TP.HCM tái cấu trúc đô thị theo mô hình TOD

Mô hình TOD, tức phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng, được xác định là xương sống trong chiến lược phát triển đô thị mới của các thành phố lớn như TP Hồ Chí Minh, nhằm giải quyết ùn tắc, mở rộng không gian đô thị và nâng cao chất lượng sống dài hạn.

Cuối năm 2024, tuyến metro số 1 TP Hồ Chí Minh chính thức đi vào vận hành sau 12 năm thi công. Các mô hình đô thị quanh hạ tầng metro dần xuất hiện, nhưng chưa có đô thị TOD chuẩn nào hình thành, bởi tuyến metro này chỉ tập trung vận chuyển hành khách, chưa chú trọng khai thác quỹ đất dọc tuyến. Vì vậy, với các tuyến metro tiếp theo, gần nhất là số 2, TP Hồ Chí Minh đang rà soát quỹ đất để quy hoạch đô thị theo TOD ngay từ đầu.

Ông Nguyễn Tất Thắng, Phó phòng Quy hoạch Hạ tầng Kỹ thuật, Sở Quy hoạch Kiến trúc TP Hồ Chí Minh, cho biết: "TP Hồ Chí Minh đang dự kiến lập và điều chỉnh quy hoạch các khu vực phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) dọc các tuyến metro. Cụ thể, thành phố đang tập trung nghiên cứu TOD trong phạm vi 1.000 m xung quanh nhà ga của tuyến metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương). Mục tiêu là phát triển hiệu quả hành lang TOD và tránh lặp lại những cơ hội bị bỏ lỡ như đã xảy ra với tuyến metro số 1".

Theo các chuyên gia, phát triển đô thị theo TOD không chỉ tối ưu quỹ đất, giảm phụ thuộc phương tiện cá nhân, mà còn tạo hệ sinh thái sống thân thiện, tiện lợi quanh các nhà ga. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ đạt được khi có pháp lý rõ ràng và quy hoạch tích hợp từ đầu. Quỹ đất hai bên tuyến metro cần cơ chế minh bạch làm cơ sở đền bù, giải phóng mặt bằng và tái phát triển.

TSKH.KTS Ngô Viết Nam Sơn, chuyên gia Quy hoạch Kiến trúc, nhận định: "Việc quy hoạch TOD hiện đang dựa trên quy hoạch metro cũ, được lập trước khi có chủ trương TOD (trước năm 2022). Tôi đề nghị trước tiên cần điều chỉnh lại quy hoạch metro theo hướng tuyến và vị trí nhà ga phải phù hợp với việc khai thác quỹ đất, chứ không chỉ đơn thuần là xây dựng hạ tầng. Bên cạnh đó, cần cấp cho TP Hồ Chí Minh cơ chế để thành lập một tập đoàn chuyên trách, nhằm phát triển đồng bộ mạng lưới metro và các quỹ đất xung quanh theo mô hình TOD".

Ông Võ Huỳnh Tuấn Kiệt, Giám đốc Bộ phận Tiếp thị dự án nhà ở, CBRE Việt Nam, cho biết: "Việc kết hợp công – tư sẽ tạo ra sự tổng hòa nguồn lực mạnh mẽ và là tiền đề thành công cho mô hình này. Một bên phía Nhà nước sẽ hỗ trợ về khung pháp lý và đảm bảo tiến độ triển khai dự án. Một bên phía doanh nghiệp tư nhân sẽ đóng góp nguồn lực tài chính mạnh và năng lực triển khai hiệu quả. Sự kết hợp các yếu tố này sẽ tạo ra nền tảng vững chắc để đạt được thành công bền vững".

Dù còn đối mặt nhiều thách thức, các chuyên gia nhận định việc phát triển đô thị theo TOD tại TP Hồ Chí Minh đang diễn ra đúng thời điểm khi khung pháp lý ngày càng hoàn thiện. Nghị quyết 318 của Chính phủ cho phép thành phố lập, phê duyệt và đấu giá các dự án khai thác quỹ đất quanh ga metro. Cùng với Nghị quyết 98, TP Hồ Chí Minh sẽ thí điểm TOD tại 11 vị trí, quy mô khoảng 1.700–1.800 ha dọc metro số 1, số 2 và Vành đai 3. Mục tiêu đến năm 2035 là phát triển mạng lưới metro 355 km, huy động 7,8 tỷ USD từ quỹ đất TOD để tái đầu tư giao thông công cộng, tạo cơ chế đột phá, tái cấu trúc và thúc đẩy phát triển đô thị bền vững.

Hồng Liên