Trung tâm tài chính quốc tế: Thể chế đã mở, thực thi có kịp?

Cú hích thể chế đáng kể

Dự thảo lần này là bước cụ thể hóa Nghị quyết 222 của Quốc hội về Trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT), bởi lâu nay báo chí và chuyên gia luận bàn rất nhiều về TTTCQT nhưng chỉ là định hướng, còn hành lang pháp lý cho vận hành thì chưa có.

Trung tâm Tài chính Quốc tế Sài Gòn Marina IFC và chính thức đi vào hoạt động từ ngày 19-8. Ảnh: Lê Vũ

Nội dung dự thảo cho phép phân cấp mạnh mẽ cho TPHCM và Đà Nẵng: từ bố trí quỹ đất, đầu tư hạ tầng, tổ chức bộ máy, đến chính sách ưu đãi và cả quyền lựa chọn nhà đầu tư chiến lược. Điểm nổi bật nhất là mô hình “một cửa điện tử” cho thủ tục gia nhập TTTCQT.

Thay vì mất hàng tháng trời qua nhiều đầu mối, nhà đầu tư có thể đăng ký trực tuyến, được chấp thuận tạm thời trong một ngày và chính thức trong vòng bảy ngày làm việc. Đây là cải cách chưa từng có tiền lệ trong lĩnh vực tài chính vốn nặng về thủ tục.

Song song đó, dự thảo mở đường cho sandbox fintech, thí điểm sản phẩm mới, cơ chế giải quyết tranh chấp bằng tòa án chuyên biệt và trọng tài quốc tế. Có thể nói, về mặt thể chế, khung khổ đã ít nhiều tiệm cận chuẩn quốc tế và tạo ưu thế cạnh tranh với các trung tâm trong khu vực.

Hai trung tâm, hai hướng đi

Theo thiết kế, TPHCM sẽ tập trung thị trường vốn, quản lý tài sản, ngân hàng, bảo hiểm, phái sinh, logistics và sàn giao dịch hàng hóa. Đây là định hướng phù hợp lợi thế “đầu tàu” kinh tế và nơi tập trung các ngân hàng, công ty chứng khoán, bảo hiểm lớn.

Saigon Marina IFC được kỳ vọng trở thành biểu tượng mới của đô thị hiện đại và ngành tài chính Việt Nam, đồng thời mở đầu cho hành trình phát triển Trung tâm Tài chính Quốc tế tại TPHCM.

Đà Nẵng được giao hướng đi khác: phát triển tài chính xanh, fintech, dịch vụ offshore, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, gắn với khu thương mại tự do và đổi mới sáng tạo. Nếu TPHCM mang dáng dấp một Singapore thu nhỏ, thì Đà Nẵng được kỳ vọng như Dubai phiên bản Việt Nam, nơi thử nghiệm mô hình tài sản số, thanh toán kỹ thuật số, blockchain, trí tuệ nhân tạo trong tài chính. Các startup tài sản số tha hồ kéo nhau đến thành phố đáng sống để thể hiện mình khi từ ngày 1-1-2026, Việt Nam công nhận pháp lý về tài sản số.

Câu hỏi đặt ra: hai trung tâm này sẽ cộng hưởng hay cạnh tranh? Nếu phối hợp tốt, TPHCM hút dòng vốn lớn, Đà Nẵng phát triển sản phẩm mới, cả hai tạo thế bổ trợ. Nhưng nếu thiếu phối hợp, nguy cơ phân tán nguồn lực, “dẫm chân nhau” là có thật.

Bài toán năng lực thực thi

Vấn đề then chốt không nằm ở câu chữ của dự thảo, mà ở năng lực tổ chức thực thi. Trước hết là hạ tầng. TTTCQT đòi hỏi hạ tầng tài chính, công nghệ, logistics đồng bộ, chưa kể môi trường sống chất lượng cao để thu hút chuyên gia quốc tế. Trong khi đó, cả TPHCM lẫn Đà Nẵng vẫn đang vật lộn với kẹt xe, sân bay quá tải, và hệ sinh thái dịch vụ hỗ trợ chưa tương xứng. Nếu quỹ đất cho TTTCQT chỉ dừng ở vài tòa tháp văn phòng mà thiếu kết nối tổng thể, sẽ khó trở thành điểm đến hấp dẫn.

Kế đến là nhân lực. TTTCQT cần đội ngũ chuyên gia tài chính, pháp lý, công nghệ ngang chuẩn quốc tế. Hiện nay, nguồn nhân lực chất lượng cao của Việt Nam còn hạn chế, trong khi “cuộc săn đầu người” trong ngành tài chính toàn cầu rất khốc liệt. Dự thảo có nhắc đến kế hoạch đào tạo, nhưng nếu không có chính sách lương thưởng đủ sức cạnh tranh và môi trường minh bạch, khó giữ chân nhân tài.

Cuối cùng là năng lực quản trị. Dự thảo cho phép cơ quan điều hành địa phương quyền rất lớn: đăng ký thành viên, lựa chọn nhà đầu tư chiến lược, cấp phép sandbox. Nhưng quyền càng lớn, trách nhiệm càng nặng. Nếu bộ máy vận hành thiếu minh bạch, dễ biến ưu đãi thành “xin - cho”, tạo rủi ro nhũng nhiễu, thậm chí rửa tiền, thì niềm tin nhà đầu tư sẽ sụt giảm nhanh chóng.

Một điểm nhạy cảm khác là mô hình giám sát. Dự thảo đưa hai phương án: hoặc lập một cơ quan giám sát chung cho cả hai trung tâm, hoặc tách riêng tại từng địa phương. Dù chọn cách nào, vấn đề là làm sao vừa đảm bảo tính độc lập, vừa tránh “chồng chéo” với Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán và các cơ quan khác.

Nếu cơ quan giám sát không đủ quyền hạn và nguồn lực, sẽ khó xử lý kịp rủi ro rửa tiền, gian lận tài chính xuyên biên giới. Nhưng nếu quá nhiều tầng kiểm tra, TTTCQT sẽ mất lợi thế “một cửa”. Cân bằng giữa “giám sát chặt” và “thủ tục gọn” sẽ là bài toán hóc búa.

Thách thức niềm tin

Một trung tâm tài chính quốc tế không chỉ là nơi có nhiều ngân hàng, sàn giao dịch, mà còn là biểu tượng của niềm tin. Niềm tin ấy đến từ ba yếu tố: môi trường pháp lý minh bạch, hạ tầng hiện đại, và bộ máy quản trị hiệu quả. Singapore hay Dubai thành công vì nhà đầu tư tin rằng vốn của họ được bảo vệ, tranh chấp được xử lý công bằng, và thủ tục hành chính không cản trở kinh doanh.

Dự thảo đã đề cập được nửa chặng đường: tạo hành lang pháp lý và cơ chế vượt trội. Nửa còn lại - niềm tin - sẽ phụ thuộc vào cách TPHCM và Đà Nẵng thực thi.

Dự thảo nghị định về Trung tâm tài chính quốc tế rồi đây sẽ chỉnh sửa và ban hành, có thể xem là một “cú hích thể chế” hiếm có, mở ra cơ hội để Việt Nam bứt phá trong bản đồ tài chính khu vực. Nhưng thể chế dù tốt đến đâu cũng không thể thay thế cho năng lực thực thi. Nếu địa phương không đủ quyết tâm và minh bạch, TTTCQT sẽ chỉ dừng ở những tòa tháp mang tên “quốc tế”.

Hồng Văn