Trung Quốc và bài toán chuyển dịch năng lượng (Kỳ I)
Quá trình chuyển dịch năng lượng ở Trung Quốc có ý nghĩa quan trọng đối với tương lai của nước này và sự thành công của quá trình chuyển dịch năng lượng toàn cầu.
Trung Quốc thải ra 33% lượng CO₂ liên quan đến năng lượng toàn cầu
Báo cáo Triển vọng chuyển đổi năng lượng (ETO) trình bày chi tiết về tương lai năng lượng của Trung Quốc đến năm 2050 thông qua các phân tích, khung mô hình, phương pháp luận, các giả định cũng như kết quả dựa chủ yếu vào dự báo toàn cầu của DNV, Triển vọng chuyển đổi năng lượng 2023 (DNV, 2023a). Điều này rất quan trọng bởi vì hệ thống năng lượng ở Trung Quốc chiếm một phần đáng kể trong hệ thống năng lượng toàn cầu, nơi công nghệ (tỷ lệ học hỏi, chi phí công nghệ, giải pháp kỹ thuật), kinh tế (chi phí nguyên liệu, giá thị trường, v.v.) và chính sách bị ảnh hưởng bởi sự phát triển ở các khu vực khác. Mô hình ETO tính đến điều này bằng cách mô hình hóa Trung Quốc như một khu vực độc lập được liên kết với các khu vực khác trên toàn cầu; cân bằng cung cầu khu vực và toàn cầu được tích hợp vào một mô hình duy nhất.
Trong khuôn khổ bài viết này, xin trân trọng giới thiệu vói quý độc giả những nội dung chính của báo cáo của DNV về Triển vọng chuyển đổi năng lượng của Trung Quốc năm 2024-dự báo quốc gia về tầm nhìn đến năm 2050, số ra tháng 4 vừa qua, để tham khảo.
*****
Ngày nay, Trung Quốc có 18% dân số thế giới, sử dụng 26% năng lượng chính toàn cầu, thải ra 33% lượng CO₂ liên quan đến năng lượng toàn cầu và cho đến nay là nước lắp đặt năng lượng tái tạo hàng đầu. Quá trình chuyển đổi năng lượng ở Trung Quốc có ý nghĩa quan trọng đối với tương lai của nước này và sự thành công của quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu. Trung Quốc hiện đang ở trong một không gian chuyển tiếp về mặt hồ sơ năng lượng của nó. Cho đến nay, đây là quốc gia tiêu thụ than lớn nhất trên toàn cầu với hơn 50% lượng tiêu thụ trên toàn thế giới, tuy nhiên cho đến nay, đây cũng là quốc gia lắp đặt công suất tái tạo hàng đầu.
Trung Quốc ưu tiên an ninh và ổn định quốc gia trong chiến lược phát triển năng lượng, nhấn mạnh khả năng phục hồi và nhu cầu xã hội hơn là tăng trưởng kinh tế nhanh chóng. Các tỉnh có quan điểm an ninh và ổn định giống nhau trong khu vực quản lý của mình, đôi khi thách thức các ưu tiên quốc gia. Than chủ yếu được cung cấp trong nước, trong khi 58% khí đốt tự nhiên và 76% dầu hiện được nhập khẩu. Trung Quốc dẫn đầu thế giới với khoảng cách đáng kể về khả năng phát triển và sản xuất công nghệ năng lượng phi hóa thạch một cách cạnh tranh như hạt nhân, năng lượng sinh học và năng lượng tái tạo và ở mức độ đó, công nghệ sạch sẽ thúc đẩy sự độc lập về năng lượng cho Trung Quốc song vẫn phụ thuộc vào việc nhập khẩu các nguyên liệu quan trọng, bao gồm bột bạc cho tấm quang điện, nickel, lithium và colbalt cho pin, uranium, và những chuỗi cung ứng đó cũng sẽ cần phải được nuôi dưỡng.
