Triển khai một bộ sách giáo khoa thống nhất: Lộ trình thế nào?

Cần có một bộ sách giáo khoa giáo dục phổ thông sử dụng thống nhất toàn quốc. Ảnh: Quang Vinh.

Một bộ SGK thống nhất từ năm học 2026-2027, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí SGK

Quy định về sách giáo khoa (SGK) giáo dục phổ thông (GDPT), Luật nêu rõ: "Chính phủ quy định việc miễn phí SGK cho học sinh". Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) quyết định một bộ SGK GDPT sử dụng thống nhất toàn quốc.

Hội đồng quốc gia thẩm định SGK do Bộ trưởng GDĐT quy định và thành lập theo từng môn học, hoạt động giáo dục để thẩm định SGK. Hội đồng và thành viên Hội đồng chịu trách nhiệm về nội dung và chất lượng thẩm định.

So với Luật Giáo dục năm 2019, luật mới quy định SGK phải cụ thể hóa yêu cầu của chương trình GDPT về mục tiêu, nội dung, phẩm chất và năng lực học sinh; đồng thời định hướng phương pháp giảng dạy, kiểm tra và đánh giá chất lượng.

Nội dung và hình thức trình bày không được mang định kiến về dân tộc, tôn giáo, nghề nghiệp, giới tính, lứa tuổi hay địa vị xã hội. Cùng với đó, SGK sẽ được xuất bản dưới nhiều dạng, gồm sách in, sách chữ nổi Braille và sách điện tử.

Một điểm đáng chú ý khác của luật sửa đổi là Bộ trưởng Bộ GDĐT phê duyệt SGK để sử dụng trong cơ sở GDPT sau khi được Hội đồng quốc gia thẩm định SGK thẩm định và đánh giá xếp loại đạt; quy định tiêu chuẩn, quy trình biên soạn, chỉnh sửa SGK GDPT.

Trước đây, khi sử dụng nhiều bộ SGK khác nhau, UBND cấp tỉnh quyết định việc lựa chọn SGK sử dụng ổn định trong cơ sở GDPT trên địa bàn theo quy định của Bộ GDĐT.

Thực tế, trước khi Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục thì vấn đề thống nhất một bộ SGK dùng chung cũng đã được nêu trong Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GDĐT với nội dung cụ thể: “bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh”.

Tiếp sau đó, Nghị quyết số 281/NQ-CP của Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 71 về đột phá phát triển GDĐT cũng yêu cầu Bộ GDĐT rà soát, hoàn thiện chương trình GDPT, tăng thời lượng các môn khoa học, công nghệ, tin học, nghệ thuật; bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc sử dụng từ năm học 2026 - 2027; thực hiện lộ trình đến năm 2030 cung cấp miễn phí SGK cho tất cả học sinh.

Theo Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn: Việc biên soạn, thẩm định, ban hành bộ SGK thống nhất sẽ được thực hiện theo quy trình chặt chẽ, khoa học, kế thừa những kết quả đã đạt được của giai đoạn trước, đồng thời khắc phục những bất cập còn tồn tại.

Chờ công bố phương án thực hiện

Như vậy, để kịp thời gian cho bộ SGK dùng chung từ năm học 2026-2027, Chính phủ đã giao Bộ GDĐT xây dựng báo cáo phương án triển khai bộ SGK dùng chung theo các nguyên tắc: công khai, minh bạch, khách quan, tiết kiệm và chống lãng phí; đồng thời kế thừa ưu điểm của các bộ sách hiện có, bảo đảm không gây xáo trộn hoạt động dạy - học, giảm tối đa tác động tới giáo viên và học sinh.

Trước ý băn khoăn lo lắng về thời gian "gấp quá" của người dân cả nước, trong phiên thảo luận tổ của Quốc hội ngày 22/10, Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định sẽ kịp thực hiện trong năm học 2026 - 2027. “Bộ đang xây dựng đề án thực hiện, trong đó có phương án và sẽ xin ý kiến Tổng Bí thư, trình Thủ tướng phê duyệt. Cố gắng nhanh nhất trong tháng 11 sẽ có phương án” – Bộ trưởng nêu.

Dù vậy, đến thời điểm hiện tại, phương án cụ thể cho vấn đề này vẫn chưa được công bố. Điều này khiến dư luận, đặc biệt là đội ngũ giáo viên và phụ huynh, tiếp tục chờ đợi những thông tin chính thức về lộ trình, giải pháp và cơ chế triển khai, trong bối cảnh yêu cầu ổn định chương trình, SGK và tổ chức dạy học đang đặt ra ngày càng cấp thiết.

Một tiết học tại Trường THPT Bất Bạt (Hà Nội). Ảnh: NTCC.

Cần tiêu chí rõ ràng cho bộ SGK dùng chung

PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng cho rằng, Luật Giáo dục sửa đổi quy định Bộ trưởng GDĐT quyết định một bộ SGK GDPT sử dụng thống nhất toàn quốc mà không quy định cứng trong luật về phương thức thực hiện Nhà nước trực tiếp biên soạn hay xã hội hóa là phù hợp do phương án cụ thể vẫn đang được nghiên cứu và đánh giá tác động. Quy định này cũng cho phép Bộ GDĐT lựa chọn phương án phù hợp với thực tiễn, có thể trực tiếp biên soạn một bộ sách mới hoặc chỉnh lý, kế thừa các bộ sách hiện hành, tùy theo chỉ đạo của cấp có thẩm quyền là hợp lý.

