TP.HCM chuyển 400.000 xe máy sang xe điện, có thể giảm nguy cơ đột quỵ
Việc giảm khí thải từ xe xăng nhờ chuyển sang các phương tiện sạch hơn sẽ giảm đáng kể nồng độ chất ô nhiễm và bụi mịn, trực tiếp làm giảm tác nhân gây bệnh.
TP.HCM và Hà Nội đang có chủ trương chuyển đổi xe xăng sang xe điện. Trong đó, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS) có dự thảo “Đề án chuyển đổi xe 2 bánh từ xe xăng sang điện cho tài xế công nghệ và giao hàng tại TP.HCM”. Cụ thể, TP.HCM sẽ chuyển đổi khoảng 400.000 xe xăng của shipper, xe công nghệ sang xe điện.
Điều này không chỉ mang lại lợi ích về môi trường, mà còn mở ra triển vọng lớn trong việc cải thiện sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các đô thị lớn như: TP.HCM, Hà Nội – nơi tình trạng ô nhiễm không khí đang ở mức báo động.

ThS-BS Phùng Quang Vinh - Phó Trưởng Khoa Y tế Công cộng, Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch (TP.HCM)- Ảnh: PV
Chia sẻ về điều này với phóng viên Một Thế Giới, ThS-BS Phùng Quang Vinh - Phó Trưởng Khoa Y tế Công cộng, Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch ( TP.HCM) - nhấn mạnh việc giảm khí thải từ xe xăng sẽ cải thiện đáng kể chất lượng không khí đô thị, góp phần làm giảm các bệnh lý về đường hô hấp, nhất là giảm viêm và bệnh cấp tính, kiểm soát bệnh mạn tính, giảm nguy cơ đột quỵ, tim mạch.
- Bác sĩ có thể nói cụ thể hơn về việc cải thiện chất lượng không khí như thế nào khi chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện, và điều này ảnh hưởng ra sao đến các bệnh lý hiện nay?
- Khí thải từ xe xăng là một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí và tiếng ồn đáng kể nhất tại các đô thị Việt Nam.
Đối với ô nhiễm không khí, các phương tiện giao thông chạy xăng thải ra nhiều chất ô nhiễm độc hại như bụi mịn (PM2.5, PM10), oxit nitơ (NOx), carbon monoxide (CO), và hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs). Tại TP.HCM, giao thông đường bộ chịu trách nhiệm cho 40% tổng nồng độ PM2.5 trong thành phố.
Xe máy, chiếm tới 94% tổng số phương tiện đã đăng ký , là nguồn đóng góp chính cho khí thải CO (95% tổng lượng CO từ giao thông) và 50-60% lượng CO2. Trong khi đó, xe tải nặng sử dụng động cơ diesel cũ kỹ (tuổi trung bình 11.7 năm, 75% sử dụng động cơ Euro 2) là nguồn đóng góp lớn nhất cho phát thải NOx (50-61.9%) và SO2 (39-48%).
Nồng độ PM2.5 trung bình 24 giờ tại TP.HCM là 36.3 µg/m³, cao hơn đáng kể so với hướng dẫn của WHO là 15 µg/m³.4 Hà Nội cũng ghi nhận nồng độ PM2.5 trung bình hàng năm là 45.4 µg/m³ vào năm 2024, cao gấp hơn 9 lần so với khuyến nghị của WHO. Tổng thể, chất lượng không khí của Việt Nam được xếp hạng thứ 23 tệ nhất thế giới và thứ hai ở Đông Nam Á vào năm 2024.
Về ô nhiễm tiếng ồn, xe xăng, đặc biệt là xe máy (chiếm khoảng 96% phương tiện giao thông địa phương tại Việt Nam) là nguồn gây ô nhiễm tiếng ồn chính. Mức độ tiếng ồn tại Hà Nội dao động từ 70 đến 83 dB, và tại TP.HCM từ 75 đến 83 dB. Mức trung bình ban ngày tại TP.HCM là 79.88 dB. Các mức này đều vượt quá ngưỡng khuyến nghị của WHO. Việc sử dụng còi xe thường xuyên có thể làm tăng mức độ tiếng ồn lên từ 2 đến 13 dB.
