TP.HCM: Tinh gọn và khoa học hóa Bộ tiêu chí gia đình hạnh phúc

Quang cảnh hội thảo

Hôm qua 30.12, Ban Văn hóa - Xã hội, HĐND TP.HCM phối hợp với Sở VHTT TP.HCM cùng Trường ĐH KHXH&NV (ĐHQG TP.HCM) tổ chức hội thảo khoa học “Nâng cao hiệu quả thực hiện Bộ tiêu chí xây dựng gia đình hạnh phúc tại TP.HCM”, đã nhận định như trên.

Địa phương đầu tiên triển khai Bộ tiêu chí

Ông Huỳnh Thanh Nhân, Phó Chủ tịch HĐND TP.HCM nhấn mạnh, gia đình là tế bào của xã hội, là môi trường quan trọng nhất hình thành nhân cách con người, đồng thời là nơi nuôi dưỡng, bảo tồn và lan tỏa các giá trị đạo đức, văn hóa và tinh thần dân tộc. Trong tiến trình phát triển đô thị, gia đình tiếp tục giữ vai trò nền tảng, quyết định chất lượng nguồn nhân lực và sự bền vững của xã hội.

Theo ông Nhân, quá trình đô thị hóa nhanh, hội nhập quốc tế sâu rộng và tác động mạnh mẽ của công nghệ số đang làm thay đổi cấu trúc, chức năng và các mối quan hệ trong gia đình. Bên cạnh những cơ hội nâng cao chất lượng sống, gia đình ở đô thị cũng phải đối mặt với nhiều thách thức mới như áp lực kinh tế, sự xung đột về thời gian, khoảng cách thế hệ, tác động của mạng xã hội và nguy cơ đứt gãy các giá trị truyền thống.

Trước yêu cầu giữ gìn và phát huy giá trị gia đình trong bối cảnh mới, năm 2021, UBND TP.HCM đã phê duyệt Đề án “Nghiên cứu xây dựng tiêu chí đánh giá gia đình hạnh phúc ở TP.HCM giai đoạn 2021-2030”. TP.HCM trở thành địa phương đầu tiên trong cả nước triển khai Bộ tiêu chí gia đình hạnh phúc với 5 nhóm tiêu chí cốt lõi: Ứng xử trong gia đình; Điều kiện cơ sở vật chất; Điều kiện tinh thần; Tiêu chí giáo dục; Y tế và chăm sóc sức khỏe.

Ông Lê Văn Thái, Phó Giám đốc Sở VHTT TP.HCM cho biết, sau 5 năm triển khai, công tác tuyên truyền Bộ tiêu chí được đầu tư với nhiều hình thức đa dạng, gắn với thực tiễn đời sống đô thị. Nhiều địa phương đã chủ động lồng ghép nội dung Bộ tiêu chí vào phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, chương trình “Giảm nghèo bền vững”, “Xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, qua đó lan tỏa các giá trị gia đình hạnh phúc trong cộng đồng dân cư.

Bên cạnh những kết quả đạt được, nhiều ý kiến tại hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, vướng mắc trong quá trình triển khai Bộ tiêu chí. Một hạn chế đáng chú ý là việc đo lường mức độ hạnh phúc gia đình hiện nay vẫn còn nặng về cảm tính, thiếu các công cụ định lượng khoa học. Nhiều tiêu chí mang tính định tính, khó lượng hóa, chưa phản ánh đầy đủ đặc điểm của các nhóm gia đình đa dạng trong một đô thị đông dân, năng động như TP.HCM…

Theo nhiều chuyên gia, lấy khả năng “sống tốt” và đặc biệt là “nụ cười” của các thành viên gia đình là thước đo hạnh phúc. Ảnh có tính minh họa