Tuy nhiên, dù quyết định thực hiện phương án nào thì bộ SGK dùng chung cũng cần đảm bảo các tiêu chí đầy đủ, đồng bộ và đa dạng hệ sản phẩm học liệu. Nghĩa là phải đủ tất cả các môn học, hoạt động giáo dục và các tài liệu bổ trợ, giúp học sinh và giáo viên có đầy đủ công cụ dạy – học. Bên cạnh đó, phải có giá bán hợp lý, giảm gánh nặng tài chính cho phụ huynh, học sinh và ngân sách nhà nước.

“Quan trọng nhất là phải đáp ứng được mục tiêu của chương trình GDPT 2018 là phát triển phẩm chất và năng lực người học, đổi mới phương pháp dạy học, chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển toàn diện” – bà An nêu quan điểm.

Chia sẻ quan điểm này, TS Đặng Tự Ân, Giám đốc Quỹ hỗ trợ đổi mới GDPT Việt Nam cho rằng việc rà soát lại chương trình GDPT 2018 cần làm ngay để bộ SGK dùng chung đảm bảo tiêu chí rõ ràng, thẩm định nghiêm ngặt và đảm bảo mạch kiến thức liên thông.

Bên cạnh đó, TS Ân lưu ý một bộ SGK thống nhất toàn quốc cần được xây dựng minh bạch, tránh "độc quyền" lặp lại; thẩm định mở và cạnh tranh nội dung; có ngân hàng học liệu số miễn phí đi kèm. Vì vậy, việc lựa chọn một bộ sách trong ba bộ đang sử dụng hiện nay để làm bộ SGK thống nhất cần cân nhắc thận trọng do sẽ không tận dụng được các bộ sách còn lại cũng như khó khẳng định được chất lượng của bộ nào là tối ưu hơn.

Bà Nguyễn Thị Việt Nga (Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hải Phòng) cho rằng để có một bộ SGK phù hợp, cần lưu ý một số vấn đề. Trước hết, về nội dung, phải bảo đảm tính khoa học, chính xác, hiện đại; không quá tải, không lặp lại. Kết cấu mạch lạc, sư phạm tốt, có khả năng hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp. Tính tích hợp, phân hóa rõ ràng, giúp học sinh ở các vùng miền khác nhau đều có thể tiếp cận được.

Bà Nga cũng nhấn mạnh về phương pháp và học liệu đi kèm gồm sách giáo viên, tài liệu điện tử, video minh họa, ngân hàng bài tập, bài giảng số… phải đầy đủ và có khả năng chuyển đổi số trong giáo dục để mọi học sinh, giáo viên dù ở vùng sâu, vùng xa vẫn có thể tiếp cận và sử dụng thuận lợi.

Bên cạnh đó, cần bảo đảm tính ổn định và khả thi khi triển khai. SGK phải được thiết kế để giáo viên dễ dạy, học sinh dễ học. Tránh thay đổi liên tục gây xáo trộn trong nhà trường.

Đặc biệt, bà Nga cũng lưu ý cần làm sao để tránh tái lập độc quyền. Cần có cơ chế giám sát chặt chẽ từ việc bảo đảm hội đồng thẩm định độc lập, công khai minh bạch toàn bộ quy trình lựa chọn, thẩm định, giá sách. Cùng với đó tách bạch "quản lý nhà nước" và "tổ chức biên soạn"; giá SGK của bộ thống nhất phải do Nhà nước định giá, tránh đội chi phí.

Ngoài ra, theo quan điểm của các chuyên gia giáo dục, yêu cầu đối với bộ SGK dùng chung trong thời đại ngày nay cần phải gắn với chương trình mở, khuyến khích sáng tạo của giáo viên. Chỉ khi đó, mới không tạo ra sự “đồng phục” trong dạy học, khiến giáo viên chỉ dạy theo sách, học sinh chỉ học để thi, mà chưa phát huy được năng lực tư duy độc lập.

TS Hoàng Ngọc Vinh.

TS Hoàng Ngọc Vinh - Nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ GDĐT): Thiết lập chuẩn mực tri thức chung: Việc thống nhất một bộ SGK sử dụng trên phạm vi cả nước chính là cách thiết lập chuẩn mực tri thức chung, bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục cho mọi học sinh, đồng thời tạo nền tảng để khơi dậy tư duy sáng tạo và năng lực tự học. Dù thời gian gấp nhưng việc đưa ra phương án thực hiện từ Bộ GDĐT cũng cần phải được nghiên cứu kỹ lưỡng, cẩn trọng, trong đó, phải có kế hoạch và lộ trình đánh giá toàn diện ba bộ SGK đang sử dụng để thấy rõ ưu điểm và hạn chế của từng bộ sách. Kết quả đánh giá này sẽ là cơ sở để Bộ quyết định nên lựa chọn bộ SGK chung như thế nào cho phù hợp.

Hàn Minh