Khi con người tiếp xúc với các hạt mịn trong không khí ô nhiễm có thể xâm nhập sâu vào phổi và hệ thống tim mạch, gây ra đột quỵ, bệnh tim, ung thư phổi, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) và nhiễm trùng đường hô hấp. Ước tính có khoảng 60.000 ca tử vong mỗi năm tại Việt Nam (số liệu năm 2016) liên quan trực tiếp đến ô nhiễm không khí. Năm 2018, khoảng 50.000 người Việt Nam đã tử vong do các nguyên nhân liên quan đến ô nhiễm.
Việc giảm khí thải từ xe xăng thông qua việc chuyển đổi sang các phương tiện sạch hơn (như xe điện) sẽ mang lại những cải thiện đáng kể nồng độ chất ô nhiễm, không khí đô thị sẽ ít bụi mịn (PM2.5, PM10), NOx, CO và các chất độc hại khác hơn. Điều này trực tiếp làm giảm các tác nhân gây viêm nhiễm đường hô hấp.
Tình trạng viêm đường hô hấp sẽ ít xảy ra hơn, giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các bệnh như viêm họng, viêm mũi, viêm phế quản cấp tính. Đối với người mắc hen suyễn, hoặc viêm phế quản mạn tính (COPD), việc tiếp xúc với không khí sạch hơn sẽ giúp kiểm soát triệu chứng tốt hơn, giảm các đợt cấp và nhu cầu sử dụng thuốc.
Một nghiên cứu tại California cho thấy việc tăng 20 xe điện không phát thải (ZEVs) trên 1.000 dân có liên quan đến việc giảm 3,2% các lượt khám cấp cứu liên quan đến hen suyễn hàng năm.
Trẻ em, với hệ hô hấp chưa hoàn thiện, sẽ ít có nguy cơ phát triển hen suyễn, viêm phế quản và các vấn đề về phổi khác trong tương lai.
- Có mối liên hệ như thế nào giữa khí thải giao thông và các bệnh như hen suyễn, viêm phế quản mạn tính, bụi phổi, bệnh tim mạch hoặc bệnh mãn tính khác, thưa bác sĩ?
- Khí thải giao thông chứa nhiều chất ô nhiễm, có mối liên hệ chặt chẽ với sự phát triển và trầm trọng hóa của nhiều bệnh lý.
Cụ thể, các chất ô nhiễm như bụi mịn PM2.5, oxit nitơ (NOx) và ozon tầng mặt đất là những tác nhân kích thích mạnh, gây khởi phát cơn hen cấp tính ở người bệnh hen suyễn và có thể góp phần vào sự phát triển hen suyễn ở những người nhạy cảm, đặc biệt là trẻ em. Tiếp xúc lâu dài với các chất này có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Bụi mịn và các hạt siêu mịn từ khí thải giao thông khi hít vào có thể gây viêm nhiễm mạn tính đường thở, dẫn đến tổn thương phổi vĩnh viễn và tiến triển thành COPD.
Mặc dù thuật ngữ "bụi phổi" thường liên quan đến phơi nhiễm nghề nghiệp với bụi khoáng, nhưng việc tiếp xúc lâu dài với bụi mịn (PM2.5, PM10) từ khí thải giao thông cũng có thể gây ra các tổn thương và bệnh lý phổi mạn tính, làm suy giảm chức năng hô hấp và tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp. Mỗi 1 µg/m³ tăng trong ô nhiễm PM2.5 dẫn đến khoảng 2.5 ca bệnh hô hấp bổ sung trên 1.000 dân.
Điều nguy hiểm nhất là bụi mịn PM2.5 có thể xâm nhập vào hệ tuần hoàn, gây viêm nhiễm thành mạch máu, xơ vữa động mạch, rối loạn nhịp tim và tăng nguy cơ đau tim, đột quỵ. Tiếp xúc mãn tính với ô nhiễm không khí giao thông có liên quan đến tăng huyết áp.
- Vậy những nhóm đối tượng nào sẽ được hưởng lợi nhiều nhất từ việc chuyển đổi xe xăng sang xe điện?
- Việc chuyển đổi xe xăng sang xe điện mang lại những tác động đa chiều về môi trường và sức khỏe, với cả ưu điểm và nhược điểm cần được cân nhắc.
Trong đó, ưu điểm là giảm đáng kể nguy cơ mắc các bệnh về đường hô hấp như: hen suyễn, viêm phế quản, và các vấn đề về phổi khác do không khí sạch hơn; giảm nguy cơ đột quỵ, bệnh tim, và các vấn đề liên quan đến huyết áp do giảm ô nhiễm không khí và tiếng ồn.
