Tranh cãi pháp lý quanh vụ Mỹ trục xuất hàng trăm thành viên băng đảng sang El Salvador

Tranh cãi pháp lý

Lính canh nhà tù áp giải các thành viên băng đảng bị trục xuất khỏi Mỹ. Ảnh: Văn phòng tổng thống El Salvador

Theo tờ USA Today ngày 17/3, trong diễn biến mới nhất, các luật sư của chính phủ Mỹ đã từ chối cung cấp cho Chánh án liên bang khu vực Washington, D.C., James Boasberg thông tin về các chuyến bay trục xuất hàng trăm thành viên băng đảng, dù thẩm phán này đã tạm thời chặn các chuyến bay đó. Ông yêu cầu chính phủ Mỹ phải đưa ra lời giải thích bằng văn bản trước trưa 18/3 (giờ Mỹ). Liên đoàn Tự do Dân sự Mỹ (ACLU) cảnh báo rằng động thái của chính quyền Tổng thống Trump khiến Mỹ đang tiến gần đến một cuộc khủng hoảng hiến pháp.

Về phần mình, chính quyền Mỹ cho rằng những người Venezuela bị trục xuất là thành viên của băng đảng Tren de Aragua và trục xuất những người này là vì lý do an ninh quốc gia. Trong khi đó, các luật sư đại diện cho những người này lập luận rằng họ không được xét xử đúng quy trình.

Trước đó, các luật sư khẳng định rằng hai chuyến bay đã cất cánh sau khi thẩm phán ban hành lệnh bằng lời nói. Tới thời điểm có lệnh bằng văn bản thì ông Abhishek Kambli, luật sư thuộc Bộ Tư pháp Mỹ, nói rằng không có chuyến bay nào cất cánh. Theo ông, nếu các chuyến bay đã bay vào không phận quốc tế trước khi lệnh này được ban hành, thì thẩm phán không còn quyền tài phán. Ông Kambli phát biểu: “Chúng tôi tin rằng đã tuân thủ lệnh của tòa. Không thể đưa ra quyết định đảo chiều chuyến bay trong một khoảnh khắc ngắn ngủi”.

Ông Kambli cũng nói rằng Tổng thống Trump có quyền kiểm soát tuyệt đối đối với các chuyến bay quân sự, bao gồm cả những chuyến bay chở người bị trục xuất. Đồng thời, ông từ chối cung cấp thông tin chi tiết trước tòa vì lý do an ninh quốc gia và các cuộc đàm phán ngoại giao nhạy cảm.

Tuy nhiên, Chánh an Boasberg nhấn mạnh rằng ông vẫn giữ quyền tài phán đối với những người bị trục xuất ngay cả khi họ đã rời khỏi lãnh thổ Mỹ. Ông nói rằng nếu chính phủ không đồng ý với phán quyết này, họ có thể kháng cáo. Ông Boasberg nhận xét: “Đây rõ ràng là một lập luận khiên cưỡng”.

Ông cũng khẳng định rằng ông thường xuyên xử lý các vụ án liên quan đến bí mật an ninh quốc gia, nên có thể xem xét thông tin về các chuyến bay. “Vấn đề ở đây là liệu họ có tuân thủ lệnh của tôi hay không”, ông Boasberg nhấn mạnh.

Động thái trục xuất ngày 16/3 là bước đi mới nhất trong chuỗi hành động của chính quyền Tổng thống Trump nhằm trục xuất người nước ngoài.

Diễn biến vụ trục xuất

Theo kênh Al Jazeera, ngày 16/3, Tổng thống El Salvador Nayib Bukele thông báo nước này đã tiếp nhận 238 thành viên của băng đảng Tren de Aragua và 23 thành viên khác của băng đảng MS-13 từ Mỹ.

Ông Bukele đã đồng ý giam giữ các thành viên của những nhóm này thay mặt Mỹ sau cuộc gặp với Ngoại trưởng Marco Rubio vào tháng trước.

