Trung Quốc chuẩn bị 'pháo đài' trước cuộc đối đầu với Mỹ

“Mây giông” kéo đến với Trung Quốc khi Chủ tịch Tập Cận Bình triệu tập các nhà khoa học hàng đầu của nước này tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh vào tháng 5/2018.

Mỹ bắt đầu siết chặt việc bán công nghệ cho Trung Quốc, đồng thời đưa ra nhiều hạn chế hơn.

Ông Tập nhấn mạnh Trung Quốc không nên bị buộc phải cầu xin người khác về công nghệ. Chỉ bằng cách tự lực cánh sinh “chúng ta mới có thể bảo vệ cơ bản an ninh kinh tế quốc gia”, ông nói.

Từ đó đến nay, Trung Quốc đã bứt phá trong nhiều lĩnh vực chiến lược - và trong một số trường hợp đang bắt kịp Mỹ, theo Wall Street Journal.

Các công ty xe điện của nước này thuộc hàng tốt nhất thế giới. Các startup AI của Trung Quốc đang cạnh tranh với OpenAI và Google. Ngành sinh học Trung Quốc đang mở rộng ranh giới nghiên cứu dược phẩm, và nhà máy của nước này đang ngày càng được tự động hóa với robot tiên tiến.

Ngoài lĩnh vực công nghệ tiên tiến, Bắc Kinh đang theo đuổi sự tự chủ cao hơn về lương thực và năng lượng, đồng thời tăng cường tiềm lực quân sự.

Những thành công này đang giúp Trung Quốc củng cố sức mạnh quốc gia khi chuẩn bị cho khả năng về một thời kỳ đối đầu kéo dài với Mỹ, bao gồm cuộc chiến thương mại đang tiếp diễn. Hai bên đang bước vào các cuộc đàm phán phức tạp, với nhiều mức thuế mới tạm thời bị đình chỉ.

Một kho dự trữ lúa mì, ngô và gạo ở Hàng Châu. Ảnh: Cfoto/Zuma Press.

Tự lực cánh sinh

Nỗ lực hướng tới tự cường của Trung Quốc đã bắt đầu trước khi Tổng thống Donald Trump bước vào Nhà Trắng. Vào năm 2015, chính sách mang tên “Made in China 2025” đã xác định 10 lĩnh vực ưu tiên quốc gia, bao gồm robot, hàng không vũ trụ và xe năng lượng mới.

Những lời kêu gọi “tự lực cánh sinh” xuất hiện nhiều hơn, đặc biệt sau khi đại dịch Covid-19 xảy ra, khiến Trung Quốc gần như đóng cửa biên giới.

Giới chức nước này thêm tự tin vào khả năng nền kinh tế của họ có thể trụ vững trong bối cảnh giao thương bên ngoài giảm sút, khi GDP vẫn tăng trưởng 2,2% trong năm 2020.

Trong những năm ông Joe Biden làm tổng thống Mỹ, quyết tâm của Trung Quốc càng được củng cố, khi Washington hợp tác với đồng minh châu Âu siết chặt nguồn cung công nghệ cao như chất bán dẫn.

Wall Street Journal đánh giá phần lớn thành công của Trung Quốc đến từ khả năng phân bổ nguồn tiền khổng lồ vào các lĩnh vực được coi then chốt.

Năm 2024, Trung Quốc đầu tư 500 tỷ USD cho nghiên cứu và phát triển, gấp 3 lần so với thời điểm ông Tập nhậm chức năm 2012.

Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), Trung Quốc chi tiêu cho R&D gần bằng Mỹ nếu điều chỉnh theo sức mua tương đương.

AI là lĩnh vực đầu tư trọng tâm. Nghiên cứu năm 2024 cho thấy các quỹ đầu tư mạo hiểm của chính phủ Trung Quốc đã rót gần 200 tỷ USD vào 9.600 công ty AI trong giai đoạn 2000-2023.

Chiến lược công nghệ của Trung Quốc cũng đang nâng tầm năng lực sản xuất. Các công ty Trung Quốc đã mua số lượng robot công nghiệp tương đương phần còn lại của thế giới cộng lại. Điều này cho phép một số chủ nhà máy thử nghiệm dây chuyền tự động hóa cao.

Trong phần lớn thập kỷ qua, 3/4 số robot lắp đặt tại Trung Quốc đến từ các hãng nước ngoài như Nhật Bản hoặc Đức. Nhưng đến năm 2023, các nhà sản xuất robot Trung Quốc đã chiếm gần một nửa thị phần nội địa, theo Liên đoàn Robot Quốc tế.

Trong lĩnh vực robot hình người phức tạp hơn, các công ty Trung Quốc như UBTech có trụ sở tại Thâm Quyến đang cạnh tranh với công ty Mỹ như Tesla của Elon Musk.

Tại các nhà máy sản xuất xe điện, robot hình người đang được đào tạo để phối hợp phân loại linh kiện ôtô hoặc nâng và đặt các thùng hàng nặng lên kệ.

Dây chuyền sản xuất tại một nhà sản xuất chất bán dẫn ở Binzhou. Ảnh: Cfoto/Zuma Press.

Xu hướng tự cung tự cấp cũng mở rộng sang năng lượng hạt nhân.

