TPHCM: 'Hình hài' mới trong bối cảnh mới

Một góc TPHCM nhìn từ trên cao.

Trước khi sáp nhập, TPHCM (trước đây) có một đề án quy hoạch phát triển đô thị đa trung tâm, hay còn gọi là đa cực phi tập trung hóa. Đây là mô hình được coi tối ưu nhất cho quy hoạch phát triển bao gồm quy hoạch kinh tế-xã hội, quy hoạch cơ sở hạ tầng và quy hoạch giao thông.

Trên thế giới, các vùng đô thị Tokyo, MetroManila, Seoul Metropolitan, Bangkok Metropolitan Region, Jabotabek (Indonesia), vùng đô thị Thượng Hải… đều quy hoạch đa cực, đa tâm phi tập trung hóa.

Cần xác định rất rõ ràng thành phố nào trên thế giới cũng có một trung tâm chính gọi là CBD hay Downtown. Đó là nơi tập trung các tổ chức quan trọng nhất về chính trị, kinh tế, các cơ quan ngoại giao, các định chế tài chính, trụ sở các tập đoàn đa quốc gia…

Vì thế, theo tôi TPHCM mới nên duy trì mô hình phát triển đa tâm. Còn duy trì như thế nào, bằng cách nào đó là kỹ thuật và nghệ thuật. Bởi dù muốn hay không, hiện nay TPHCM mới đã có 3 vùng chính: TPHCM trước đây là trung tâm chính trị, ngoại giao, tài chính và y tế giáo dục; Bình Dương trước đây có chức năng chính là công nghiệp công nghệ-kỹ thuật cao; Bà Rịa - Vũng Tàu có chức năng chính là du lịch nghỉ dưỡng.

Do vậy TPHCM mới sẽ vẫn là đa tâm, chỉ có điều làm thế nào cho bộ máy quản lý mới vận hành khớp với mô hình này.

Một điều quan trọng khác phải thay đổi nhận thức công tác quy hoạch. Phát triển cho một tỉnh thành thông thường có 4 đề án quy hoạch: quy hoạch kinh tế -xã hội; quy hoạch không gian; quy hoạch cơ sở hạ tầng; và quy hoạch dịch vụ.

Với TPHCM mới, cần thay đổi tư duy “Quy hoạch kinh tế - xã hội trước một bước”. Lâu nay chúng ta quy hoạch ngược, tức là quy hoạch không gian trước rồi sau đó là quy hoạch giao thông, còn quy hoạch kinh tế - xã hội - văn hóa là tự đến nên mới có quy hoạch treo, quy hoạch không tưởng, sinh ra các khu đô thị ma.

Quy hoạch kinh tế - xã hội là phân vùng kinh tế, xác định chức năng chính của từng vùng, từng khu, xác định quy mô dân số và mật độ dịch vụ.

Trước đây 3 địa phương có 3 vùng kinh tế-xã hội khác nhau được xác định bởi ranh giới hành chính, do vậy khi quy hoạch chỉ tính đến “tỉnh tôi, tỉnh anh”. Còn nay TPHCM mới là cả một vùng rộng lớn thống nhất gần 7.000km2, do vậy cần có sự điều chỉnh cho hợp lý và thống nhất, đảm bảo không bị chồng lấn, mất cân đối và xung đột.

Chẳng hạn cảng Cái Mép Thị Vải nay của TPHCM, vậy việc xây dựng cảng trung chuyển Quốc tế Cần Giờ có cần không? Hay tập trung nâng cấp, mở rộng Cái Mép Thị Vải. Hay như Bà Rịa-Vũng Tàu hiện nay là trung tâm du lịch của TPHCM mới, vậy TPHCM có cần thiết phải lấy đất của Cần Giờ làm du lịch quy mô lớn và làm đường sắt cao tốc?

Vì sẽ ảnh hưởng đến hệ sinh thái của khu sinh quyển. Vùng phía Bắc của Bình Dương trước đây là Bầu Bàng, Phú Giáo dự định phát triển thành trung tâm công nghiệp mới và các đô thị mới. Vậy trong bối cảnh TPHCM mới nó sẽ mang chức năng gì?