Ông nói rằng những người bị trục xuất đang bị giam giữ tại Trung tâm Giam giữ Khủng bố (CECOT) của El Salvador trong thời gian một năm, có thể gia hạn.

Trong bài phát biểu nhậm chức, ông Trump tuyên bố sẽ viện dẫn Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài năm 1798. Vào ngày 15/3, ông đã ký một sắc lệnh viện dẫn đạo luật có từ 227 năm trước này, trong đó tuyên bố rằng Tren de Aragua đang thực hiện, tìm cách thực hiện và đe dọa thực hiện cuộc xâm nhập hoặc tấn công cướp bóc nhằm vào lãnh thổ Mỹ. Sắc lệnh nêu rõ tất cả công dân Venezuela từ 14 tuổi trở lên là thành viên của băng đảng trên và chưa được nhập tịch hoặc không có thẻ xanh tại Mỹ có thể bị giam giữ và trục xuất vì bị coi là “kẻ thù nước ngoài”.

Sau lệnh của ông Trump, Chánh án Boasberg đã ban hành lệnh cấm tạm thời để ngăn ông Trump thực thi quyền thời chiến nhằm tiến hành trục xuất. Lệnh được đưa ra trong phiên tòa ngày 15/3 theo yêu cầu của ACLU.

Tuy nhiên, chỉ vài giờ sau đó, ông Bukele xác nhận rằng chính quyền Tổng thống Trump vẫn tiếp tục trục xuất các nghi phạm. Ông chia sẻ một phần bài báo về phán quyết của thẩm phán với chú thích: “Ồ... Đã quá muộn”.

Xem video về quá trình trục xuất và đưa các thành viên băng đảng từ Mỹ về nhà tù ở El Salvador (Nguồn: Tài khoản X của Tổng thống El Salvador)

Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài là gì và hoạt động như thế nào?

Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài cho phép tổng thống Mỹ giam giữ hoặc trục xuất người không phải công dân Mỹ trong thời chiến. Năm 1798, Mỹ chuẩn bị cho cuộc chiến mà họ tin rằng sẽ xảy ra với Pháp. Đạo luật này được ban hành để ngăn người nhập cư ủng hộ Pháp.

Luật cho phép tổng thống thực hiện các cuộc trục xuất mà không cần xét xử, chỉ dựa trên quốc tịch.

Đạo luật này chỉ được viện dẫn ba lần trước đây, trong Chiến tranh năm 1812, Thế chiến I và Thế chiến II.

Vì sao đạo luật này gây tranh cãi?

Trong khi ông Trump và các đồng minh lập luận rằng Mỹ đang đối mặt với “cuộc xâm lược” của người nhập cư bất hợp pháp, các nhà phê bình cho rằng tổng thống đang viện dẫn sai luật thời chiến.

Một bài phân tích do Trung tâm Tư pháp Brennan công bố năm 2024 cho rằng viện dẫn đạo luật này trong thời bình để vượt qua luật nhập cư thông thường sẽ là một hành vi lạm dụng nghiêm trọng. Bài viết nhấn mạnh: “Tòa án nên bác bỏ nỗ lực nhằm sử dụng Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài trong thời bình”.

Tu chính án thứ năm của Hiến pháp Mỹ quy định rằng không ai bị buộc phải chịu trách nhiệm về một tội ác nghiêm trọng nếu không có cáo trạng của bồi thẩm đoàn, ngoại trừ trong thời chiến.

Việc chính quyền Tổng thống Trump có thể đã vi phạm lệnh của tòa án càng khiến tranh cãi thêm gay gắt.

Theo ông Patrick Eddington, chuyên gia về an ninh nội địa và quyền tự do dân sự tại Viện Cato (Mỹ), hành động của Nhà Trắng là công khai phản đối lệnh của Chánh án Boasberg - điều chưa từng có tiền lệ.