Như vậy, có thể thấy nhóm đối tượng hưởng lợi nhiều nhất là trẻ em, người già, người có bệnh nền về hô hấp và tim mạch…
Đối với trẻ em, hệ hô hấp và miễn dịch chưa hoàn thiện khiến trẻ đặc biệt nhạy cảm với ô nhiễm không khí và tiếng ồn. Không khí sạch hơn và môi trường yên tĩnh hơn sẽ giúp giảm tỷ lệ mắc các bệnh hô hấp cấp tính, hen suyễn, và cải thiện sự phát triển nhận thức.
Người cao tuổi thường có hệ miễn dịch suy yếu và có thể mắc sẵn các bệnh lý nền như tim mạch, hô hấp. Ô nhiễm không khí làm trầm trọng thêm các bệnh này. Việc cải thiện môi trường sẽ giúp họ sống khỏe mạnh hơn và giảm nguy cơ nhập viện. Những người mắc hen suyễn, COPD, bệnh tim mạch, tiểu đường, hoặc các bệnh mạn tính khác sẽ thấy tình trạng sức khỏe của họ được cải thiện đáng kể khi tiếp xúc với không khí sạch hơn và ít tiếng ồn hơn. Các đợt cấp của bệnh sẽ ít xảy ra hơn.
Bên cạnh đó, những người lao động thường xuyên di chuyển, làm việc ngoài trời như: Cảnh sát giao thông, nhân viên vệ sinh môi trường, shipper… phải tiếp xúc thường xuyên với không khí bên ngoài sẽ được bảo vệ tốt hơn, khỏi các tác động tiêu cực của ô nhiễm. Những người dân sống ở khu vực đô thị đông đúc, gần các tuyến đường giao thông cũng được hưởng lợi trực tiếp và rõ rệt nhất.
- Xe điện có độ ồn thấp hơn nhiều so với xe xăng. Về mặt y học, việc giảm ô nhiễm tiếng ồn ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe người dân (như giấc ngủ, lo âu, huyết áp...)?
- Tiếng ồn giao thông là một trong những yếu tố chính gây rối loạn giấc ngủ, làm giảm chất lượng giấc ngủ và gián đoạn chu kỳ ngủ tự nhiên. Môi trường yên tĩnh hơn sẽ giúp mọi người dễ đi vào giấc ngủ hơn, ngủ sâu hơn và thức dậy sảng khoái hơn. Tiếng ồn ban đêm đặc biệt gây rối loạn giấc ngủ, làm tăng mức độ hormone căng thẳng.
Tiếng ồn liên tục, đặc biệt là tiếng ồn cường độ cao, có thể gây ra căng thẳng mãn tính, tăng mức độ lo âu và cáu kỉnh. Môi trường sống yên tĩnh hơn sẽ giúp giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng và tăng cường sự tập trung.
Các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa ô nhiễm tiếng ồn mãn tính và tăng huyết áp, tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.Tiếng ồn kích hoạt phản ứng căng thẳng của cơ thể, làm tăng nhịp tim và huyết áp. Tiếp xúc với tiếng ồn trên 60 dB(A) vào ban ngày và trên 45 dB(A) vào ban đêm có liên quan đến tăng tỷ lệ tăng huyết áp động mạch. Việc giảm tiếng ồn sẽ góp phần hạ huyết áp, giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và đột quỵ.
Môi trường sống yên tĩnh hơn không chỉ giảm lo âu mà còn có thể cải thiện sức khỏe tâm thần tổng thể, giảm nguy cơ trầm cảm và tăng cường chất lượng cuộc sống
Tiếp xúc mãn tính với tiếng ồn có liên quan đến tăng huyết áp tâm thu và mức độ hormone căng thẳng ở trẻ em, cũng như suy giảm chức năng nhận thức như khả năng đọc hiểu và trí nhớ.
- Việc cải thiện môi trường sống nhờ xe điện có thể góp phần giảm chi phí y tế xã hội không, thưa bác sĩ?
- Khi chất lượng không khí được cải thiện và ô nhiễm tiếng ồn giảm, tỷ lệ mắc các bệnh liên quan đến ô nhiễm như bệnh hô hấp (hen suyễn, viêm phế quản, COPD), bệnh tim mạch (tăng huyết áp, đau tim, đột quỵ), các vấn đề về giấc ngủ và tâm lý sẽ giảm. Điều này trực tiếp làm giảm số lượt khám bệnh, số ca nhập viện, số ngày nằm viện và nhu cầu sử dụng thuốc.
