Tổng giám đốc WTO: Trong mọi cuộc khủng hoảng, luôn có cơ hội

Tổng giám đốc WTO Okonjo-Iweala

Bà Iweala cảnh báo rằng nền kinh tế toàn cầu đang trong “vùng nước động” nhất kể từ thập niên 1930, một nhận định đáng chú ý nếu xét rằng thập niên đó chứng kiến cuộc Đại khủng hoảng và Thế chiến thứ hai, trong khi cuộc Đại suy thoái 2008 vẫn còn in đậm trong ký ức thế giới.

Tuy vậy, bà Okonjo-Iweala - nhà kinh tế người Nigeria và là người phụ nữ đầu tiên và cũng là người châu Phi đầu tiên lãnh đạo WTO - nhấn mạnh rằng tình hình hiện nay không phải là sự lặp lại của “thập kỷ đen tối” đó.

“Thương mại vẫn đang vận hành, nhưng không còn vận hành theo cách như trước đây”, bà nói.

Nguyên nhân, theo bà, là do Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thực hiện một loạt thay đổi đột ngột đối với trật tự thương mại toàn cầu, phản ánh những khiếm khuyết mà ông cho là tồn tại trong hệ thống.

“Tôi cho rằng nhiều chỉ trích mà Mỹ đưa ra với hệ thống hiện nay là có cơ sở”, bà nói và kêu gọi tận dụng cơ hội này để thúc đẩy cải cách sâu rộng hơn.

Hệ thống thương mại toàn cầu vẫn đứng vững giữa sóng gió

Phát biểu trong cuộc trao đổi với nhà báo Ellie Austin của Fortune, bà Okonjo-Iweala cho rằng, bất chấp hàng rào thuế quan tăng cao, chuỗi cung ứng bị đứt gãy và làn sóng chủ nghĩa dân tộc kinh tế lan rộng, hệ thống thương mại toàn cầu do WTO dẫn dắt vẫn thể hiện sức bền đáng kinh ngạc.

“Trước khi làn sóng tranh chấp thuế quan hiện nay bùng nổ, khoảng 80% thương mại toàn cầu hoạt động theo quy tắc đối xử tối huệ quốc của WTO. Và dù con số này đã giảm xuống còn khoảng 72%, điều quan trọng là hệ thống vẫn đang đứng vững”, bà nói.

Bà Okonjo-Iweala thừa nhận mức độ gián đoạn hiện nay sánh ngang với làn sóng bảo hộ trong giai đoạn giữa hai cuộc thế chiến, song nhấn mạnh rằng những khác biệt mang tính hệ thống đã giúp ngăn chặn việc lịch sử lặp lại.

“Điều chúng ta đang thấy hiện nay là kết quả của các cuộc đối thoại với các thành viên để tránh vòng xoáy ‘ăn miếng trả miếng’ trong thương mại, và hầu hết các nước thành viên WTO đã không làm như vậy. Tôi rất tự hào, vì họ vẫn tiếp tục giao thương với nhau, chủ yếu theo quy tắc của WTO”, bà nói.

Dù Mỹ - quốc gia chiếm gần 30% tổng kim ngạch nhập khẩu toàn cầu - đang thách thức các quy định thương mại hiện hành và bỏ qua cơ chế giải quyết tranh chấp, người đứng đầu WTO nhấn mạnh rằng khung quy tắc của tổ chức này vẫn giữ vai trò không thể thay thế: “Mỹ có thể đang hành xử khác đi, nhưng 87% thương mại toàn cầu vẫn chịu sự điều chỉnh của các quy tắc WTO. Chúng tôi thực sự ngạc nhiên và hài lòng với khả năng chống chịu của hệ thống này”.

Tổng giám đốc WTO cũng nêu chi tiết chương trình cải cách sâu rộng nhằm khôi phục niềm tin vào quản trị toàn cầu. Trọng tâm của đề xuất là hiện đại hóa cơ chế ra quyết định đồng thuận của WTO, vốn đòi hỏi sự nhất trí của toàn bộ 166 thành viên.

“Nghe thì có vẻ cao quý, nhưng đôi khi chính điều đó khiến mọi thứ bị đình trệ. Câu trả lời thì đơn giản nhưng lại khó làm, các thành viên phải tự mình nỗ lực. Giải pháp nằm trong tay họ”, vị này nêu quan điểm.

Đồng thời cho rằng tăng cường minh bạch trong chính sách trợ cấp và báo cáo thương mại là điều cấp thiết: “Nếu sân chơi không bình đẳng và các hành vi không được xem là công bằng, hệ thống sẽ bị xói mòn”.

“Đường ống” của nền kinh tế toàn cầu cần được thay mới

Bà Okonjo-Iweala ví vai trò của WTO như “đường ống dẫn” của nền kinh tế toàn cầu: “Chúng ta thường không nghĩ đến nó, cho đến khi đường ống bị vỡ”. Từ quy định về sở hữu trí tuệ đến các tiêu chuẩn định giá hàng hóa xuyên biên giới, những quy tắc tưởng chừng khô khan ấy thực chất là nền tảng giúp duy trì dòng chảy thương mại trị giá hàng nghìn tỷ USD mỗi năm.

Bà cũng nhấn mạnh rằng nhiều nền kinh tế nhỏ phụ thuộc sâu vào thương mại dựa trên quy tắc: trong số 166 thành viên WTO, có tới 142 quốc gia có tỷ lệ thương mại trên GDP vượt 50%.

“Họ thực sự phụ thuộc vào thương mại và cần các quy tắc rõ ràng. Không thể ký hiệp định song phương với từng nước, vì thế thế giới cần một hệ thống đa phương mang lại sự ổn định và khả năng dự đoán”, bà nói.

Nhìn về tương lai, bà cho rằng làn sóng cải cách tiếp theo phải tập trung vào sự phát triển nhanh chóng của thương mại kỹ thuật số và các hoạt động kinh tế dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI). Khoảng 40% thương mại toàn cầu trong năm qua có liên quan đến hàng hóa công nghệ cao và AI, bao gồm chất bán dẫn, viễn thông và điện toán tiên tiến. Riêng các dịch vụ được cung cấp qua nền tảng kỹ thuật số có giá trị gần 5.000 tỷ USD, tăng khoảng 8% mỗi năm, gấp đôi tốc độ tăng của thương mại hàng hóa.

“AI có thể giúp giảm đáng kể chi phí thương mại và thay đổi bản chất của hàng hóa và dịch vụ được trao đổi. Sự chuyển đổi này đòi hỏi những ‘đường ống’ mới – tức là các quy tắc toàn cầu mới”, bà nói và cho biết, WTO hiện đang tập hợp khoảng 70 quốc gia để đàm phán một thỏa thuận thương mại điện tử mang tính bước ngoặt, giai đoạn đầu tiên dự kiến được công bố tại Hội nghị Bộ trưởng WTO vào tháng 3/2026.

Mặc dù thừa nhận bối cảnh hiện nay đầy bất ổn, bà Okonjo-Iweala kết thúc bằng một ghi chú lạc quan: “Trong mọi cuộc khủng hoảng, luôn có cơ hội”.

Theo bà, thế giới hiện không lặp lại những sai lầm của thập niên 1930, mà đang trong quá trình “thay đường ống” cho hệ thống kinh tế toàn cầu - một quá trình vừa phức tạp, vừa tốn kém, nhưng cần thiết để thiết lập nền tảng bền vững hơn cho thương mại quốc tế trong kỷ nguyên mới.

Đại Hùng