'Trò lừa đảo' ít có thể phát giác xung quanh các tác phẩm nổi tiếng

Kiêu hãnh và định kiến là cuốn tiểu thuyết nổi tiếng của văn học Anh. Ảnh: Một cảnh trong phim Kiêu hãnh và định kiến.

Một kiểu bạn đọc đầu tiên nữa là các biên tập viên. Người viết sau khi đã tạm hoàn thành tác phẩm có thể gửi thẳng cho biên tập viên để họ cho ý kiến hoặc trong quá trình viết đã có sự trao đổi giữa hai bên. Đối tượng này chính là những người chuyên nghiệp nhất bởi biên tập viên là người trực tiếp làm trên bản thảo, họ vừa có kinh nghiệm vừa có kĩ năng hoàn thiện tác phẩm.

Tôi đã từng nói rằng, với những biên tập viên giỏi và tâm huyết, họ có thể biến tác phẩm yếu thành tác phẩm trung bình, tác phẩm trung bình thành tác phẩm khá hoặc ít nhất họ có thể đưa ra những nhận xét hữu ích để người viết tự hoàn thiện tác phẩm. Đó là những người chuyên về nghề đọc, họ có thể bắt bệnh, chữa trị hoặc “tô điểm” cho tác phẩm hay hơn.

Nhưng tất nhiên, các biên tập viên cũng chưa chắc là những người hoàn hảo. Chuyện kể rằng một người viết văn tên là David Lassman đã đánh máy ba chương đầu những tiểu thuyết nổi tiếng của Jane Austen như Kiêu hãnh và định kiến, Thuyết phục, kí tên tác giả khác, đổi tên sách và gửi đến 18 nhà xuất bản.

Kết quả là đội ngũ biên tập viên của 17 nhà xuất bản đã không nhận ra đó là tác phẩm của Jane Austen, chỉ có một nơi duy nhất nhận ra sự thực. Vậy nên, các biên tập viên không phải khi nào cũng là những “quái kiệt” biết nhiều, đọc nhiều, đôi khi họ vẫn bị đánh lừa và nhầm lẫn như thường!

Vấn đề thú vị đặt ra là người đọc đầu tiên đưa ra các nhận xét thì tác giả có sửa đổi theo hướng đó không? Tôi đã tham khảo các đồng nghiệp và từ kinh nghiệm của chính mình, một biên tập viên thì thấy rằng, đa số tác giả có những điều chỉnh nhất định sau khi nhận được phản hồi.

Nếu tác giả đã coi người đọc đầu tiên đáng tin cậy thì anh ta sẽ nghe theo. Điều này là bình thường vì đa số tác giả viết trong tâm trạng hưng phấn nên đôi khi không nhận ra những sai lầm hoặc khiếm khuyết.

Người bên ngoài có nghề, có một cái đầu lạnh và khách quan hơn, họ có thể đưa ra những ý kiến mà người viết không nghĩ tới hoặc không phát hiện ra được. Điều này đặc biệt đúng với những cây bút mới vào nghề, thông thường họ mắc khá nhiều lỗi và nếu không có ai đó chỉ ra, tự họ sẽ rất khó thấy.

Nhưng tất nhiên tác giả không chỉ tin cậy một người duy nhất. Bản thảo có thể được gửi liền lúc cho nhiều đối tượng người đọc: bạn đời, bạn nghề, nhà phê bình hoặc ai đó đáng tin cậy sau đó lắng nghe phản hồi của họ và chắt lọc ra những điều hữu ích nhất.

Nhưng cách làm này, nếu người viết không bản lĩnh có thể dẫn đến việc “đẽo cày giữa đường”. Tác giả nghe người này một ý, người kia một ý, điều chỉnh và cuối cùng không còn nhận ra diện mạo ban đầu của tác phẩm hoặc cá tính của nó nữa. Tác giả cần có chính kiến và quan điểm riêng của mình với những lời nhận xét góp ý. Một nhà văn từng khuyên những người mới viết là: “Đừng có nghe bất cứ ai cả, cứ việc viết theo ý mình!”.

Lời khuyên này theo tôi là cực đoan vì bất kì góp ý nào cũng có những ý nghĩa nào đó. Cũng như những lời góp ý phê bình tác phẩm, nghe qua thì có vẻ khó chịu nhưng ngẫm kĩ thì chúng có tính xác đáng nhất định. Phủ nhận mọi lời khuyên, mọi lời phê bình thì khó lòng tiến bộ mà nghe theo toàn bộ thì không còn cá tính nữa!

Lại nữa, không phải tác phẩm nào cũng mang ra tham khảo cả, những tác phẩm nhỏ hoặc khá đơn giản, mỗi cá nhân có thể tự quyết định số phận của nó. Và người viết chỉ thường tham khảo khi mới vào nghề hoặc chưa đủ tự tin. Các tác giả trưởng thành và có kinh nghiệm, họ đủ bản lĩnh và khả năng nhìn nhận tác phẩm của mình mà thậm chí không cần bất cứ sự tham khảo nào.

Uông Triều/ Trần Lê Books & NXB Văn học