Bộ tiêu chí vừa thừa vừa thiếu

Chia sẻ tại hội thảo, GS.TSKH Trần Ngọc Thêm, giảng viên cao cấp Trường ĐH KHXH&NV cho rằng, Bộ tiêu chí xây dựng gia đình hạnh phúc hiện nay còn bộc lộ nhiều hạn chế, khiến việc triển khai khó đi vào thực tiễn. “Bộ tiêu chí còn quá dài, thiếu tinh gọn, nhiều nội dung trùng lặp, gây khó nhớ và khó áp dụng cho cả người dân lẫn cán bộ cơ sở. Nội dung chủ yếu được xây dựng trên mô hình gia đình truyền thống, chưa phản ánh đầy đủ sự đa dạng của các loại hình gia đình hiện đại; đồng thời còn có sự nhập nhằng giữa khái niệm giá trị, nghĩa vụ và quyền lợi”, theo GS Trần Ngọc Thêm.

Một số giá trị cốt lõi như an toàn gia đình, phòng chống bạo lực, phân biệt đối xử chưa được đặt đúng vị trí, trong khi nội dung giáo dục còn hẹp, chưa chú trọng học tập suốt đời và sự học hỏi hai chiều giữa các thế hệ.

Cách tiếp cận hiện nay cũng mang nặng tính hành chính hóa, thiên về giữ gìn truyền thống một cách tĩnh tại, trong khi hạnh phúc gia đình cần được nhìn nhận từ sự cảm nhận chủ quan của mỗi cá nhân...

(GS.TSKH TRẦN NGỌC THÊM)

Ông cũng chỉ ra một số giá trị cốt lõi như an toàn gia đình, phòng chống bạo lực, phân biệt đối xử chưa được đặt đúng vị trí, trong khi nội dung giáo dục còn hẹp, chưa chú trọng học tập suốt đời và sự học hỏi hai chiều giữa các thế hệ. Cách tiếp cận hiện nay cũng mang nặng tính hành chính hóa, thiên về giữ gìn truyền thống một cách tĩnh tại, trong khi hạnh phúc gia đình cần được nhìn nhận từ sự cảm nhận chủ quan của mỗi cá nhân.

Từ kinh nghiệm quốc tế, GS Trần Ngọc Thêm dẫn chứng, nhiều quốc gia như Singapore hay Bhutan không xây dựng bộ tiêu chuẩn gia đình theo cách hành chính. Thay vào đó, họ tôn trọng quyền cá nhân và không gian riêng tư của gia đình, Nhà nước tập trung vào việc xây dựng khung chính sách phúc lợi và các chương trình hỗ trợ thiết thực như nhà ở, tư vấn gia đình, dịch vụ chăm sóc trẻ em,… với định hướng xuyên suốt là tạo sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống.

Trên cơ sở đó, GS Trần Ngọc Thêm đề xuất giải pháp trước mắt là tinh gọn Bộ tiêu chí theo hướng ngắn gọn, dễ nhớ, dễ thực hiện, tập trung vào 5 nhóm nội dung cốt lõi: Ứng xử gắn kết dựa trên tôn trọng, bình đẳng, yêu thương, chia sẻ và không bạo lực; Điều kiện vật chất ổn định với nơi ở an toàn, lao động phù hợp và kinh tế không thiếu hụt kéo dài; Đời sống tinh thần an lành, tôn trọng cá tính, duy trì sinh hoạt chung và tham gia không gian sinh hoạt cộng đồng… Về lâu dài, cần thay đổi căn bản tư duy quản lý, chuyển từ việc đo lường hạnh phúc bằng các chuẩn mực đạo đức khô cứng sang cách tiếp cận lấy khả năng “sống tốt” và sự hài lòng của các thành viên làm thước đo.

“Thay vì đo lường hạnh phúc gia đình bằng những chuẩn mực đạo đức khô cứng, cần chuyển sang cách tiếp cận mới, lấy khả năng “sống tốt” và đặc biệt là “nụ cười” của các thành viên làm thước đo. Hạnh phúc không chỉ dừng ở no ấm mà phải hướng tới sự phồn vinh; thước đo chân thực nhất của tình yêu và hạnh phúc là khi các thành viên vẫn có thể tươi cười, nắm chặt tay nhau ngay cả trong lúc khó khăn về kinh tế.