Định hướng chuyển dịch năng lượng
Với tỷ lệ phát thải và quy mô nền kinh tế của Trung Quốc, các chính sách năng lượng của nước này về cơ bản có ý nghĩa quan trọng đối với các mục tiêu thích ứng với biến đổi khí hậu toàn cầu cả về tính bền vững và ngoại giao. Là quốc gia sử dụng than và sản xuất năng lượng tái tạo lớn nhất thế giới, chính sách của Trung Quốc nhắm vào hai lĩnh vực này sẽ tác động đến cả bản chất của quá trình chuyển đổi năng lượng và khả năng đạt được các mục tiêu loại bỏ carbon của nước này. Con lắc hiện đang hướng tới năng lượng tái tạo mặc dù nền kinh tế công nghiệp của Trung Quốc hiện vẫn chủ yếu sử dụng than. Mặc dù là một cam kết lớn song các mục tiêu về ứng phó với biến đổi khí hậu của Trung Quốc phù hợp với các mục tiêu trong nước sâu sắc và vô số chính sách đang tạo ra sự chuyển đổi mang tính biến đổi lớn thành hành động thực tế.
Trung Quốc đã đưa ra các mục tiêu về mức phát thải carbon cao nhất (trước năm 2030) và trung hòa carbon (trước năm 2060), song có rất ít sự rõ ràng về mức phát thải cao nhất dự kiến, mà cho đến nay chủ yếu vẫn do các tổ chức nghiên cứu dự báo. Trung Quốc hiện lấy năng lượng sạch làm trung tâm phát triển chính sách nhằm loại bỏ carbon trong hệ thống năng lượng. Tuy nhiên, sự phụ thuộc sâu sắc vào nhiên liệu hóa thạch chỉ dẫn đến một sự thay đổi nhỏ trong việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch tuyệt đối trong thời gian ngắn với đỉnh điểm phát thải được dự báo (2026).
Các kế hoạch chuyển đổi chính sách và năng lượng đã dần được hiện thực hóa với các mục tiêu và biện pháp trong FYP 14 (2021-2025) và một số kế hoạch kéo dài đến năm 2035. Chính phủ trung ương truyền đạt cam kết và hỗ trợ liên tục cho mục tiêu 2060, mặc dù không có kế hoạch cụ thể nào về các mục tiêu trên quỹ đạo phát thải từ năm 2030 đến năm 2060.
Hiện an ninh và ổn định quốc gia là ưu tiên chính sách và chiến lược phát triển năng lượng hàng đầu của Trung Quốc. Hạt nhân, thủy điện, năng lượng mặt trời và năng lượng gió có tác dụng hiệp lực với các mục tiêu an ninh song trước năm cao điểm về mức phát thải, chính quyền trung ương cũng nhấn mạnh việc mở rộng sản xuất than và khí đốt trong nước vì lý do an ninh cung cấp năng lượng. Điện là lĩnh vực đi đầu trong việc chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch và các chính sách thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo ngày càng dựa vào các biện pháp theo cơ chế thị trường. Theo đó, than sẽ chịu sự chỉ huy và kiểm soát theo quy định với chính sách nhằm kiểm soát mức tiêu thụ than. Tuy nhiên, cơ chế năng lực vì lý do an ninh năng lượng có nguy cơ thúc đẩy việc sử dụng than, mặc dù công suất tái tạo đang mở rộng nhanh chóng. Chuyển đổi từ than trong các lĩnh vực sử dụng cuối là cơ sở cho các chính sách thúc đẩy điện khí hóa và phát triển hydrogen xanh và các chất dẫn xuất của nó (nhiên liệu tổng hợp). Các chính sách của CCUS đã tập trung vào các thí điểm và trình diễn theo bản đệ trình NDC của Trung Quốc. Việc mở rộng quy mô CCUS dự kiến sẽ dựa vào việc định giá carbon, các nhiệm vụ và các khoản vay chi phí thấp.
Quản trị và các tác nhân chính thúc đẩy chuyển dịch năng lượng
Chính sách đóng vai trò then chốt trong việc định hình tương lai năng lượng của Trung Quốc và nước này đã đưa ra kế hoạch kiên định để định hướng phát triển hệ thống năng lượng theo hướng chuyển đổi xanh. Trung Quốc hiện đang đi theo tốc độ thực tế của riêng mình trong quá trình loại bỏ carbon, tham gia các sáng kiến quốc tế khi những sáng kiến đó phù hợp với kế hoạch trong nước.