Một nghiên cứu tại Hoa Kỳ dự đoán rằng việc chuyển đổi sang xe điện được cung cấp năng lượng sạch có thể tiết kiệm từ 84-188 tỷ USD chi phí chăm sóc sức khỏe và năng suất bị mất mát vào năm 2050. Cư dân đô thị có thể tiết kiệm tới 752 USD chi phí liên quan đến sức khỏe mỗi người.
Các đợt cấp của bệnh hen suyễn, COPD, hoặc các biến cố tim mạch do ô nhiễm gây ra thường đòi hỏi cấp cứu và điều trị tốn kém. Việc giảm thiểu các đợt này sẽ tiết kiệm được một khoản lớn chi phí y tế.
Sức khỏe cộng đồng được cải thiện đồng nghĩa với việc người dân ít ốm đau hơn, số ngày nghỉ làm, nghỉ học do bệnh tật giảm. Điều này góp phần tăng năng suất lao động và học tập, mang lại lợi ích kinh tế gián tiếp cho xã hội. Ô nhiễm không khí hiện đang gây thiệt hại cho nền kinh tế Việt Nam từ 10.8 đến 13.6 tỷ USD mỗi năm. Việc giảm ô nhiễm sẽ trực tiếp giảm các chi phí này.
Đối với các bệnh mãn tính, việc kiểm soát tốt hơn các triệu chứng và làm chậm tiến triển bệnh sẽ giảm nhu cầu chăm sóc dài hạn, bao gồm cả chăm sóc tại nhà hoặc tại các cơ sở y tế.
Một môi trường sống lành mạnh hơn sẽ giúp mọi người sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn, giảm thiểu các bệnh tật liên quan đến tuổi tác và ô nhiễm, từ đó giảm chi phí chăm sóc sức khỏe tổng thể trong suốt vòng đời.
- Về mặt y tế công cộng, nếu TP.HCM chuyển đổi toàn bộ đội ngũ xe công nghệ sang xe điện, bác sĩ dự đoán những thay đổi sức khỏe cộng đồng nào có thể quan sát được trong 5-10 năm tới?
- Nếu TP.HCM thực hiện chuyển đổi toàn bộ đội ngũ xe công nghệ (taxi, xe ôm công nghệ) sang xe điện trong vòng 5-10 năm tới, chúng ta có thể kỳ vọng những thay đổi tích cực đáng kể về sức khỏe cộng đồng.
Với việc loại bỏ khí thải từ hàng chục nghìn xe công nghệ, lượng bụi mịn và các chất ô nhiễm khác trong không khí đô thị sẽ giảm mạnh. Tôi dự đoán sẽ có sự giảm rõ rệt tỷ lệ mắc và mức độ nghiêm trọng của hen suyễn, viêm phế quản mạn tính, và các bệnh viêm đường hô hấp khác, đặc biệt ở trẻ em và người già. Dựa trên nghiên cứu ở California, việc tăng số lượng xe điện có thể dẫn đến giảm 3,2% các lượt khám cấp cứu liên quan đến hen suyễn hàng năm.
Đặc biệt, tỷ lệ mắc các bệnh tim mạch mới và các biến cố tim mạch (như nhồi máu cơ tim, đột quỵ) có thể giảm. Huyết áp trung bình của cộng đồng có thể ổn định hơn do giảm tiếp xúc với ô nhiễm không khí và tiếng ồn.
Môi trường đô thị sẽ trở nên yên tĩnh hơn, đặc biệt vào ban đêm. Điều này sẽ cải thiện chất lượng giấc ngủ cho một bộ phận lớn dân cư, giảm mức độ căng thẳng, lo âu và có thể thấy sự cải thiện về sức khỏe tâm thần tổng thể.
Với ít người mắc bệnh hơn và các bệnh lý được kiểm soát tốt hơn, áp lực lên các bệnh viện và cơ sở y tế sẽ giảm đáng kể. Điều này giúp tối ưu hóa nguồn lực y tế và có thể tiết kiệm hàng trăm tỷ đồng chi phí điều trị hàng năm.
Không khí trong lành hơn và môi trường yên tĩnh hơn sẽ giúp người dân cảm thấy thoải mái, khỏe mạnh và hạnh phúc hơn. Các không gian công cộng sẽ trở nên dễ chịu hơn để sinh hoạt và giải trí.
- Xin cảm ơn bác sĩ về cuộc trò chuyện này!