên cứu mới đây chỉ ra xác ướp chỉ có phần đầu thuộc về một người Aymara từng sống ở vùng cao nguyên Bolivia ngày nay. Ảnh: CC BY-SA 3.0.

Cụ thể, xác ướp chỉ có phần đầu được phân loại là mẫu vật Y-001. Các chuyên gia đã thực hiện quá trình phân tích không xâm lấn chuyên sâu bằng phương pháp chụp CT và nghiên cứu lịch sử về mẫu vật. Kết quả đã hé lộ những chi tiết thú vị về cuộc đời của người Aymara và hoàn cảnh đã đưa hài cốt của ông đến châu Âu. Theo các nhà nghiên cứu, người đàn ông này đã qua đời ít nhất 350 năm trước. Ảnh: C. Abegg et al., International Journal of Osteoarchaeology (2025) / CC BY 4.0.

Người này mang những đặc điểm đặc trưng của các tập tục văn hóa Aymara, bao gồm việc chỉnh sửa hộp sọ có chủ đích được thực hiện từ khi còn nhỏ và bằng chứng về một nỗ lực khoan sọ. Nhóm nghiên cứu được dẫn đầu bởi các nhà khoa học từ Bảo tàng Khảo cổ học và Lịch sử Cantonal ở Lausanne, đã phát hiện hộp sọ được kéo dài một cách có chủ đích và có "hình khuyên hoặc hình tròn". Ảnh: C. Abegg et al., International Journal of Osteoarchaeology (2025) / CC BY 4.0.

Kỹ thuật thay đổi hình dáng hộp sọ bao gồm việc buộc chặt đầu trẻ sơ sinh bằng dây hoặc vải để tạo thành hình nón dài. Theo các bằng chứng khảo cổ học, tập tục này đặc biệt phổ biến ở nền văn minh Tiwanaku và sau đó là xã hội Aymara xung quanh Hồ Titicaca. Ảnh: C. Abegg et al., International Journal of Osteoarchaeology (2025) / CC BY 4.0.

Hộp sọ người đàn ông Aymara cũng có dấu hiệu của một ca phẫu thuật khoan sọ bị gián đoạn trên xương đỉnh bên phải. Phương pháp phẫu thuật cổ xưa này bao gồm việc khoan hoặc cạo các lỗ trên hộp sọ, có thể là nhằm mục đích y tế hoặc nghi lễ. Ảnh: AIZAR RALDES via Getty Images.

Điều đáng chú ý là xương sọ của người đàn ông này cho thấy dấu hiệu lành lại, cho thấy người này đã sống sót sau ca phẫu thuật chưa hoàn tất. Sự việc này khiến giới khoa học bất ngờ về trình độ y tế, khả năng phẫu thuật hộp sọ của người Aymara. Ảnh: Ancient Origins.

Hành trình của phần đầu xác ướp đến Thụy Sĩ cũng được giới nghiên cứu quan tâm. Kỹ sư người Thụy Sĩ Louis Kuffré đã mua lại phần đầu xác ướp ở Bolivia vào cuối thế kỷ 19. Các ghi chép lịch sử cho thấy mẫu vật này có thể được lấy từ một chullpa - một trong những tháp chôn cất bằng đá đặc trưng nằm rải rác trên vùng cao nguyên Bolivia quanh Hồ Titicaca. Ảnh: Ancient Origins.

Những tháp chôn cất này được xây dựng từ năm 1000 cho đến khi Tây Ban Nha xâm lược khu vực này. Đây là nơi chôn cất chủ yếu dành cho những cá nhân có địa vị cao trong xã hội Aymara. Môi trường khô lạnh của vùng cao nguyên Bolivia đã tạo ra những xác ướp tự nhiên nằm bên trong những tháp chôn cất suốt nhiều thế kỷ. Ảnh: Ancient Origins.

Nghiên cứu của các chuyên gia cho thấy việc chỉnh sửa hình dáng hộp sọ và được chôn cất trong tháp cho thấy người đàn ông này có địa vị cao trong xã hội Aymara vào hơn 300 năm trước. Ảnh: Ephrain George Squier.

Mời độc giả xem video: Hé lộ nền văn minh đã mất tích qua tàn tích khảo cổ.

Tâm Anh (theo Ancient origins)