Truyền thuyết rắn thần Naga

Tượng rắn Naga 7 đầu

Naga là vị thần hình dạng một con rắn mang bành lớn, gồm một đầu hoặc nhiều đầu. Đây là hình tượng phổ biến trong kinh văn, phật thoại và nghệ thuật tạo hình Phật giáo ở hầu hết các quốc gia Châu Á. Trong nghệ thuật Phật giáo Nam tông, rắn Naga hiện diện khá nhiều ở các pho tượng sa thạch mỹ thuật Campuchia khoảng thế kỷ XI, XII. Truyền thuyết lập quốc của người Khmer kể rằng, có một người Bà La Môn tên Kaudinya đi thuyền đến vùng đất của người Khmer và cưới con gái vua rắn Naga làm vợ, sinh ra dòng dõi các vị vua Khmer. Kaudinya và con gái vua rắn Naga đã cùng nhau xây dựng đất nước, truyền dạy cho người dân Khmer những “bí quyết” về nghề trồng lúa và công việc thủy lợi. Ghi nhớ công lao của Kaudinya và con gái vua rắn Naga, về sau trong mỗi triều đại, các vị vua Khmer đều cho xây dựng các cung điện có đền thờ bằng đá và rắn Naga được xem là vị thần canh giữ nơi linh thiêng.

Ngoài ra, nét văn hóa thờ rắn Naga của người Khmer còn xuất phát từ sự giao thoa giữa tín ngưỡng Phật giáo và điều kiện môi trường sống của người Khmer xưa. Người Khmer tin rằng, ngay cả loài vật nguy hiểm như rắn hổ mang dưới sự cảm hóa của Phật vẫn hướng thiện. Đây được xem là tư tưởng tốt đẹp, có giá trị nhân văn của cộng đồng phật tử theo Phật giáo. Xuất phát từ ý nghĩa tốt đẹp ấy, hình tượng rắn Naga luôn là mô-típ trang trí quan trọng trong nghệ thuật điêu khắc Phật giáo Nam tông Khmer. Tượng rắn Naga thường xuất hiện đơn lẻ hoặc trong hình dạng rắn nhiều đầu ngự ở mái chùa, cổng rào, lối đi, ngưỡng cửa hoặc mái tháp… mang ý nghĩa xua đuổi tà ma.

Mỗi hình ảnh điêu khắc về rắn Naga có kết cấu, họa tiết số lượng đầu khác nhau. Rắn Naga 3 đầu tượng trưng cho “thiên - địa - nhân”; rắn Naga 5 đầu được dựa theo thuyết ngũ hành “kim - mộc - thủy - hỏa - thổ”; rắn Naga 7 đầu tượng trưng cho sự đắc đạo trong tu hành; rắn Naga 9 đầu mang ý nghĩa con đường dẫn lên thiên đàng. Tượng rắn thần Naga có kết cấu những đầu phía ngoài nhỏ hơn, đầu chính giữa vươn cao. Đôi khi tượng Naga còn được mô tả bằng hình ảnh những đầu rắn mọc ra từ miệng thủy quái Makara, biểu thị sự kết hợp của hai loài bò sát huyền thoại, nhằm tăng tính dũng mãnh, mang ý nghĩa bảo hộ, ngăn chặn sự thâm nhập của các thế lực xấu.

Trong tín ngưỡng dân gian của người Khmer Nam Bộ, rắn thần Naga giữ vị trí quan trọng trong đời sống tâm linh. Do đó, khi đến tham quan những ngôi chùa Khmer dễ dàng bắt gặp tượng rắn Naga hiện diện trong nét kiến trúc. Người Khmer thờ Naga với niềm tin thần là người làm chủ nguồn nước, tạo mưa thuận gió hòa giúp vạn vật sinh sôi.

MỸ LINH