Từ 'điểm sáng' đơn lẻ đến sản phẩm OCOP

Mùa lúa chín đến gần, những căn nhà sàn truyền thống của bản Ít Thái rộn ràng hơn bởi tiếng người dọn dẹp sân, tiếng lửa bếp lách tách, tiếng bước chân du khách dạo bước trên con đường nhỏ. Những năm qua, ở bản Ít Thái đã âm thầm diễn ra cuộc đổi thay từ trong cách nghĩ, cách làm. Nhiều người từ nông dân trở thành chủ homestay, hướng dẫn viên và là hạt nhân trong phát triển du lịch cộng đồng. Nhiều hộ dân mạnh dạn đầu tư homestay, sản xuất nông sản đặc sản của địa phương như: cốm, gạo nếp, khẩu hang, thịt sấy, thảo dược... để bán cho du khách. Đời sống của người dân khá lên, nhờ thế mà bản làng dần “thay da đổi thịt”.

Những bắp ngô lớn, vàng óng, được buộc thành chùm treo bên hiên nhà.

Chúng tôi đến thăm gia đình anh Lương Văn Quân ở bản Ít Thái. Thời điểm này, anh vừa thu hoạch ngô xong, đang cẩn thận bóc từng lớp vỏ của những bắp ngô to như bắp tay, buộc từng chùm treo bên hiên nhà. Theo anh Quân, đây là cách làm vừa để phơi ngô, bảo quản được tốt hơn, vừa tạo cảnh đẹp, trang trí cho homestay của gia đình.

Anh Quân rót chén nước được đun từ một loại thảo dược mời chúng tôi, rồi kể về hành trình làm du lịch của gia đình: Trước kia, quanh năm chỉ biết cấy lúa, trồng ngô, hết mùa lại vào rừng chăm thảo quả, rồi đi làm thuê kiếm thêm thu nhập. Cuộc sống cứ quanh quẩn, vất vả lắm. Nhưng từ năm 2019, thấy nhiều nơi làm du lịch hiệu quả, còn giúp bản làng đẹp hơn nên tôi quyết định sửa lại nhà, làm chỗ đón khách nghỉ lại, thế là vừa làm nông dân, vừa làm homestay để nâng cao thu nhập.

Nói rồi, anh Quân chỉ về phía khu vực bếp, khu bán hàng lưu niệm và khu công trình phụ, cười tươi bảo: Tôi đã bài trí lại, sửa chữa, cải tạo, trang trí khu nhà ở cho sạch đẹp hơn để làm du lịch.

Anh Quân không ngờ rằng, bước ngoặt ấy đã đưa cả gia đình mình và sau này là cả bản Ít Thái sang một chương mới.

Những căn nhà sàn cũ kỹ, mái thấp thoáng khói bếp giữa ruộng lúa, từng là nơi trú mưa - nắng của người dân, giờ trở thành điểm dừng chân lý tưởng cho khách phương xa. Ban đầu còn bỡ ngỡ, nhưng rồi mọi người cùng học, cùng làm, dần dà thấy cái hay, cái đẹp của làm du lịch bền vững, gắn với văn hóa truyền thống.

Thế nhưng, cũng theo lời kể của vợ chồng anh Quân, ngày đầu mới làm du lịch, mỗi nhà làm một kiểu, người bán giá cao, người lấy giá rẻ, chẳng ai hỗ trợ nhau. Vì thế, du khách cũng khó lòng lựa chọn.

“Muốn làm ăn lâu dài, phải đoàn kết lại” - đó chính là cách làm mà 10 cơ sở kinh doanh dịch vụ lưu trú tại bản Ít Thái nghĩ ra. Du lịch cộng đồng bắt đầu như những đốm lửa nhỏ, sau đó lan tỏa khắp bản. Không chỉ những hộ đón khách, người dân trong thôn cũng có thêm việc làm; nông sản, đặc sản địa phương tiêu thụ dễ dàng và giá bán tốt hơn. Nhờ đó, ai cũng đồng lòng, chung một mục tiêu phát triển du lịch để đời sống ngày càng đi lên.

Anh Lù Văn Quyết, hiện là Giám đốc Hợp tác xã Du lịch sinh thái Khau Phạ cho biết: Chúng tôi đã bàn bạc, rồi quyết định thành lập hợp tác xã, với 10 hộ thành viên tham gia. Mỗi nhà vẫn giữ bản sắc riêng, nhưng có sự thống nhất về giá cả, chia sẻ khách hàng, chia sẻ kinh nghiệm đón tiếp du khách và giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc Thái.

Từ khi ra đời năm 2022, Hợp tác xã thực sự là cầu nối, ngôi nhà chung của các hộ thành viên, gắn kết không chỉ về kinh tế mà còn về tinh thần. Những hộ từng e ngại khi làm du lịch, giờ đã mạnh dạn mở homestay, đầu tư thêm các dịch vụ như nấu ăn, tắm lá thuốc, ngâm chân bằng thảo dược, mặc trang phục dân tộc, học dệt vải, làm bánh, làm cốm…

Tuy nhiên, hành trình không hề dễ dàng. Các thành viên hợp tác xã phải học cách làm du lịch, vừa đầu tư cơ sở vật chất, vừa giữ gìn văn hóa truyền thống. Được sự hỗ trợ của chính quyền và các chương trình khuyến khích phát triển du lịch nông thôn, Hợp tác xã du lịch sinh thái Khau Phạ từng bước nâng chất lượng dịch vụ, xây dựng sản phẩm theo tiêu chí OCOP.

Tháng 6 năm 2025, tin vui đến với bản Ít Thái: Hợp tác xã được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao trong lĩnh vực du lịch. Niềm vui không chỉ bởi tấm bằng chứng nhận, mà còn bởi đó là sự ghi nhận cho những nỗ lực của những người nông dân dám nghĩ, dám đổi mới.

Từ những “điểm sáng” đơn lẻ, bản Ít Thái và Hợp tác xã Du lịch sinh thái Khau Phạ đã trở thành một mô hình tiêu biểu - không chỉ cho Cao Phạ (cũ) hay xã Tú Lệ ngày nay, mà còn cho cả vùng cao Tây Bắc về cách làm du lịch cộng đồng gắn với OCOP, phát triển bền vững trên nền tảng văn hóa cộng đồng.

Trình bày: Bích Huệ

Mai Dương