TP Hồ Chí Minh: nỗi lo giật đồ khi cúng cô hồn

Hành vi làm xấu nét đẹp tín ngưỡng dân gian

Phong tục cúng cô hồn ở TP Hồ Chí Minh và miền Nam nói chung mang đậm màu sắc tín ngưỡng dân gian, thể hiện lòng từ bi, nhân ái và tinh thần “lá lành đùm lá rách”. Người dân tin rằng vào tháng Bảy âm lịch, cửa âm phủ mở ra, vong linh không nơi nương tựa – gọi là cô hồn – được thả về dương gian. Vì vậy, cúng cô hồn vừa để bố thí, vừa để cầu mong gia đạo bình an, làm ăn thuận lợi, tránh bị quấy phá.

Nghi thức này thường diễn ra trước nhà, tại các ngã ba, vỉa hè hoặc sân chùa. Mâm cúng gồm cháo loãng, gạo muối, bánh kẹo, bỏng ngô, trái cây, nước ngọt, bia, thuốc lá… – những vật phẩm bình dị nhưng gần gũi với đời sống. Cháo loãng được xem là món dễ ăn cho những linh hồn khốn khó, không có hàm răng. Sau khi khấn vái, người cúng rải gạo muối ra bốn phương tám hướng và “phát lộc” cho trẻ con, thanh niên đến giành đồ cúng, tạo nên khung cảnh nhộn nhịp đặc trưng.

Ở miền Nam, phong tục này mang tính cộng đồng rõ nét, đôi khi được tổ chức thành nghi lễ lớn tại các ngôi chùa Hoa, miếu thờ Bà hay miếu Quan Thánh. Đặc biệt, trong đời sống đô thị Sài Gòn, cúng cô hồn còn phản ánh sự dung hòa văn hóa Việt – Hoa – Khmer. Tục lệ này không chỉ là tín ngưỡng mà còn là nét đẹp văn hóa, thể hiện niềm tin vào nhân quả, lòng thương người và khát vọng sống yên ổn, sung túc của cư dân phương Nam.

Nhiều người tụ tập trên đường Lê Hồng Phong ( phường Vườn Lài, TP Hồ Chí Minh ) đợi gia chủ cúng xong sẽ vào giật đồ cúng.

Sau lễ cúng rằm tháng Bảy, gia chủ thường rải gạo, muối và thả bánh kẹo, tiền lẻ cho các vong linh lang thang. Từ đó, nhiều người xem đây là cơ hội để “giựt” lộc, với quan niệm ai nhặt được càng nhiều thì sẽ gặp may mắn. Dần dần, thói quen này trở thành một “luật bất thành văn” trong cộng đồng.

Tuy nhiên, trong bối cảnh đô thị đông đúc như TP Hồ Chí Minh, phong tục này dễ phát sinh biến tướng. Mới đây, nhiều nhóm thanh thiếu niên tụ tập chờ sẵn trước cửa nhà, thậm chí đứng giữa lòng đường để đợi gia chủ thả đồ cúng. Ngay khi lễ vật được mang ra, cảnh chen lấn, tranh giành, thậm chí xô xát lập tức diễn ra. Không ít lần, phương tiện giao thông bị cản trở bởi đám đông lao ra đường; thậm chí xảy ra té ngã, va chạm xe cộ, tiềm ẩn nguy hiểm cho cả người nhặt lộc lẫn người đi đường.

Không chỉ ảnh hưởng đến giao thông, tình trạng “giựt đồ cúng” còn kéo theo nhiều hệ lụy về an ninh trật tự. Nhiều gia chủ cho biết họ e ngại khi bày lễ trước cửa nhà vì lo cảnh ồn ào, mất kiểm soát. Một số người dân phản ánh còn xuất hiện trường hợp kẻ xấu lợi dụng lúc hỗn loạn để móc túi, trộm cắp hoặc gây gổ, thách thức nhau.

Anh Nguyễn Văn Minh (trú tại phường Sài Gòn) chia sẻ: “Gia đình tôi làm lễ rằm tháng Bảy nhiều năm nay, nhưng khoảng 2 – 3 năm gần đây, cảnh giành giật ngày càng gay gắt. Thay vì chỉ nhặt bánh kẹo, có người còn xô cửa, chen vào tận sân. Vì vậy, năm nay chúng tôi phải thu gọn mâm cúng, chọn giờ ít người qua lại để tránh phiền phức".

Không ít tiểu thương tại các chợ truyền thống cũng than phiền. Cúng cô hồn vốn là dịp để họ bày tỏ lòng thành, mong buôn bán suôn sẻ. Thế nhưng, cảnh hỗn loạn sau nghi lễ lại khiến khu chợ mất trật tự, ảnh hưởng văn minh thương mại.

Cần sự đồng thuận cộng đồng

Giới chuyên gia văn hóa cho rằng, lễ cúng rằm tháng Bảy là một tập tục cần được gìn giữ, song cần thay đổi cách thức tổ chức để phù hợp với đời sống đô thị hiện đại. Việc giựt đồ quá khích không chỉ làm mất đi ý nghĩa nhân văn mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro.

Tháng Bảy âm lịch hàng năm, tại nhiều khu dân cư, khu vui chơi thể thao, chợ truyền thống, hình ảnh người dân bày biện lễ vật cúng cô hồn đã trở nên quen thuộc.

Tại một số địa phương, chính quyền đã khuyến khích người dân phát quà từ thiện, tặng bánh kẹo hoặc tiền cho trẻ em nghèo, người có hoàn cảnh khó khăn thay vì thả đồ tràn lan. Cách làm này vừa giữ được tinh thần chia sẻ, vừa tránh được tình trạng chen lấn. Ngoài ra, nhiều gia đình lựa chọn cúng trong sân nhà, hạn chế thả đồ ra ngoài đường, đồng thời dọn dẹp vệ sinh ngay sau khi kết thúc để không gây mất mỹ quan đô thị.

Ông Kiến Hùng, một thương gia tại phường Chợ Quán, cho biết: “Chúng tôi thường tuyên truyền để bà con giữ gìn an ninh trật tự trong dịp cúng rằm tháng Bảy. Nhiều hộ dân đã hưởng ứng bằng cách phát quà từ thiện hoặc chuẩn bị đồ cúng gọn gàng, tránh tình trạng giành giật. Nhờ vậy, nghi lễ trở nên ý nghĩa và văn minh hơn".

Để giải quyết triệt để tình trạng trên, bên cạnh sự vào cuộc của chính quyền trong công tác tuyên truyền, xử lý vi phạm, mỗi người dân cũng cần thay đổi nhận thức. Văn hóa cúng cô hồn sẽ chỉ thực sự đẹp khi được thực hiện một cách trật tự, tôn trọng lẫn nhau, thay vì biến thành cuộc giành giật gây phản cảm.

TP Hồ Chí Minh là đô thị văn minh, hiện đại nhưng giàu bản sắc truyền thống. Việc gìn giữ nét đẹp văn hóa dân gian, đồng thời điều chỉnh phong tục cho phù hợp với bối cảnh hôm nay là điều cần thiết. Nếu có sự chung tay của cộng đồng, chắc chắn tục cúng cô hồn sẽ vừa giữ được bản sắc dân gian, vừa đảm bảo an toàn, góp phần xây dựng hình ảnh thành phố văn minh, nghĩa tình.

Trần Chấn Nam