Tuy nhiên, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt đã phản bác chỉ trích. Bà viết trên tài khoản mạng X ngày 16/3: “Một thẩm phán tại một thành phố không thể ra lệnh kiểm soát việc di chuyển của một máy bay… đầy những phần tử khủng bố nước ngoài đã bị trục xuất khỏi lãnh thổ Mỹ. Các tòa án liên bang nói chung không có thẩm quyền đối với các hoạt động ngoại giao của tổng thống”.

Bà Leavitt cũng lập luận rằng khi lệnh của tòa án được ban hành, những người bị trục xuất đã rời khỏi Mỹ. Thời điểm chính xác của chuyến bay trục xuất vẫn chưa rõ.

Giáo sư Steve Vladeck tại Trung tâm Luật Đại học Georgetown lại nhận định rằng thẩm quyền của tòa án liên bang không dừng lại ở ranh giới lãnh hải. Nói cách khác, theo ông Vladeck, những người bị trục xuất cần được đưa trở lại Mỹ ngay cả khi họ đã rời khỏi không phận nước này khi thẩm phán ra lệnh.

Vì sao những người này bị đưa đến El Salvador?

Ông Bukele giam giữ những người bị trục xuất theo một thỏa thuận mà Mỹ đồng ý trả tiền cho El Salvador để giữ họ. Chính quyền Mỹ sẽ trả khoảng 6 triệu USD cho El Salvador để giam giữ khoảng 300 thành viên của Tren de Aragua trong một năm.

Tổng thống El Salvador cũng chia sẻ một video trên X cho thấy những người bị trục xuất bị còng tay, kéo đi và bị cảnh sát El Salvador bịt mặt cạo đầu. Ông nói: “Mỹ sẽ trả một khoản phí rất thấp cho họ, nhưng lại trả một khoản cao cho chúng tôi”.

Venezuela thường không chấp nhận người bị trục xuất từ Mỹ. Luật sư nhân quyền Clive Stafford Smith nói rằng chính quyền ông Trump đã gửi những người Venezuela bị trục xuất đến các nước thứ ba ở Trung Mỹ vì Mỹ không có quan hệ tốt với Venezuela.

Trong tháng qua, Venezuela đã chấp nhận khoảng 350 người bị trục xuất, bao gồm khoảng 180 người bị giam giữ tại căn cứ hải quân Mỹ ở Vịnh Guantanamo trong 16 ngày. Theo ước tính của Trung tâm Nghiên cứu Pew, tính đến năm 2022, có khoảng 275.000 người nhập cư Venezuela không có giấy tờ hợp pháp ở Mỹ.

CECOT là gì?

Trung tâm Giam giữ Khủng bố (Centro de Confinamiento del Terrorismo - CECOT) là nhà tù an ninh tối đa với sức chứa 40.000 người tại El Salvador. Đây là nơi đang giam giữ các thành viên băng đảng bị Mỹ trục xuất.

Nhà tù này không cho phép thăm nuôi, giáo dục hay giải trí. Phạm nhân không được ra ngoài trời.

CECOT khai trương vào tháng 1/2023, chưa đầy một năm sau khi Tổng thống Nayib Bukele ra lệnh xây dựng. Nhà tù này nằm ở Tecoluca, cách thủ đô San Salvador của El Salvador 72 km về phía Đông.

Tren de Aragua là ai?

Tren de Aragua, có nghĩa là “tàu lửa Aragua” trong tiếng Tây Ban Nha, bị Mỹ xếp vào danh sách tổ chức khủng bố nước ngoài.

Dù thông tin về nhóm này còn hạn chế, nhưng thông tin trên truyền thông trước đây cho rằng băng nhóm được thành lập vào năm 2014 bởi Hector “El Nino” Guerrero và hai người đàn ông khác khi họ đang bị giam tại nhà tù Tocoron, bang Aragua, Venezuela. Băng nhóm này kiểm soát phần lớn nhà tù và bị cáo buộc chỉ đạo các vụ cướp, giết người và bắt cóc từ trong tù.

Thùy Dương/Báo Tin tức