TS. Nguyễn Minh Tuấn: Nghề báo cần không ngừng 'kiến tạo' và thích ứng nhanh

Thưa Tiến sĩ, với tư cách là một nhà báo, nhà nghiên cứu và giảng viên báo chí - truyền thông quốc tế, ông đánh giá như thế nào về bức tranh toàn cảnh của báo chí Việt Nam hiện nay trong bối cảnh truyền thông toàn cầu đang phát triển mạnh mẽ hiện nay?

Tiến sĩ Nguyễn Minh Tuấn: Năm 2025, báo chí cách mạng Việt Nam đang ở một giai đoạn đặc biệt: Vừa đánh dấu cột mốc 100 năm hình thành và phát triển vẻ vang và tự hào, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; vừa bước vào giai đoạn tái cấu trúc toàn diện theo tinh thần chỉ đạo của Trung ương, nhằm đưa nền báo chí nước ta tiếp tục phát triển lên tầm cao mới.

Hiện nay, trong bối cảnh toàn cầu đang thay đổi mạnh mẽ bởi các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), công nghệ thực tế ảo, thực tế tăng cường,… Các nhân tố này cũng làm thay đổi diện mạo báo chí - truyền thông quốc tế, tối ưu hóa quy trình sản xuất, phân phối và tiếp nhận thông tin; về mức độ tác động tới công chúng quốc tế, định hướng, dẫn dắt các dòng thông tin toàn cầu. Từ đó, đặt ra những thách thức về cạnh tranh thông tin, cũng như dẫn tới nguy cơ về chiến tranh thông tin.

Tôi cho rằng, các công nghệ mới như AI sẽ thúc đẩy báo chí nước ra phát triển lên tầm cao mới; tạo ra những công cụ, phương tiện hữu hiệu cho lao động nghề báo theo hướng “đa năng, đa nhiệm”, sử dụng công nghệ như công cụ hỗ trợ mạnh mẽ trong sáng tạo nội dung và thiết kế hình thức, giúp tiếp cận sâu rộng công chúng toàn cầu trong kỷ nguyên số.

Đối với báo chí cách mạng Việt Nam, những biến chuyển toàn cầu này có thể là cơ hội để các cơ quan báo chí nước ta gia tăng khả năng mới và phát triển mạnh mẽ hơn, bắt kịp xu hướng khu vực và hướng tới toàn cầu. Đồng thời, đây là dịp để đội ngũ làm báo chí - truyền thông tái định vị vai trò và khẳng định giá trị của mình trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt của mạng xã hội và các ứng dụng truyền thông mới. Người làm báo hiện nay không chỉ tối ưu hóa khả năng đưa tin nhanh, mà phải là nhà báo “kiến tạo”, có khả năng phân tích, đánh giá và đưa ra giải pháp, góp phần định hướng dư luận xã hội. Báo chí cần đi tập trung vào tuyến nội dung chuyên biệt, phản ánh sâu sắc đời sống xã hội, thể hiện tính nhân văn, nhân ái và tinh thần dân tộc, quốc tế. Nhìn chung, nhà báo phải không ngừng kiến tạo trong lao động nghề báo ở hiện tại và tương lai.

TS. Nguyễn Minh Tuấn hiện đang là giảng viên chuyên về Báo chí - Truyền thông tại Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội và Học viện Ngoại giao.

Là người đang trực tiếp giảng dạy tại các cơ sở đào tạo uy tín trong lĩnh vực Báo chí - Truyền thông quốc tế, ông có thể đánh giá những thay đổi trong công tác đào tạo báo chí hiện nay để thích ứng với yêu cầu của giai đoạn chuyển đổi số mạnh mẽ hiện nay?

Tiến sĩ Nguyễn Minh Tuấn: Theo tôi, đào tạo báo chí hiện nay không nên “đóng khung” theo mô hình truyền thống. Nếu trước đây, sinh viên học báo chí chủ yếu hướng tới làm việc tại các cơ quan báo in, phát thanh, truyền hình, thì nay họ có thể phát triển trong nhiều lĩnh vực: Truyền thông đối ngoại - quốc tế, truyền thông chính sách, truyền thông doanh nghiệp, sáng tạo nội dung số, tư vấn thương hiệu, quản trị khủng hoảng truyền thông, hoặc trở thành những nhà sáng tạo nội dung.

Thực tế, xu hướng ngày càng phổ biến là sinh viên báo chí sau khi tốt nghiệp có nhiều sự lựa chọn đa ngành nghề. Đó là hướng tiếp cận linh hoạt và hợp thời. Điều này cũng phản ánh sự mở rộng của thị trường lao động truyền thông hiện đại. Các cơ sở đào tạo cũng đã tư duy mở theo hướng, không chỉ đào tạo “phóng viên - nhà báo”, mà phải đào tạo “người làm truyền thông thông tin” - đào tạo ra đội ngũ có khả năng làm việc “đa năng - đa nhiệm” ở đa lĩnh vực.

