TP.HCM và định vị siêu đô thị toàn cầu - Bài cuối: Công dân toàn cầu - ươm mầm bản sắc TP.HCM

Thành phố toàn cầu không chỉ được định hình bởi thể chế, hạ tầng hay chính sách. Theo các chuyên gia, một TP toàn cầu phải bắt đầu từ những công dân toàn cầu, những con người mang trong mình tinh thần trách nhiệm lớn lao, hiểu biết sâu rộng, bản lĩnh vững vàng, có khả năng hội nhập sâu, mang tinh thần Việt ra thế giới và đưa thế giới về Việt Nam.

Báo Pháp Luật TP.HCM đã trao đổi với nhiều trí thức trẻ - những người đang gánh trên vai sứ mệnh kiến tạo thế hệ công dân toàn cầu để thấy rõ khát vọng của thế hệ trí thức hôm nay là đưa TP.HCM vươn ra biển lớn, hòa cùng nhịp phát triển của thế giới.

PGS-TS Nguyễn Thanh Bình (thứ tư từ phải sang), Trưởng bộ môn Ứng dụng tin học, thuộc khoa Toán - Tin học Trường ĐH Khoa học tự nhiên, ĐH Quốc gia TP.HCM, cùng các sinh viên tại Viện nghiên cứu cao cấp về Toán VIASM. Ảnh: NVCC

Từ thủ khoa Việt Nam đến nhà khoa học toàn cầu

PGS-TS Nguyễn Thanh Bình (39 tuổi), Trưởng bộ môn Ứng dụng tin học, thuộc khoa Toán - Tin học Trường ĐH Khoa học tự nhiên, ĐH Quốc gia TP.HCM, là tấm gương điển hình của lớp trí thức trẻ năng động, từ thủ khoa ĐH trở thành phó giáo sư, tiến sĩ và sở hữu các bằng sáng chế quốc tế. Anh cũng đang là chủ nhiệm CLB Các nhà khoa học trẻ TP.HCM, phó chủ tịch Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam TP.HCM.

Anh Bình chia sẻ sau khi bảo vệ thành công luận án tiến sĩ ở Pháp, dù được mời ở lại làm việc nhưng anh đã chọn trở về vì mong muốn chia sẻ những gì mình học và nghiên cứu, góp phần đào tạo sinh viên trong nước.

Anh Bình nói trong quá trình giảng dạy và hướng dẫn nghiên cứu, anh luôn tin rằng tinh thần công dân toàn cầu được nuôi dưỡng hiệu quả nhất thông qua trải nghiệm học thuật quốc tế và hợp tác đa văn hóa.

Anh dẫn chứng dự án bản thân cùng các đồng nghiệp tại ĐH Lausanne (Thụy Sĩ) đang triển khai, tập trung vào ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong chẩn đoán và điều trị bệnh sa sút trí tuệ - Alzheimer. Nhóm nghiên cứu đã xây dựng các mô hình dự đoán tiên tiến nhằm phục vụ chẩn đoán và điều trị hiệu quả hơn, không chỉ cho Việt Nam hay Thụy Sĩ mà còn có khả năng mở rộng cho nhiều quốc gia khác trên thế giới

Những kết quả nghiên cứu đầu tiên của nhóm đã rất khả quan, với một bài báo khoa học được chấp nhận báo cáo tại ACM Multimedia 2025, một trong những hội nghị hàng đầu thế giới về trí tuệ nhân tạo và xử lý đa phương tiện, sẽ diễn ra vào tháng 10 này tại Ireland.

“Thành quả đó không chỉ khẳng định năng lực của các nhà nghiên cứu trẻ Việt Nam, mà còn thể hiện rõ tinh thần công dân toàn cầu, dám học hỏi, dám sáng tạo và sẵn sàng đóng góp tri thức cho cộng đồng quốc tế” - anh Bình nhấn mạnh.

Nhớ lại khoảng thời gian đi du học và đứng trước lựa chọn “trở về hay ở lại” của mình, PGS-TS Nguyễn Thanh Bình thường chia sẻ các bạn hãy nhìn nhận đó không chỉ là lựa chọn cá nhân mà là cơ hội để cân nhắc sứ mệnh cống hiến. “Trở về không phải là hy sinh, mà là cơ hội để đầu tư cho tương lai, nơi các bạn có thể biến tri thức quốc tế thành tác động cụ thể ở quê nhà” - anh nói.

