TPHCM xây dựng đô thị xanh để giải bài toán ô nhiễm không khí
Các chuyên gia cho rằng TPHCM cần chuyển sang tư duy quản lý mới, đặt ô nhiễm không khí là chỉ tiêu quan trọng trong kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2026-2030.
Giao thông - “thủ phạm giấu mặt” của tình trạng ô nhiễm không khí
Tại TPHCM, từ tháng 10 đến tháng 2 hàng năm, tình trạng sương mù đô thị, thực chất là bụi mịn bao phủ thành phố vào buổi sáng sớm xảy ra ngày càng thường xuyên, ảnh hưởng đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của người dân.
Số liệu từ IQAir (tổ chức cung cấp thông tin chất lượng không khí theo thời gian thực trên toàn cầu) cho thấy năm 2024, nồng độ PM2.5 trung bình tại TPHCM đạt 20,9 µg/m³, cao gấp hơn 4 lần khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Vào sáng 9-10, PM2.5 đo được khoảng 35 µg/m³, cao gấp 7 lần ngưỡng an toàn. Chất lượng không khí sẽ càng xấu đi trong các đợt nghịch nhiệt, ít mưa hoặc cao điểm lưu thông của xe cộ.
Theo Tiến sỹ Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, trong 6 tháng đầu năm 2025, TPHCM ghi nhận 65 ngày chất lượng không khí vượt ngưỡng an toàn, trong đó có thời điểm chỉ số chất lượng không khí AQI đạt 194, nằm trong nhóm đô thị ô nhiễm nhất thế giới. Đây là dấu hiệu cảnh báo rõ ràng về một cuộc khủng hoảng môi trường có thể tác động lâu dài đến sức khỏe cộng đồng, năng suất lao động và chất lượng sống đô thị.
Trong số các nguồn gây ô nhiễm, giao thông đường bộ được xác định là “thủ phạm” lớn nhất. Hiện Thành phố có gần 13 triệu phương tiện cá nhân, trong đó đa số là xe gắn máy. Theo dữ liệu của Sở Nông nghiệp và Môi trường TPHCM, giao thông chiếm khoảng 63% tổng lượng phát thải PM2.5; xe máy tạo ra tới 91% phát thải CO và hơn 70% bụi mịn PM2.5, khí thải tích tụ nhiều hơn ở những trục đường thường xuyên ùn tắc.
“Kết quả quan trắc từ năm 2020 đến nay cho thấy một số thời điểm nồng độ bụi tổng. (TSP) và bụi mịn (PM10 và PM2.5) tại các vị trí có mật động giao thông cao, vượt ngưỡng cho phép từ 1,5-2 lần,” bà Ngô Nguyễn Ngọc Thanh, Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ Môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường TPHCM cho biết.
Công nghiệp và xây dựng cũng đóng góp đáng kể vào tình trạng ô nhiễm. Riêng khu vực TPHCM (cũ) có gần 3.000 cơ sở sản xuất, và tăng mạnh sau hợp nhất, cùng với hoạt động xây dựng - đặc biệt khi Thành phố đẩy mạnh đầu tư hạ tầng, metro, chung cư - tạo ra lượng bụi lớn, càng đặt ra những thách thức lớn cho bài toán ô nhiễm môi trường.
Trong số các nguồn gây ô nhiễm, giao thông đường bộ được xác định là “thủ phạm” lớn nhất. (Ảnh: Tiến Lực/TTXVN)
Đổi hướng tiếp cận đa ngành, chuyển đổi xanh, tăng tốc giao thông sạch
Trước hiện trạng đáng lo ngại này, các chuyên gia cho rằng TPHCM cần chuyển sang tư duy quản lý mới, đặt ô nhiễm không khí là chỉ tiêu quan trọng trong kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2026-2030. Khi chất lượng không khí trở thành mục tiêu của toàn hệ thống, trách nhiệm giảm phát thải sẽ được phân bổ rõ ràng hơn cho từng ngành, từng địa phương và từng lĩnh vực.
Theo Tiến sỹ Trịnh Bảo Sơn, Viện nghiên cứu phát triển TPHCM, đối với “thủ phạm” lớn nhất của tình trạng ô nhiễm môi trường hiện nay, thành phố đã có nhiều chương trình, kế hoạch kiểm soát phát thải ô nhiễm từ hoạt động giao thông.
Cụ thể, thành phố đang đẩy nhanh hoàn thiện đề án chuyển đổi xe xăng sang xe điện, cho khoảng 400 tài xế công nghệ và giao hàng. Dự kiến đến năm 2030, 100% xe buýt, xe máy công nghệ và giao hàng, ôtô con cơ quan nhà nước và xe máy của công chức, viên chức đều chuyển đổi sang xe điện.
“Tôi cho rằng Thành phố cần tập trung quy hoạch đô thị xanh-hạ tầng xanh, trong đó có hệ thống hạ tầng giao thông metro, xe buýt, phương tiện giao thông thủy nội đô, giảm sự phụ thuộc vào phương tiện xe cá nhân, đồng thời ưu tiên xe không phát thải như xe taxi, xe máy, xe đạp điện ở các vùng phát thải thấp; áp dụng tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt hơn cho các loại phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch… Như vậy, chúng ta sẽ từng bước giải quyết được thách thức ô nhiễm môi trường hiện nay,” Tiến sỹ Trịnh Bảo Sơn chia sẻ.
Đồng quan điểm, Phó Giáo sư-Tiến sỹ Nguyễn Đình Thọ, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, cần siết chặt các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ; xây dựng cơ chế hạ tầng hỗ trợ bao phủ rộng, thuận tiện cho người dân để họ tích cực hưởng ứng giao thông công cộng.
TPHCM đặt mục tiêu 100% xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh vào năm 2030. (Ảnh: Hồng Đạt/TTXVN)
Trong khi đó, Tiến sỹ Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch mạng lưới không khí sạch Việt Nam nhấn mạnh, không thể kìm hãm xu thế ô nhiễm không khí mà ngược lại, tình trạng này sẽ tiếp tục gia tăng nếu vẫn giữ cách tiếp cận và giải quyết theo các biện pháp cũ. Do đó, cần phải thay đổi trong cách tiếp cận, cách làm, với các chính sách đột phá.
“Cách tiếp cận đa ngành, đa địa phương, đa cấp, với các giải pháp đột phá dựa trên nền tảng số để cải thiện chất lượng không khí; cương quyết giải quyết vấn đề, tận dụng các cơ hội, thực tiễn trong từng giải pháp, bước đi để chặn đà gia tăng ô nhiễm không khí,” Tiến sỹ Hoàng Dương Tùng cho biết.
Một hướng tiếp cận mới đang được nhắc đến nhiều hơn là quản lý phát thải theo chuỗi thay vì theo địa giới. Chẳng hạn, chuỗi vận tải-cảng biển-logistics được đề xuất quản lý như một “mảng phát thải thống nhất.” Việc triển khai tiêu chuẩn khí thải cao hơn đối với phương tiện vận chuyển liên vùng cũng được đề xuất như giải pháp bắt buộc, được xem là giải pháp cắt giảm phát thải rõ rệt nhất và nhanh nhất trong trung hạn.
Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng phân tích, với các nguồn phát thải khác, như lĩnh vực công nghiệp, việc thu phí khí thải và yêu cầu doanh nghiệp áp dụng kỹ thuật sạch được xem là bước đi tất yếu. Một số khu công nghiệp cần chuyển đổi sang mô hình sinh thái, đồng thời siết chặt kiểm soát bụi tại các công trình xây dựng thông qua yêu cầu che chắn, phun nước và giám sát bắt buộc.