Mỗi gia đình cần được tôn trọng sự khác biệt, không hành chính hóa hay chuẩn hóa hạnh phúc, mà để họ tự kiến tạo theo hoàn cảnh riêng. Quản lý nhà nước cũng cần chuyển trọng tâm từ xếp loại sang hỗ trợ, giảm áp đặt chuẩn mực đạo đức, tăng dịch vụ xã hội, giảm kiểm tra và trao quyền nhiều hơn cho người dân”, GS.TSKH Trần Ngọc Thêm nhấn mạnh.

Cần được xác định nhiệm vụ chiến lược

TS Nguyễn Minh Nhựt, Phó Trưởng ban Văn hóa - Xã hội, HĐND TP.HCM, đại diện nhóm nghiên cứu đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn hình thành hệ thống chỉ số đo lường 5 tiêu chí gia đình hạnh phúc trên địa bàn thành phố. Nhóm nghiên cứu cho rằng, trong bối cảnh TP.HCM đang đẩy mạnh xây dựng gia đình và nâng cao chất lượng sống đô thị, việc xây dựng hệ thống chỉ số đo lường khoa học, chuẩn hóa là yêu cầu cấp thiết.

PGS.TS Đỗ Ngọc Anh, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM cho rằng, giai đoạn 2026-2030 vẫn là thời gian TP.HCM tiếp tục thí điểm, hoàn thiện Bộ tiêu chí gia đình hạnh phúc, đồng thời triển khai Bộ chỉ số gia đình hạnh phúc do Bộ VHTTDL ban hành. Vấn đề quan trọng là phải phát hiện được những vấn đề mới phát sinh từ thực tiễn đời sống đô thị, từ đó hoàn thiện một hệ tiêu chí vừa phù hợp với bối cảnh chung của Việt Nam, vừa đo lường và đánh giá được mức độ hạnh phúc của gia đình.

Theo PGS.TS Phan Anh Tú, Trưởng khoa Văn hóa học, Trường ĐH KHXH&NV: “Để gia tăng hiệu quả thực hiện Bộ tiêu chí xây dựng gia đình hạnh phúc tại TP.HCM, cần triển khai các giải pháp toàn diện và đồng bộ, đồng thời lồng ghép các cơ chế hỗ trợ xã hội, truyền thông, giáo dục và công nghệ thông tin phù hợp với đặc thù đô thị lớn, đa văn hóa và năng động này”.

GS.TS Ngô Thị Phương Lan, Hiệu trưởng Trường ĐH KHXH&NV nhận định, hội thảo đã đáp ứng đúng yêu cầu đặt ra trong giai đoạn hiện nay, khi thành phố cần đánh giá khách quan những kết quả đạt được, đồng thời nhận diện rõ các khó khăn, thách thức trong việc đưa Bộ tiêu chí vào đời sống thực tiễn. Các ý kiến thống nhất cho rằng, xây dựng và hoàn thiện Bộ tiêu chí gia đình hạnh phúc cần tiếp cận theo hướng khoa học, đo lường được, chuẩn hóa công cụ đánh giá, ứng dụng công nghệ số, đồng thời bảo đảm sự hài hòa giữa giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam và các giá trị tiến bộ của xã hội hiện đại.

“Hội thảo góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả triển khai Bộ tiêu chí xây dựng gia đình hạnh phúc tại TP.HCM, đồng thời khẳng định xây dựng gia đình hạnh phúc không chỉ là phong trào mà là nhiệm vụ chiến lược, gắn với mục tiêu phát triển con người của thành phố trong giai đoạn mới”, GS Phương Lan nhấn mạnh.

THÙY TRANG