Có thể là khu công nghiệp tập trung các ngành nghề gây ô nhiễm được không? Lưu ý cả 3 đơn vị hành chính cũ đều có 3 vành đai đô thị hướng tâm là khu vực lõi, khu trung tâm, khu vực đô thị hóa mới và khu vực vành đai ngoại thành. Vậy khi chuyển sang TPHCM mới thì đâu là trung tâm, đâu là ngoại thành?

Tiếp theo là “Quy hoạch lại mạng lưới các loại dịch vụ trọng yếu”. Đó là bệnh viện, trường học, nghĩa trang, bãi rác, công viên, khu vui chơi giải trí... Những giám đốc các Sở Y tế, Sở Giáo dục-Đào tạo, Sở Du lịch, Sở Môi trường cần ngồi lại với nhau để tái quy hoạch theo bối cảnh mới.

TPHCM mới cần mở rộng, sáp nhập, nâng cấp, xây mới, di chuyển loại bệnh viện nào, và có nhất thiết các trường đại học phải phân tán như hiện nay không? Đó chính là quy hoạch kinh tế - xã hội và dịch vụ. Nên nhớ TPHCM mới phải có tỷ trọng dịch vụ chiếm ít nhất 70% trong cơ cấu nền kinh tế.

Kế đến cần thống nhất “Quy hoạch kinh tế-xã hội, quy hoạch không gian xây dựng và quy hoạch giao thông làm một”. Không được tách rời, phân lập ra thành từng mảnh riêng biệt. TPHCM trước đây từng mơ có một siêu sở để làm chuyện này. Và thực tế trong những năm qua cả 3 mảng này tách rời nhau và mạnh ai nấy chạy.

Như quy hoạch kinh tế - xã hội là công việc của HĐND TPHCM và Viện Nghiên cứu phát triển; quy hoạch không gian và kinh tế là việc của Sở Quy hoạch Kiến trúc; quy hoạch giao thông là việc của Sở Giao thông-Vận tải… nên mới dẫn đến hệ quả là ngập nước, kẹt xe, ô nhiễm, quá tải đô thị. Nay TPHCM mới đã có siêu sở mới mọi việc sẽ thuận lợi hơn.

Một câu hỏi đặt ra là khi TPHCM vận hành hàng ngày thì điểm rơi của nó vào khâu nào? Ở các sở chuyên ngành hay các xã, phường, hay trung tâm hành chính liên phường? Câu trả lời này rất quan trọng, vì nó là khâu trực tiếp hàng ngày với nhân dân. Nếu rơi vào phường hay liên phường thì TPHCM phải rất nhanh chóng phủ kín quy hoạch 1/500, để cho các Chủ tịch phường chỉ việc thực hiện các thao tác kỹ thuật.

Tuy nhiên, việc phủ kín quy hoạch 1/500 trong thời gian ngắn là điều rất khó, hơn nữa đặc điểm kinh tế-xã hội-văn hóa, dân số và địa chất, địa mạo của mỗi khu vực có khác nhau, do vậy cần một tổ chức hỗ trợ cho các phường, các trung tâm hành chính trong công tác quy hoạch, xây dựng, thiết kế.

Trong bối cảnh này, nên khôi phục lại Văn phòng Kiến trúc sư Trưởng như một tổ chức phi chính thức hay bán công. Ở các nước đều có loại hình này. Nó chính là một tổ chức đóng vai trò tham mưu và tư vấn cho không chỉ lãnh đạo, mà còn cho các chủ tịch phường, xã, còn Sở Xây dựng chỉ đóng vai trò quản lý nhà nước.

Chúng ta chuyển đổi quá nhanh, chưa kịp chuẩn bị kỹ lưỡng về lý thuyết và xác định được hệ thống các điều kiện cần và đủ cho sự vận hành TPHCM mới với tư cách là một siêu đô thị.

Do vậy, dù chậm cũng nên xây dựng một hệ thống các quan điểm phát triển một cách bền vững, lâu dài. Trong đó quan điểm TPHCM là một thành phố đa trung tâm cần duy trì và xuyên suốt, điều này không chỉ phù hợp với bối cảnh mới của TPHCM mà còn phù hợp với xu hướng thế giới.

PGS.TS NGUYỄN MINH HÒA