Tranh giấy dừa - Lưu giữ giá trị văn hóa truyền thống

Tỉ mỉ trong từng công đoạn

Sau khi tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật Huế, anh Lê Thanh Hà chọn theo đuổi nghề truyền thống. Với niềm đam mê cùng sự nhiệt huyết của tuổi trẻ, anh đã dành nhiều năm tìm hiểu và nghiên cứu thành công một loại tranh giấy vô cùng độc đáo được làm từ tàu dừa cạn mang tên “tranh giấy dừa”. Nguyên liệu chính của loại tranh này chính là tàu dừa hay bẹ dừa cạn, một trong những loài cây vô cùng thân thiện với môi trường và gần gũi với người dân Việt Nam.

Tàu dừa sau khi thu gom chỉ lấy phần cuống, chẻ bỏ phần cứng bên ngoài và chỉ giữ lại phần xơ bên trong. Sau đó, phần này được nấu vôi trong vòng 24 giờ, tiếp theo trải qua 2 lần xay thô và xay tinh để thu được bột dừa.

“Bột dừa này sẽ được ủ lên men trong khoảng 15-17 ngày để có màu trắng ngà tự nhiên. Để đảm bảo chất lượng, chúng tôi phải thay nước liên tục trong suốt quá trình ủ lên men”, anh Hà nói thêm.

Họa sĩ Lê Thanh Hà bên một tác phẩm tranh giấy dừa

Từ chất liệu là những tàu dừa cạn, anh Hà đã tạo ra hàng trăm bức tranh theo phương thức đổ giấy truyền thống của người H’Mông cùng kỹ thuật in hoa văn bằng áp lực nước của Nhật Bản.

“Đây là loại tranh làm hoàn toàn thủ công, không sử dụng bất kỳ một loại hóa chất nào trong quá trình tạo ra sản phẩm. Bởi, tôi nghĩ rằng đã là phương thức truyền thống thì phải vẹn nguyên như nó vốn có và nói không với những loại chất tẩy gây hại đến môi trường, đó cũng là lý do tôi chọn cây dừa làm nguyên liệu sáng tác”, anh Hà chia sẻ.

Quy trình tạo ra một bức tranh giấy dừa cũng hết sức gian nan, đòi hỏi nghệ nhân phải đủ đam mê, kiên nhẫn và sự tỉ mỉ. Tùy theo kích thước và độ phức tạp của từng bức tranh mà anh Hà phải mất nhiều ngày, thậm chí cả tháng để cho ra một tác phẩm hoàn chỉnh. Dòng tranh này có độ bền rất cao, không sợ bị ẩm mốc hay bị mối mọt và điều đặc biệt ý nghĩa là những tàu dừa không còn bị bỏ phí như trước nữa.

“Vì tất cả các công đoạn đều làm thủ công hoàn toàn nên đòi hỏi sự kiên nhẫn cao, phải biết điều chỉnh mức độ nặng nhẹ của áp lực nước, cẩn trọng điêu khắc từng chi tiết nhỏ thì mới có thể tạo ra bức tranh độc đáo và bắt mắt”, anh Hà nói.

Để tăng thêm vẻ đẹp của tranh, anh Hà đã đưa vào sử dụng kỹ thuật “xuyên sáng”, tức là tranh sau khi hoàn thiện sẽ được đóng hộp, gắn đèn phía sau hoặc in lên các tấm vách ngăn trang trí trong nhà để tận dụng ánh sáng tự nhiên.

Nặng lòng với nghề truyền thống

Nép mình bên làng chài Mân Thái, xưởng “Giấy quê tôi - Tranh giấy dừa Đà Nẵng” (số 26, đường Nguyễn Đăng Tuyển, quận Sơn Trà, TP Đà Nẵng) của anh Lê Thanh Hà ngày càng được nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến.

Trước khi thành công với loại tranh giấy dừa, anh Hà đã từng nghiên cứu loại tranh này với nguyên liệu là dừa nước Hội An nhưng thất bại. Giai đoạn đầu khởi nghiệp, xưởng của anh vắng khách, bột dừa không sử dụng đến nên phải ủ lâu. Nhờ vậy, anh phát hiện ra tàu dừa cạn có điểm đặc biệt là tự lên men trắng tự nhiên, không cần dùng đến chất tẩy nào mà vẫn giữ được màu nguyên bản.

Sau hơn 8 năm, họa sĩ Lê Thanh Hà đã đưa thể loại tranh “độc nhất vô nhị” này đến gần hơn với người dân và du khách. Ngoài những bức tranh khắc họa biểu tượng của TP Đà Nẵng như: voọc chà vá chân nâu, hoa đào chuông, cá chuồn,… thì những chủ đề về Phật giáo, hoa sen, phong thủy,.. của anh cũng được người dân cả nước và du khách quốc tế ưa chuộng.

Thực tế, anh Hà còn không ít trăn trở về sự mai một của nghề truyền thống trong dòng chảy công nghệ hiện đại. Thế nên, anh luôn sẵn sàng chỉ dạy miễn phí, truyền cảm hứng cho những ai đam mê nghệ thuật làm tranh giấy dừa truyền thống.

“Tôi sẵn sàng chỉ dạy miễn phí cho những ai muốn học nghề tranh giấy dừa nếu như họ đủ đam mê, đặc biệt là những người trẻ, bởi họ là những người có tính sáng tạo cao và chịu khó học hỏi. Phải có thế hệ kế thừa để những nghề truyền thống không bị chết mòn bởi thời gian”, anh Hà chia sẻ.

Chị Trần Thị Lai (trú quận Sơn Trà, TP Đà Nẵng), một trong những cộng sự trẻ của họa sĩ Lê Thanh Hà, cho biết, chị bắt đầu theo đuổi nghệ thuật vẽ tranh giấy dừa từ năm 2020 đến nay.

“Trong một lần tình cờ nhìn thấy tranh giấy dừa ở nhà người quen, tôi cảm thấy thích thú và bắt đầu tìm hiểu. So với những loại tranh khác, tranh giấy dừa rất khó, đòi hỏi người học phải thật sự đam mê, có khả năng sáng tạo và kiên trì”, chị Lai chia sẻ.

PHẠM NGA