Tại nhà máy điện hạt nhân Sanmen, cách Thượng Hải 150 dặm (khoảng 241 km) về phía nam, 2 lò phản ứng đầu tiên xây dựng năm 2009 đến từ Westinghouse có trụ sở tại Mỹ. Các linh kiện chính cũng được nhập khẩu từ Mỹ và có kỹ sư Mỹ hỗ trợ triển khai.

2 lò phản ứng tiếp theo cũng dựa trên công nghệ của Westinghouse.

Nhưng cặp lò mới sắp xây sẽ hoàn toàn do Trung Quốc phát triển. Với tên gọi Hualong One - mẫu lò phản ứng nội địa - Trung Quốc có thể kiểm soát tốt hơn chi phí và tiến độ xây dựng, đồng thời tránh nguy cơ một ngày nào đó Mỹ có thể từ chối bán thêm lò phản ứng.

Với sự phối hợp của chính phủ, nguồn tài chính sẵn có từ các ngân hàng nhà nước và chuỗi cung ứng hạt nhân phát triển cao, Trung Quốc đang quản lý để xây dựng một số lò Hualong One trong 5-6 năm.

Trong khi đó, các lò Westinghouse mới nhất ở Mỹ mất hơn một thập kỷ để hoàn thành, với chi phí cao hơn nhiều.

Trong phát triển không gian, trọng tâm chính của Bắc Kinh là cải thiện các vệ tinh chụp ảnh và dữ liệu cho ngành công nghiệp dân sự như xây dựng, cũng như cho mục đích quốc phòng.

Năm 2024, khi một nhóm nghiên cứu của Mỹ xếp hạng hệ thống vệ tinh thương mại tốt nhất thế giới, các công ty Trung Quốc giành được 5 trong số 11 huy chương vàng. Mỹ có 4.

Trung Quốc hiện có khoảng 2/3 dự trữ ngô toàn cầu, mặc dù chỉ chiếm khoảng 17% dân số thế giới.

Nước này cũng đã xây dựng kho dự trữ dầu và kim loại khổng lồ. Ngoài ra, Trung Quốc đang dần mở rộng việc sử dụng đồng nhân dân tệ trong thương mại quốc tế và phát triển giải pháp thay thế cho các hệ thống thanh toán tài chính phương Tây.

Thách thức

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc coi động lực tự lực cánh sinh như một loại bảo hiểm phải trả để chống lại tác động bên ngoài. Và nó thực sự mang lại lợi thế.

Năm 2024, các xưởng đóng tàu Trung Quốc đã cung cấp 53% trọng tải toàn cầu, theo nhà cung cấp thông tin vận chuyển Clarksons Research. Con số này vào năm 2002 là 8%.

Những con tàu lớn đang được đóng tại xưởng đóng tàu ở Thượng Hải. Ảnh: Cfoto/Zuma Press.

Mức tăng này phản ánh sự hỗ trợ của nhà nước trong nhiều thập kỷ, bao gồm giá đất giảm để xây dựng xưởng đóng tàu, các khoản vay ưu đãi và trợ cấp thép.

Năng lực đóng tàu của Trung Quốc đã giúp nước này xây dựng được lực lượng hải quân hàng đầu, với hơn 370 tàu chiến và tàu ngầm hiện nay.

Trong khi đó, Huawei và một số công ty Trung Quốc khác đạt được tiến bộ trong việc giảm thiểu một trong những điểm yếu lớn nhất của Trung Quốc: Tình trạng thiếu chất bán dẫn tiên tiến.

Trong những năm gần đây, Washington đã sử dụng biện pháp kiểm soát xuất khẩu để cố gắng ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận các loại chip tiên tiến nhất.

Tuy nhiên, vào năm 2023, Huawei thu hút sự chú ý khi phát hành chiếc điện thoại thông minh cao cấp được trang bị bộ xử lý tiên tiến mà các nhà phân tích trong ngành cho biết là sản xuất tại Trung Quốc.

Gần đây hơn, công ty chuẩn bị thử nghiệm con chip mới mà họ hy vọng sẽ mạnh hơn con chip H100 của Nvidia, được phát hành vào năm 2022.

Khi chip của Trung Quốc được cải thiện, Morgan Stanley dự đoán tỷ lệ tự cung tự cấp của nước này về bộ xử lý đồ họa - yếu tố thiết yếu trong việc tạo ra hệ thống AI - sẽ tăng vọt lên 82% vào năm 2027 từ mức 11% vào năm 2021.

Bất chấp mọi tiến bộ công nghệ của Trung Quốc, nước này vẫn phải đối mặt với thách thức kinh tế to lớn.

Các nhà kinh tế cho rằng một trong những lời giải thích xuất phát từ vấn đề về cấu trúc như mức nợ cao và giá bất động sản giảm lấn át lợi ích từ cải tiến công nghệ.

Việc phân bổ tiền không hiệu quả cũng có thể góp phần làm chậm tốc độ tăng trưởng năng suất.

Theo các nhà kinh tế tại Quỹ Tiền tệ Quốc tế, nếu không có cải cách, Trung Quốc có thể chỉ duy trì được mức tăng trưởng GDP trung bình là 2,8% giai đoạn 2031-2040, so với mức trung bình khoảng 6% trong thập kỷ qua.

“Ở mọi quốc gia, ngay cả quốc gia rộng lớn như Trung Quốc, tài nguyên đều có hạn”, nhà kinh tế Lee Branstetter của Carnegie Mellon cho biết. “Nếu chúng được sử dụng không hiệu quả, điều này sẽ kìm hãm mức sống trong dài hạn”.

Minh An