TP.HCM phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao: 'Nhân lực cầu nối' - mắt xích trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo (Bài 1)

Nhu cầu thị trường đang cần số lượng rất lớn nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là đội ngũ kỹ sư và chuyên gia trong các lĩnh vực AI, vi mạch, dữ liệu lớn, an ninh mạng, tự động hóa; các chuyên gia tài chính quốc tế, quản trị rủi ro, thị trường vốn…, Thành phố đáp ứng bài toán này như thế nào?

Đào tạo chuyển dịch theo xu hướng

Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM đã xác định ba trụ cột đột phá gồm: Thể chế, nguồn nhân lực và hạ tầng. Trong đó, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xem là động lực dẫn dắt mô hình tăng trưởng mới của thành phố. Trên tinh thần đó, ông Lê Thanh Minh - Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM mở đầu tọa đàm với tin vui, TP.HCM đang tập trung phát triển các ngành công nghệ mũi nhọn, có tiềm năng và lợi thế cạnh tranh gồm: Bán dẫn, vi mạch; Trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn, an ninh mạng; Công nghệ lượng tử, công nghệ không gian; Công nghệ sinh học, dược phẩm cao cấp, y sinh; Sản xuất thông minh, vật liệu mới, năng lượng sạch. Song song đó là các trụ cột dịch vụ giá trị gia tăng cao như tài chính quốc tế, logistics hiện đại, đô thị thông minh, công nghiệp sáng tạo, giáo dục, y tế và khoa học.

Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM đã xác định ba trụ cột đột phá gồm: Thể chế, nguồn nhân lực và hạ tầng

Định hướng này đã đặt ra nhu cầu rất lớn về nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành nêu trên. Theo đó, ông Minh khẳng định, ưu tiên số 1 của TP.HCM trong giai đoạn tới là hoàn thiện thể chế và cơ chế đặc thù để thu hút, giữ chân nhân tài, thông qua cơ chế tuyển dụng linh hoạt, đãi ngộ tương xứng và môi trường sống, làm việc thuận lợi cho chuyên gia và các nhân lực chất lượng cao.

Nói về hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, bà Lê Thái Hà - Giám đốc điều hành Quỹ VinFuture cho rằng, hệ sinh thái này gồm nhiều nhóm chủ thể: Nhà quản lý chính sách, nhà khoa học, doanh nghiệp, nhà đầu tư… , mỗi nhóm thường không dễ dàng hiểu nhau. Vì thế, cần xây dựng và nuôi dưỡng nguồn “nhân lực cầu nối” – đây là những người có thể hiểu được ngôn ngữ chuyên sâu của các nhà khoa học và chuyển hóa thành nhu cầu thị trường của doanh nghiệp, nắm bắt khó khăn về cơ sở vật chất, tài trợ nghiên cứu, thủ tục hành chính để đề xuất cơ chế hỗ trợ phù hợp giúp doanh nghiệp hiểu và tiếp nhận các sản phẩm nghiên cứu, thúc đẩy quá trình thương mại hóa, hình thành các doanh nghiệp spin-off. Đây được xem là mắt xích quan trọng để đào tạo – nghiên cứu - doanh nghiệp - nhà nước được vận hành trơn tru.

Từ một khảo sát của Đại học Quốc gia TP.HCM (ĐHQG TP.HCM), GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai - Giám đốc ĐHQG TP.HCM cho rằng, hiện nay có ba nhóm thể hiện xu hướng doanh nghiệp gồm nhóm kỹ thuật- công nghệ- sản xuất; nhóm chuyển dịch sang kinh kế số và xanh; nhóm chú trọng kỹ năng và năng lực thích ứng. Vì thế, đòi hỏi các trường đại học phải chuyển từ mô hình đào tạo “thế mạnh truyền thống” sang mô hình đào tạo dựa trên nhu cầu và yêu cầu thực tế của thị trường và các xu hướng của ba nhóm doanh nghiệp trên.

Phải có thể chế và đặt mục tiêu “vượt tầm thế giới”

Ông Lương Việt Quốc - nhà sáng lập Realtime Robotics, một doanh nghiệp Việt Nam phát triển công nghệ UAV và gimbal được đánh giá cạnh tranh với sản phẩm quốc tế kể câu chuyện thực tiễn xây dựng đội ngũ từ con số 0, thậm chí nhiều trưởng nhóm kỹ thuật hiện nay của công ty chỉ mới là sinh viên thực tập cách đây vài năm. Nhưng chính họ đã tạo ra những phát minh đột phá gồm gimbal hai mắt, 8 trục, có khả năng quét 360 độ, ưu thế hơn các sản phẩm trên thị trường. Hiện, đội ngũ UAV đã trở thành trưởng nhóm thiết kế cơ khí, điện tử, lập trình nhúng, làm việc trên các sản phẩm đủ sức cạnh tranh với thế giới.

Ông Đinh Hồng Kỳ - Chủ tịch Hiệp hội Xây dựng và Vật liệu xây dựng TP.HCM chia sẻ tại webinar

Ông Quốc nhấn mạnh, muốn có kỹ sư tầm thế giới, phải dám đặt đầu bài cho đội ngũ ở tầm thế giới và dám trực diện cạnh tranh với các cường quốc. Bởi nếu chỉ dừng ở mức độ vừa phải, đội ngũ cũng chỉ phát triển đến mức vừa phải. Khi mục tiêu đủ cao, toàn bộ hệ thống từ nhà trường đến doanh nghiệp, từ nghiên cứu đến đào tạo sẽ buộc phải điều chỉnh để vươn lên, chấp nhận đầu tư dài hạn cho R&D, cho phép thử - sai có kiểm soát.