Tôi cho rằng, việc cập nhật khung chương trình đào tạo theo hướng mở linh hoạt và liên ngành là điều cần thiết. Bên cạnh năng lực về báo chí - truyền thông, người học cần được trang bị bộ kỹ năng số, khả năng đổi mới sáng tạo trong nghề nghiệp; hiểu biết về quản trị nội dung và an ninh truyền thông. Một nhà báo chuyên nghiệp hiện nay không chỉ là người sáng tạo nội dung đa phương tiện, đa nền tảng, đa kênh, mà còn là người nắm vững quy trình sản xuất sản phẩm báo chí - truyền thông, tham gia sâu vào quá trình quản trị và xử lý các dòng thông tin trên báo chí - truyền thông.

Theo TS. Nguyễn Minh Tuấn, các công nghệ mới như AI sẽ thúc đẩy báo chí nước ra phát triển lên tầm cao mới; tạo ra những công cụ, phương tiện hữu hiệu cho lao động nghề báo theo hướng “đa năng, đa nhiệm”

Thời gian gần đây, nhiều cơ quan báo chí trong nước đã thực hiện sáp nhập, tinh giản biên chế và thu hẹp quy mô hoạt động nhằm thực hiện chủ trương tái cấu trúc. Dưới góc nhìn của người làm công tác đào tạo, ông nghĩ gì về cơ hội việc làm và hướng phát triển nghề nghiệp cho sinh viên báo chí trong giai đoạn hiện nay?

Tiến sĩ Nguyễn Minh Tuấn: Việc sáp nhập và tinh giản bộ máy tại các cơ quan báo chí đang tạo ra nhiều thách thức về đầu ra nghề nghiệp cho sinh viên báo chí. Song, đó có lẽ là quá trình tất yếu trong tiến trình phát triển của báo chí nước ta, hướng tới xây dựng hệ thống cơ quan báo chí tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả hơn, đóng góp nhiều hơn cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước trong thời kỳ hội nhập quốc tế sâu rộng.

Hiện nay, cơ hội việc làm trong các tòa soạn truyền thống có thể thu hẹp, song cơ hội việc làm có sử dụng lao động báo chí trong các lĩnh vực báo chí - truyền thông mới lại mở rộng chưa từng có. Trong đó có: Báo chí dữ liệu, báo chí đối ngoại; truyền thông quốc tế, truyền thông xã hội, truyền thông chính sách,....Ngoài việc phục vụ các cơ quan, đơn vị trong hệ thống nhà nước, khối doanh nghiệp trong nước và quốc tế cũng cần nguồn nhân lực báo chí - truyền thông chất lượng cao, có khả năng làm việc trong môi trường quốc tế.

Tôi cho rằng, các cơ sở đào tạo báo chí - truyền thông cần chủ động điều chỉnh chương trình, xác lập chuẩn đầu vào - đầu ra cập nhật và đúng xu hướng phát triển chung. Đặc biệt, cần hướng đến đào tạo “tinh”, chất lượng, chuyên biệt, đáp ứng tiêu chuẩn lao động khu vực và quốc tế. Việc hình thành những lớp “hạt nhân” báo chí chất lượng cao, được hỗ trợ, đặt hàng từ các cơ quan báo chí là hướng cần được ưu tiên, vừa đáp ứng nhu cầu thị trường, vừa đảm bảo nguồn nhân lực báo chí chuyên biệt, có trình độ cao trong tương lai.

Cũng theo Tiến sĩ, một nhà báo chuyên nghiệp hiện nay không chỉ là người sáng tạo nội dung đa phương tiện, đa nền tảng, đa kênh, mà còn là người nắm vững quy trình sản xuất sản phẩm báo chí - truyền thông.

Tiến sĩ có điều gì muốn gửi gắm đến các sinh viên báo chí và những người trẻ đang chuẩn bị bước vào nghề, trong bối cảnh môi trường báo chí đang thay đổi nhanh chóng và đòi hỏi cao hơn về bản lĩnh, kỹ năng và tư duy toàn cầu?

Tiến sĩ Nguyễn Minh Tuấn: Báo chí cách mạng Việt Nam đã trải qua 100 năm hình thành và phát triển, với những thế hệ những người làm báo “vừa hồng, vừa chuyên”, hết lòng cống hiến, phụng sự cho sự nghiệp cách mạng, đổi mới và phát triển đất nước. Những thế hệ trẻ những người học báo chí và tham gia lao động nghề báo hôm nay cần nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò to lớn của báo chí; tự hào vì được học nghề, làm nghề báo. Nhưng đồng thời cũng suy ngẫm về con đường phía trước. Nghề báo là một nghề đầy vinh quang, nhưng cũng vô cùng khắt khe. Kỷ nguyên số đòi hỏi người làm báo không chỉ giỏi nghề, mà còn có bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp. Mỗi người làm báo cần có phong cách cá nhân theo hướng rộng mở ra thế giới, và phải gìn giữ và phát huy bản sắc dân tộc. Chính bản lĩnh cá nhân và bản sắc dân tộc ấy chính là nền tảng cho người làm báo chuyên nghiệp vững tin trong thời đại số.