Để xây dựng một tầng lớp công dân toàn cầu thực thụ cho TP.HCM thì cần bốn yếu tố là ngoại ngữ, trải nghiệm quốc tế, nghiên cứu thực tế và chính sách hỗ trợ cá nhân. Ảnh: NGUYỆT NHI

Cần tạo hệ sinh thái sáng tạo cho người trẻ

Đối với TP.HCM, để thu hút người trẻ quay về, PGS-TS Nguyễn Thanh Bình cho rằng TP cần xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ toàn diện với chính sách minh bạch, đãi ngộ cạnh tranh và các cơ hội phát triển sự nghiệp, bảo đảm môi trường làm việc sáng tạo và tôn trọng đóng góp cá nhân.

Anh nhìn nhận TP.HCM nên tạo điều kiện để các nhà khoa học, chuyên gia trẻ có thể làm việc tại các chương trình quốc tế, khởi nghiệp công nghệ, nghiên cứu ứng dụng và được trao quyền nhiều hơn tại các dự án mang tính lan tỏa cao. “Khi người trẻ cảm nhận được niềm tin, môi trường để thể hiện và phát triển, họ sẽ trở thành lực lượng kiên định cống hiến, vừa tiếp nối tri thức toàn cầu, vừa góp phần định hình tương lai cho TP.HCM mà họ yêu thương” - anh Bình nói.

Anh Bình cho rằng trong bối cảnh hiện nay TP.HCM cần tập trung đổi mới giáo dục theo hướng sáng tạo, thực tiễn và hội nhập quốc tế, giúp người trẻ được trang bị tri thức toàn cầu, năng lực số, tư duy sáng tạo và khả năng học tập suốt đời.

Việc xây dựng môi trường học thuật cởi mở, khuyến khích nghiên cứu, sáng tạo và khởi nghiệp là động lực để thế hệ trẻ phát huy tối đa tiềm năng. “Khi thanh niên được trao quyền học hỏi, được thử nghiệm và sáng tạo, họ sẽ trở thành lực lượng nòng cốt cho đổi mới và hội nhập” - anh Bình nói và nhấn mạnh chỉ khi mỗi người dân TP.HCM có thể tự tin đối thoại, hợp tác và sáng tạo cùng thế giới, TP sẽ thực sự bước vào hàng ngũ các đô thị toàn cầu, nơi con người là trung tâm, tri thức là động lực và giáo dục là chìa khóa mở ra tương lai phát triển bền vững.

Để xây dựng một tầng lớp công dân toàn cầu thực thụ cho TP.HCM, PGS-TS Nguyễn Thanh Bình cho rằng cần bốn yếu tố, đó là ngoại ngữ, trải nghiệm quốc tế, nghiên cứu thực tế và chính sách hỗ trợ cá nhân. Tuy nhiên, giáo dục sáng tạo gắn với trải nghiệm thực tiễn cần được xem là ưu tiên hàng đầu…

Song song đó, cần có chính sách khuyến khích và hỗ trợ cá nhân, từ học bổng, chương trình trao đổi đến cơ hội nghiên cứu, để người trẻ được trải nghiệm, hội nhập và phát huy năng lực…

GS-TS Nguyễn Nhật Nguyên, giảng viên thỉnh giảng ĐH Kinh tế TP.HCM. Ảnh: NVCC

Công dân toàn cầu được ươm ngay trong lòng TP.HCM

Ở góc độ khác, có những người trẻ tuy không lựa chọn trở về hẳn nhưng ở phương xa, họ vẫn có nhiều cách cống hiến của riêng mình. GS-TS Nguyễn Nhật Nguyên (35 tuổi, ĐH Rouen Normandie, Pháp) là một trong số đó. Anh từng là sinh viên ĐH Kinh tế TP.HCM, nhận học bổng sang Pháp năm 2011 và hiện là giáo sư người Việt trẻ nhất tại Pháp.

Trải nghiệm hơn một thập niên trong môi trường học thuật quốc tế giúp anh nhận ra một thực tế rằng có nhiều ý tưởng, mô hình xuất phát từ Việt Nam đã được học giả phương Tây học hỏi, phát triển rồi quay trở lại Việt Nam dưới dạng tri thức “nhập khẩu”.

