Tinh hoa của vùng đất Kinh Bắc - Bắc Ninh được công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Hát Quan họ trên thuyền tại lễ Hội Lim. (Nguồn: Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch)

Đến nay, tỉnh Bắc Ninh có 12 di sản trong Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia gồm: Dân ca Quan họ Bắc Ninh, Hát Ca trù, Hát Trống quân Bùi Xá, Lễ hội Đồng Kỵ, Lễ hội làng Diềm, Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ, Kéo co Hữu Chấp, Nghề gò đồng Đại Bái, Nghề chạm khắc gỗ Phù Khê, Làng nghề gốm Phù Lãng, Nghề thủ công tre trúc Xuân Lai và Hội Lim.

Hội Lim là lễ hội nổi tiếng nhất của sinh hoạt Dân ca Quan họ Bắc Ninh được tổ chức vào ngày 13 tháng Giêng hằng năm với không gian trung tâm là đồi Lim (thị trấn Lim, huyện Tiên Du). Hiện nay, Hội Lim có 13 làng thuộc huyện Tiên Du tham gia gồm: Đình Cả, Duệ Nam, Lộ Bao, Duệ Khánh, Duệ Đông, Lũng Giang, Lũng Sơn, Chè, Dọc, Bái Uyên, Hoài Thị, Hoài Trung, Hoài Thượng.

Trong những ngày hội, phong phú hình thức diễn xướng Dân ca Quan họ được các nghệ nhân, nghệ sĩ, liền anh, liền chị và người dân các làng Quan họ khắp vùng ca xướng tại gia, tại đình làng, hát dưới thuyền, hát trên sân khấu, hát trên đồi Lim, hát trước cửa chùa...

Theo tư liệu, vào thế kỷ XVIII, Hội Lim đã trở thành một hội lớn phát triển tới quy mô hội hàng tổng - tổng Nội Duệ (khi đó tổng Nội Duệ bao gồm 6 xã, phường).

Giá trị cốt lõi đầu tiên của Hội Lim cũng chính là yếu tố trung tâm của Tổng Nội Duệ xưa này.

Du khách thập phương hành lễ tại chùa Lim (Hồng Ân). (Nguồn: Lao động)

Từ một hội làng của làng Lim (Đình Cả) lễ hội đã mở rộng thành hội tổng, nơi các làng trong tổng cùng nhau tụ họp, duy trì mối quan hệ liên làng và thể hiện sự gắn kết cộng đồng. Minh chứng rõ nhất thể hiện qua nghi lễ rước sắc trang trọng từ đình làng Đình Cả sang đình làng Lộ Bao (một hành trình tượng trưng cho sự thống nhất và mối quan hệ lịch sử giữa các làng).

Hội Lim đậm đặc yếu tố tín ngưỡng thờ Thành hoàng làng và Tướng công Nguyễn Đình Diễn. Các nghi lễ dâng hương, tế lễ, và đặc biệt là nghi thức “hát thờ” không chỉ thể hiện lòng biết ơn mà còn là cách để người dân duy trì và củng cố tín ngưỡng, cầu mong quốc thái dân an.

Ngoài ra, Hội Lim là không gian bảo tồn và phát huy Dân ca Quan họ. Quan họ không chỉ là một phần mà là linh hồn của lễ hội. Các hình thức hát như hát canh, hát trên thuyền, hát lán, hát đối đáp... không chỉ phô diễn các lề lối, bài bản cổ mà còn tạo ra một môi trường lý tưởng để di sản được truyền dạy, thực hành liên tục, xứng đáng với danh hiệu Di sản văn hóa phi vật thế đại diện của nhân loại được UNESCO vinh danh.

Đặc biệt, Hội Lim còn gắn liền với tên tuổi các danh nhân lịch sử văn hóa vùng Lim, có ảnh hưởng trực tiếp và vai trò to lớn trong việc giữ gìn tập tục, mở mang hội hè vùng Lim như: Đỗ Nguyễn Thụy, bà Mụ Ả...

Với quy trình thực hành công phu, sự kết hợp hài hòa giữa các nghi lễ truyền thống và các hoạt động văn hóa sôi động, đặc biệt là Dân ca Quan họ Bắc Ninh, Hội Lim thể hiện rõ bản sắc, tinh hoa của vùng đất Kinh Bắc - Bắc Ninh.

Tống Thoan