Năng lực lập kế hoạch và đổi mới toàn diện trên toàn quốc: Khuôn khổ FYP trên toàn quốc chi phối việc quản trị. FYP là các kế hoạch chi tiết cung cấp các mục tiêu tổng thể liên quan đến phát triển kinh tế- xã hội và quy hoạch công nghiệp trong các lĩnh vực và khu vực trọng điểm. Tháng 10/2020, chính phủ trung ương đã đưa ra các khuyến nghị cho FYP 14 (2021-2025) vạch ra các mục tiêu dài hạn đến năm 2035 với giai đoạn kế hoạch đặt cơ sở cho mục tiêu thế kỷ thứ hai là xây dựng một đất nước xã hội chủ nghĩa hiện đại (2049).
Thực hiện tại địa phương và khu vực: Mặc dù việc xây dựng chính sách năng lượng và ứng phó với biến đổi khí hậu của Trung Quốc được tập trung hóa song chính quyền cấp tỉnh và địa phương là những cơ quan chủ chốt trong việc thực thi chính sách. Trung Quốc tìm cách khắc phục lỗ hổng trong việc thực hiện bằng hệ thống trách nhiệm mục tiêu, qua đó các mục tiêu năng lượng và thích ứng với biến đổi khí hậu chính được phân bổ cho từng tỉnh, với lãnh đạo cấp tỉnh chịu trách nhiệm thực hiện chúng.
Doanh nghiệp nhà nước dẫn đầu quá trình chuyển đổi: Doanh nghiệp nhà nước (SOE) đóng vai trò then chốt trong việc đáp ứng các nhu cầu cơ bản của đất nước và là cơ quan chủ trì ứng phó với chính sách ở các cấp khi mà thống trị lĩnh vực năng lượng và là nhà đầu tư năng lượng sạch chính cũng như là các nhà sản xuất năng lượng lớn, do đó, đây là những người đóng góp chính vào lượng khí thải CO₂. Với tư cách là những người tiêu dùng năng lượng lớn, họ cũng giúp thương mại hóa các khoản đầu tư tư nhân bằng cách trở thành người cung cấp năng lượng sạch (ví dụ như thông qua các yêu cầu về tiêu thụ năng lượng xanh).
Mặc dù các doanh nghiệp nhà nước nhận được nhiều tài trợ R&D và hỗ trợ ưu đãi hơn khi chính sách của chính phủ trung ương định hướng phát triển công nghiệp năng lượng, các doanh nghiệp tư nhân cũng điều chỉnh chiến lược và tận hưởng sự thuận lợi từ chính sách của chính phủ trung ương, chẳng hạn như nhận được sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương và chắc chắn về các cơ hội (nhu cầu) carbon thấp trong một thị trường nội địa rộng lớn có mục tiêu và khuôn khổ tài chính để khuyến khích sự hấp thụ. Trên thực tế, các doanh nghiệp tư nhân dẫn đầu trong lĩnh vực sản xuất carbon thấp và đóng vai trò quan trọng trong các lĩnh vực năng lượng tái tạo của Trung Quốc như các công ty năng lượng mặt trời, năng lượng gió và xe điện EV (Sheng, 2020).
Mục tiêu ngắn hạn và dài hạn: Trong khi Trung Quốc có nhiều chương trình nghị sự định hình quá trình chuyển đổi, việc quản lý đang dần tập trung vào việc tạo ra những thay đổi trong nền kinh tế và cơ cấu năng lượng của Trung Quốc theo yêu cầu của các mục tiêu carbon kép công bố vào năm 2020. Trung Quốc đã chính thức đệ trình vào giữa thế kỷ, phát triển phát thải khí nhà kính GHG thấp trong chiến lược dài hạn và Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) cập nhật vào tháng 10/2021, cam kết đạt được lượng carbon trung hòa trước năm 2060 và đạt mức phát thải CO₂ cao nhất trước năm 2030.
Link nguồn:
https://safety4sea.com/wp-content/uploads/2024/04/DNV-Energy_Transition_Outlook_China_2024_04.pdf
