Triển khai chính sách y tế công cộng trong kiểm soát thuốc lá: Việt Nam kiên định thực thi Công ước Khung của WHO

Cuộc thi tìm hiểu về về Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá, sáng kiến phòng, chống tác hại của thuốc lá được tổ chức tại trường học ở Nghệ An

Ngày 11/11/2004, Việt Nam phê chuẩn Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC) của WHO, văn kiện y tế công cộng có tính ràng buộc pháp lý quốc tế đầu tiên về kiểm soát thuốc lá. Công ước đặt mục tiêu bảo vệ các thế hệ khỏi những tác hại sức khỏe, kinh tế, xã hội và môi trường do thuốc lá gây ra. Đến nay, FCTC có sự tham gia của 182 quốc gia.

Một trong những điểm quan trọng của Công ước là Điều 5.3, quy định các quốc gia phải đảm bảo quá trình xây dựng và thực thi chính sách y tế công cộng không bị ảnh hưởng bởi lợi ích của ngành công nghiệp thuốc lá. Các quốc gia không được chấp nhận quan hệ hợp tác, đề xuất chính sách hay các thỏa thuận tự nguyện từ doanh nghiệp thuốc lá.

Tại Việt Nam, ngay sau khi phê chuẩn Công ước, nhiều chính sách được ban hành nhằm cụ thể hóa cam kết quốc tế. Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (năm 2012) đánh dấu bước ngoặt lớn trong việc tạo hành lang pháp lý đồng bộ. Chính phủ cũng ban hành Nghị định 117/2020/NĐ-CP để quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế, gồm các hành vi vi phạm quy định về phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Ngay sau khi phê chuẩn FCTC, Việt Nam đã cụ thể hóa các cam kết bằng việc ban hành nhiều chính sách pháp luật thiết thực. Đặc biệt, Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá được Quốc hội thông qua năm 2012 đã tạo ra bước ngoặt lớn, đưa công tác phòng chống tác hại thuốc lá vào khuôn khổ pháp lý đồng bộ và chặt chẽ.

Theo Thạc sĩ Phan Công Hiếu, Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), nhờ sự vào cuộc của các bộ ngành, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 38,9% năm 2023. Ở nhóm học sinh từ 13–15 tuổi, tỷ lệ hút thuốc giảm từ 6,9% xuống 4,2%.

Tuy nhiên, sản phẩm mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang lan nhanh trong giới trẻ. Riêng năm 2022, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong nhóm học sinh 13–15 tuổi là 3,5%. Từ 1/1/2025, các loại thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đã chính thức bị cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển… nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Thế nhưng, tình trạng mua bán vẫn diễn ra khá phổ biến.

Theo Thạc sĩ Lê Thị Thu (Tổ chức Chiến dịch vì trẻ em không thuốc lá), để bảo vệ môi trường chính sách, Việt Nam cần tiếp tục ngăn ngừa sự tác động của ngành công nghiệp thuốc lá và sớm tham gia Nghị định thư chống buôn bán bất hợp pháp sản phẩm thuốc lá của WHO.

Hoàng Thủy