Tỏa sáng rực rỡ văn hóa truyền thống của đồng bào Thái

Trước khi ra suối gội đầu, các cô gái phải đến làm lễ tại đền thờ nữ tướng Nàng Han và xin nước từ giếng thiêng. Ảnh: Thủy Lê

Nhìn lại sử tích xưa

Theo quan niệm của người Thái trắng tại vùng biên giới tỉnh Lai Châu, nếu như ai chưa được gội đầu vào ngày 30 Tết thì coi như chưa gột rửa những điều không may mắn trong năm cũ. Do đó, hàng năm, cứ vào ngày cuối cùng của năm cũ, người Thái trắng ở xã Mường So, huyện Phong Thổ lại cùng nhau đi lấy nước gội đầu đón chào năm mới để rửa trôi những vất vả, những điều không may mắn, xui xẻo của năm cũ, tống tiễn tai ương, bệnh tật..., đồng thời, cầu mong năm mới tốt lành, gặp điều hay, làm ăn phát đạt.

Nghi thức này có từ rất lâu đời và được gắn với truyền thuyết về nữ tướng Nàng Han xinh đẹp giả trai đi đánh giặc, chiến thắng trở về vào ngày 30 Tết. Sau khi chiến thắng trở về, Nàng Han trút bỏ chiếc áo và bay về trời. Chiếc áo đó sau hóa thành dòng suối Nậm Lủm bên bờ Nậm Bó. Vì ngày Nàng Han về trời đúng ngày 30 Tết, nên người dân đã lập miếu thờ cúng Nàng Han vào dịp cuối năm.

Để tỏ lòng kính trọng và biết ơn công lao to lớn của Nàng Han, người dân đã lập đền thờ tại thôn Tây An, xã Mường So và tổ chức lễ hội vào 15/2 âm lịch hàng năm, tổ chức nghi lễ gội đầu vào chiều 30 Tết để cầu mong nàng che chở, ban phát cho con người sức khỏe, tình yêu, hạnh phúc và bản, mường yên vui, mùa màng bội thu. Ngoài ra, truyền thuyết còn nói rằng, nếu sử dụng nước tại mó nước Nàng Han sẽ mang lại may mắn và tắm gội ở suối Nậm Lủm, các cô gái sẽ trở nên khỏe mạnh và xinh đẹp. Cũng từ đó, người đời ca ngợi rằng, con gái Mường So đẹp không nơi nào sánh bằng.

Trước khi ra suối gội đầu, các cô gái phải đến làm lễ tại đền thờ nữ tướng Nàng Han và xin nước từ giếng thiêng rước ra suối. Tại đây, thầy chủ tế sẽ dùng lá thơm, vẩy nước thiêng xuống suối, với mong ước, dòng suối thượng nguồn của bản luôn trong lành, ban phát cho dân làng nguồn nước dồi dào, no đủ. Sau khi vẩy nước xuống suối, thầy chủ tế sẽ dùng phần nước còn lại để các cô gái thoa lên tóc trước khi xuống suối gội đầu, thể hiện sự tôn kính và tưởng nhớ nữ tướng Nàng Han thuở xưa đã từng gội đầu nơi đây.

Đặc sắc Lễ hội Áp Hô Chiêng

Nghi thức trong Lễ hội Áp Hô Chiêng gồm 4 phần: Thiêng hóa và khai lễ; dâng hương và tẩy trần cầu may; cúng thần đất, thần sông và cầu phúc; Áp Hô Chiêng và mở hội. Sau khi làm các nghi thức thiêng hóa và khai lễ; dâng hương và tẩy trần cầu may tại nhà Then, đoàn rước nước di chuyển ra dòng suối Nậm Lùm để thực hiện nghi thức cúng thần đất, thần sông và cầu phúc. Phần Áp Hô Chiêng và mở hội với nhiều tiết mục văn nghệ mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc do bà con trong xã biểu diễn, nhân dân cùng tham gia các trò chơi: ném còn, én cáy, tó má lẹ và vui vòng xòe đoàn kết.

Khi nghe tiếng chiêng hiệu lệnh, các cô gái Thái cùng hất tung mái tóc lên cao. Ảnh: Thủy Lê

Vào ngày lễ, dân làng tổ chức nghi thức đến miếu Nàng Han để xin nước tại mó nước Nàng Han rồi rước về làm phép để cầu an, trừ tà với quan niệm rằng, lúc này, Nàng Han đã đi cùng xuống sông để gội đầu. Theo đoàn nghi thức còn có trống, tiếng chiêng nhằm xua đuổi tà ma ra khỏi làng bản, để người dân được bình an vui Xuân, đón Tết, mở hội.

Sau khi làm lễ ở nhà Then, thầy chủ tế rửa mặt, rửa tay cảm tạ Then đã ban nước lộc cho bản làng. Đoàn nghi lễ tiếp tục đi xuống phía bờ suối. Tại đây, chủ tế thực hành nghi lễ một lần nữa cúng thần núi, thần sông và cầu phúc, thể hiện ý nguyện của dân làng với các vị thần trong năm mới, cũng như tạ ơn một năm được các vị thần hỗ trợ, bảo vệ.

Những người được chọn tham gia lễ hội gội đầu năm mới là những phụ nữ người dân tộc Thái đẹp nhất của bản, làng xứ mường thuộc các xã: Mường So, Khổng Lào, Bản Lang... Sau khi làm lễ xong, các cô gái Thái mặc váy, để đầu trần đi xuống dòng suối đứng thẳng hàng bắt đầu làm lễ gội đầu. Những mái tóc đen óng thả xuôi dài dưới dòng nước trông như những dải yếm mềm mại, uốn lượn bên dòng suối trong xanh. Khi nghe tiếng chiêng hiệu lệnh, mọi người bung tỏa áng tóc hất lên cao. Một cảnh tượng vô cùng ngoạn mục khi cả trăm cô gái Thái hất tung mái tóc lên cao, bung tỏa những dòng nước khắp không trung tạo thành khung cảnh thật đẹp mắt và ngoạn mục.

Để Lễ hội Áp Hô Chiêng - lễ hội gội đầu năm mới được diễn ra tốt đẹp, trước đó hàng tuần, các cô gái người dân tộc Thái đã vo gạo nếp để lấy nước, nước gạo được để trong chum hoặc nồi cất giữ cả tuần hoặc lâu hơn, để càng chua càng tốt. Đôi lúc, nước gội đầu là những hương liệu dầu quả bồ kết pha lẫn nước vo gạo, cánh hoa rừng. Đây chính là một bí kíp để giúp cho mái tóc người con gái Thái đen dài, mượt mà, óng ả.

Tại bờ suối, dân bản tổ chức múa xòe trong lúc cúng thần núi, thần sông. Trước khi gội đầu, các cô gái Thái sẽ thoa nước dâng Then và lá thơm lên tóc như một sự tôn kính và tưởng nhớ nữ tướng Nàng Han thuở xưa gội đầu nơi đây. Vẻ đẹp sơn cước của người con gái Thái lại càng tỏa sáng rực rỡ khiến du khách không khỏi xuýt xoa, xao xuyến.

Thủy Lê