Về nhân lực cho Ngành Xây dựng - Vật liệu, ông Đinh Hồng Kỳ - Chủ tịch Hiệp hội Xây dựng và Vật liệu xây dựng TP.HCM, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Xanh TP.HCM cho rằng, dù nhiều năm qua, các hiệp hội đã liên kết mời lãnh đạo các trường, khoa đại học tham gia, tổ chức các chương trình đào tạo kỹ sư vật liệu xanh, công trình xanh theo chuẩn quốc tế, hợp tác với các tập đoàn lớn để cập nhật xu hướng và công nghệ mới nhưng vẫn có hàng loạt khoảng trống. Cụ thể, liên kết “ba nhà” (nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp) còn tự phát, chưa hình thành cơ chế hệ thống, chưa có các trung tâm đào tạo chuyên sâu về công nghệ xanh, vật liệu xây dựng mới, đô thị thông minh, thiết kế xanh, quản trị chuỗi cung ứng carbon thấp…và thiếu các chuẩn nghề nghiệp quốc gia cho kỹ sư xanh, kiến trúc sư xanh và các nghề mới trong ngành xây dựng - vật liệu, chương trình đào tạo chưa theo kịp tốc độ phát triển công nghệ…

Đặc biệt, các ý kiến đều cho rằng, nguồn nhân lực chất lượng cao không thể phát triển nếu thiếu một thể chế phù hợp. Theo GS.TS Trần Ngọc Anh của Đại học Indiana (Hoa Kỳ), sáng lập Viện Sáng kiến Việt Nam, sự năng động của nền kinh tế và chất lượng nguồn nhân lực chủ yếu do doanh nghiệp và đại học tạo ra, nhưng nút cổ chai lại nằm ở khu vực nhà nước. Hệ thống pháp lý, quy định và thủ tục vẫn còn nhiều điểm nghẽn, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục đại học và khoa học - công nghệ, vì thế cần giảm bớt sự kiểm soát quá mức, tạo dư địa cho sáng tạo và tăng trưởng.

GS Trần Ngọc Anh nhấn mạnh ba điều kiện tiên quyết: Năng lực - chế độ đãi ngộ đủ để thu hút người giỏi; Động lực - hệ thống đánh giá, khen thưởng và bổ nhiệm, phân biệt người làm tốt và không làm tốt; Không gian để làm việc và công chức không bị trói buộc bởi nỗi sợ, có dư địa để sáng tạo và dám chịu trách nhiệm. “Nếu thiếu một trong ba yếu tố trên, mọi bàn luận về nhân lực chất lượng cao rất khó chuyển hóa thành hành động thực tế”, ông nói.

GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai - Giám đốc ĐHQG TP.HCM

GS. Anh cũng đề xuất, TP.HCM cần tận dụng mạng lưới trí thức Việt toàn cầu, đặc biệt là đội ngũ chuyên gia gốc Việt đang làm việc trong các tập đoàn công nghệ hàng đầu tại Mỹ và các nước phát triển để xây dựng những mô hình hợp tác bằng cách mời họ về mở doanh nghiệp, lập phòng thí nghiệm, dẫn dắt nhóm nghiên cứu, tham gia giảng dạy…Thành phố có thể đặt mục tiêu tham vọng trong 10-15 năm tới thu hút khoảng 100 doanh nghiệp và nhà sáng lập công nghệ , sử dụng kỹ sư và nhà khoa học trẻ tại chỗ để tạo sản phẩm cạnh tranh toàn cầu.

Để có đủ nhân lực cho ngành công nghiệp hỗ trợ có kỹ năng cao, ông Võ Sơn Điền - Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ TP.HCM chia sẻ kinh nghiệm thành công của Becamex thông qua hợp tác với Trường Đại học Quốc tế Miền Đông đã phát triển được hệ sinh thái đào tạo - sản xuất; Trung tâm sản xuất tiên tiến với đầy đủ máy CNC, thiết bị đo lường, phòng sạch, in 3D, khu vực chế tạo prototype… giúp sinh viên vừa có nơi thực hành, vừa là “sân chơi” để startup và doanh nghiệp nhỏ sử dụng thiết bị hiện đại làm mẫu thử, kiểm chứng công nghệ, tạo “bệ phóng” để các tập đoàn nước ngoài kiểm tra năng lực sản xuất của doanh nghiệp Việt trước khi quyết định đầu tư quy mô lớn.

Ông Điền cũng nhấn mạnh, việc ký kết hợp tác giữa hiệp hội với các trường đại học để đưa sinh viên đến doanh nghiệp từ năm nhất, mời kỹ thuật viên lành nghề tham gia giảng dạy thực hành, cấp học bổng cho sinh viên nghèo vào những ngành khó nhưng thiếu nhân lực là giải pháp hiệu quả thu hẹp khoảng cách cung - cầu.

Đọc tiếp Bài 2: Kinh nghiệm các nước và bài học tham chiếu cho TP.HCM

Nhóm phóng viên