“Chính từ thực tế đó nên tôi cũng có mong muốn trở về giảng dạy để sinh viên trong nước được tiếp cận trực tiếp với tinh thần học thuật quốc tế, học cách tư duy độc lập và sáng tạo để tạo ra giá trị mới” - anh Nguyên chia sẻ.

Hiện GS-TS Nguyễn Nhật Nguyên vẫn duy trì mối liên kết với TP.HCM, thường xuyên đi - về để thỉnh giảng tại ĐH Kinh tế TP.HCM. Trong mắt anh, TP là nơi có độ mở hiếm thấy khi người đến từ nhiều vùng miền, nhiều nền văn hóa khác nhau vẫn tìm thấy “căn tính” chung - một căn tính dung hòa và linh hoạt.

“Đó chính là tinh thần toàn cầu hóa trong bản sắc TP.HCM” - anh nói và cho rằng chính môi trường ấy buộc mỗi người sống ở đây phải học cách thích nghi, tôn trọng khác biệt và làm việc trong sự đa dạng, đó cũng là những năng lực cốt lõi của một công dân toàn cầu.

Theo GS-TS Nguyễn Nhật Nguyên, một TP muốn vươn ra thế giới không thể chỉ dựa vào hạ tầng hay thể chế, sức mạnh thật sự của một đô thị toàn cầu nằm ở con người - những công dân biết hội nhập, sáng tạo và mang bản sắc Việt ra thế giới. Anh đánh giá TP.HCM với tinh thần cởi mở và khả năng dung nạp hiếm có, đang trở thành nơi ươm mầm lớp công dân toàn cầu.

“Công dân toàn cầu là người có tầm nhìn toàn cầu, biết chấp nhận khác biệt về văn hóa, ngôn ngữ, sẵn sàng học hỏi và tiếp thu tinh hoa của thế giới, rồi chuyển hóa chúng thành giá trị để phát triển cho quê hương” - anh nhận định.

Công dân toàn cầu có thể được ươm ngay trong lòng TP.HCM nếu môi trường đủ mở và đủ khích lệ sáng tạo. Ảnh minh họa: NGUYỆT NHI

Theo anh, nếu giữ được tinh thần cởi mở, TP.HCM sẽ không chỉ là nơi hội tụ, mà còn là nơi hình thành lớp công dân có thể mang hình ảnh Việt Nam ra thế giới. Để phát triển lớp công dân toàn cầu, GS-TS Nguyễn Nhật Nguyên gợi mở TP.HCM cần liên kết mạnh giữa trường ĐH - doanh nghiệp - chính quyền, hình thành hệ sinh thái học tập và làm việc xuyên biên giới. “Công dân toàn cầu không nhất thiết phải đi xa hay phải làm việc ở nước ngoài. Họ có thể được ươm ngay trong lòng TP này, nếu môi trường đủ mở và đủ khích lệ sáng tạo” - anh nhấn mạnh.

GS-TS Nguyễn Nhật Nguyên đề nghị TP.HCM có chính sách linh hoạt để những người Việt ở nước ngoài dễ dàng hợp tác trong nghiên cứu, đầu tư và đào tạo. Với những người đang sống tại TP.HCM, TP cần mở rộng cơ hội tiếp xúc quốc tế cho giới trẻ và người lao động, giúp họ rèn kỹ năng, tác phong và tư duy theo chuẩn toàn cầu.

“Khi những nguồn lực trí thức nước ngoài kết nối với đội ngũ trong nước, TP.HCM sẽ có thêm sức bật mới để phát triển và đổi mới” - GS-TS Nguyễn Nhật Nguyên khẳng định.

*****

Dù ở đâu cũng có thể cống hiến cho quê hương

Tôi cho rằng công dân toàn cầu không phải là người đã ra nước ngoài hay nói được ngoại ngữ, mà là người có tư duy mở, biết tự tin, tự chủ, dám hội nhập và học hỏi, đồng thời vẫn giữ được bản sắc và giá trị Việt Nam.

Công dân toàn cầu không chỉ là người hiểu thế giới, làm việc quốc tế mà quan trọng hơn là vẫn giữ được tinh thần Việt Nam và mang khát vọng cống hiến cho quê hương. Chính lớp người ấy sẽ tạo nên nền tảng mềm giúp TP.HCM tiến gần hơn tới vị thế siêu đô thị toàn cầu.

LÊ THOA - BẢO PHƯƠNG