'Trống giong' hay 'trống rong'?

Cờ phấp phới tung bay

Hội làng mở nơi này

Trống rong cờ mở hội

Thành tâm ước đong đầy.

Người đưa ra bài thơ trên đã thắng cuộc với lời nhận xét của hai vị cố vấn TS. ĐTN là “Bài thơ của bạn rất ổn”; nhà văn HAT: “Một bài thơ quá tuyệt vời luôn và bạn hoàn toàn xứng đáng với 180 triệu ở phía trước”.

Tuy nhiên, ban giám khảo và ban biên tập đã không chú ý đến lỗi chính tả “trống giong” viết thành “trống rong”.

“Giong” trong “Trống giong cờ mở” được Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên – Vietlex) giảng là “đánh cho vang lên để ở xa cũng có thể nghe thấy” và lấy ví dụ “Nàng vào bái tạ cửu trùng, Trống giong ba dạo, cúc cung ba lần.” (PTNH). Chữ “giong” ở đây cùng gốc với “gióng” trong “gióng trống” (Đêm nằm nghe vạc kêu canh, Nghe chuông gióng sáu, nghe anh dỗ nàng – Ca dao).

Chữ “giong” và “gióng” gốc Hán do chữ trương 張 mà ra. Mối quan hệ TRGI (trươnggiong/gióng) ta thấy trong nhiều trường hợp khác như: trì 持giữ; trương 張giương/giăng; trượng 丈giượng/dượng (dì dượng). Còn về phần vần ƯƠNGONG (trươnggiong/gióng) ta thấy trong trường hợp khác như: tượng 像giống; dương 颺giông/dông (dông bão).

Ngoài ra, với ƯƠNGANG thì ta có trương 張trang (trương sáchtrang sách); trươnggiang/giănggiươnggiong (trong giang tay, giương cung; giong buồm; ANGONG, như giang 扛 (khiêng) giong/gióng/giắng (gióng gánh).

Ở trên chúng tôi đã chỉ ra rằng chữ “giong”, “giương”, “gióng” vốn từ chữ trương 張 mà ra. Mà trương 張 gốc Hán có nghĩa mở ra, giương lên, kéo lên, phất lên, phô trương, thổi phồng. Bởi thế các chữ giong/giương có trong các thành ngữ Trống giong cờ mở, Cờ giong trống giục; lại có trong giong buồm, giương buồm; thành ngữ “Giong buồm ngược gió” chỉ việc làm trái khoáy, bất hợp lý.

Tham khảo: Mục “dong”, Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên – Vietlex) giảng là “đưa lên cao, giơ cao lên đến mức ở xa cũng nhìn thấy” và lấy ví dụ “dong buồm ra khơi ~ trống giục cờ dong. Đn: giương”. Tuy nhiên, theo chúng tôi, phải viết là “giong buồm”, “trống giục cờ giong” mới chuẩn. Vì “giong” ở đây có nghĩa là giương lên, mở ra, phô trương lên, mà chính từ điển này đã ghi chú cho mục “dong” là đồng nghĩa với “giương”; “cờ giong” ở đây là cờ được phất lên, gương lên mà thôi.

Chữ trương 張 ngoài nghĩa mở ra, phô trương, thổi phồng còn có một nghĩa là chơi đàn, gảy đàn. Bởi thế, chữ gióng trong gióng trống, gióng chuông, có nghĩa là đánh cho vang dậy lên là vậy.

Còn chữ “rong” thì sao? Không có bất cứ cuốn từ điển nào chúng tôi có trong tay ghi nhận cách viết “Trống rong cờ mở” hay “Cờ rong trống giục”. Điều này cũng dễ hiểu, vì ở vai trò động từ, “rong” có nghĩa là đi lang thang đây đó, hết chỗ này đến chỗ khác, không dừng lại lâu ở đâu cả (trong hàng rong, hát rong, rong chơi...). Bởi thế, phải viết “trống giong” mới đúng; còn viết “trống rong” như Vua Tiếng Việt là sai chính tả và vô nghĩa.

Hoàng Trinh Sơn (CTV)