Từ 'Hàm Cá Mập' đến rùa Hồ Gươm: Có nên khôi phục biểu tượng thế kỷ?

Việc dỡ bỏ công trình "Hàm Cá Mập" trên phố Đinh Tiên Hoàng gần đây không chỉ là một quyết định về quy hoạch đô thị mà còn mang ý nghĩa lớn hơn: trả lại không gian nguyên bản cho Hồ Gươm – trái tim của Hà Nội. Tuy nhiên, khi bàn về việc phục hồi giá trị của hồ, một câu hỏi quan trọng hơn được đặt ra: Liệu chúng ta có thể làm điều tương tự với một biểu tượng từng gắn liền với nơi này – loài rùa Hồ Gươm?

Công trình "Hàm Cá Mập" trước ngày phá dỡ. Ảnh Cổng TTĐT UBND TP Hà Nội

Rùa Hồ Gươm: Một biểu tượng linh thiêng đã biến mất

Không chỉ là một hồ nước giữa lòng Hà Nội, Hồ Gươm còn gắn liền với truyền thuyết vua Lê Lợi trả gươm thần, và loài rùa quý hiếm sống tại đây được xem như một phần không thể thiếu của câu chuyện ấy. Nhưng vào năm 2016, sự ra đi của “Cụ Rùa” cuối cùng đã đánh dấu sự chấm dứt của một biểu tượng sinh thái đặc biệt.

PGS.TS Hà Đình Đức bên "cụ rùa" Hồ Gươm.

PGS.TS Hà Đình Đức, chuyên gia hàng đầu về rùa Hồ Gươm, chia sẻ:

"Tôi đã dành 25 năm nghiên cứu về rùa Hồ Gươm và luôn mong muốn tìm cách bảo tồn loài rùa quý hiếm này. Sự ra đi của ‘Cụ Rùa’ không chỉ là mất mát về mặt sinh học mà còn ảnh hưởng lớn đến yếu tố văn hóa, tâm linh của Hà Nội."

Theo ông, rùa Hồ Gươm không chỉ là một cá thể đơn lẻ mà còn đại diện cho một phần di sản của thủ đô. Việc bảo tồn loài rùa này không chỉ đơn thuần là tái thả một cá thể mới vào hồ mà cần có một kế hoạch khoa học và chặt chẽ.

Có thể khôi phục loài rùa Hồ Gươm không?

Câu hỏi đặt ra là: Liệu rùa Hồ Gươm có thể được khôi phục giống như cách không gian quanh hồ đang được trả lại vẻ nguyên bản? Để làm được điều này, chúng ta đối mặt với một số thách thức lớn:

• Nguồn cá thể rùa: Hiện nay, trên thế giới chỉ còn rất ít cá thể rùa được cho là cùng loài với "Cụ Rùa".

• Môi trường sống bị đe dọa: Hồ Gươm đã có nhiều thay đổi về chất lượng nước, sự xuất hiện của loài ngoại lai như rùa tai đỏ cũng là một vấn đề lớn.

• Tái thả có đảm bảo thành công?: Việc đưa một cá thể rùa mới vào hồ cần nghiên cứu kỹ về khả năng thích nghi và sinh sản.

PGS.TS Hà Đình Đức cho biết:

“Việc khôi phục rùa Hồ Gươm là việc làm rất khó, trước hết cần đảm bảo môi trường nước phù hợp. Chúng ta cũng cần loại bỏ các loài xâm hại như rùa tai đỏ, vì nếu không, dù có tìm được cá thể rùa phù hợp, chúng cũng khó tồn tại lâu dài.”

Ngoài ra, việc nghiên cứu về di truyền học để xác định mối quan hệ giữa các cá thể rùa quý hiếm trên thế giới với rùa Hồ Gươm cũng là điều cần thiết.

Hình ảnh "cụ rùa" cuối cùng ở Hồ Gươm được PGS. TS Hà Đình Đức chụp năm 2014

Bài học từ việc dỡ bỏ "Hàm Cá Mập"

Việc phá dỡ công trình "Hàm Cá Mập" thể hiện một bước tiến trong việc trả lại sự nguyên bản cho không gian Hồ Gươm. Điều này đặt ra một tư duy quan trọng: Không phải mọi sự thay đổi đều tốt, và việc khôi phục những giá trị nguyên bản có thể mang lại những tác động tích cực hơn.

Nếu chúng ta có thể dỡ bỏ một công trình để trả lại không gian văn hóa của hồ, thì tại sao không thể áp dụng cách tiếp cận tương tự để khôi phục biểu tượng sinh thái của nó?

PGS.TS Hà Đình Đức nhấn mạnh:

“Hồ Gươm có giá trị đặc biệt cả về văn hóa lẫn sinh học. Loài rùa ở Hồ Gươm được coi như biểu tưởng văn hóa, tâm linh quan trọng đối với người dân Thủ đô. Nếu có thể phục hồi loài rùa này là việc làm vô cùng đáng quý nhưng cũng là việc làm rất khó”.

Để đưa loài rùa quý trở lại Hồ Gươm, cần thực hiện một số bước quan trọng:

Nghiên cứu khoa học chuyên sâu: Xác định chính xác loài rùa phù hợp bằng cách hợp tác với các nhà khoa học trong và ngoài nước.

Cải thiện môi trường hồ: Loại bỏ rùa tai đỏ, kiểm soát ô nhiễm, cải thiện chất lượng nước.

Tìm kiếm cá thể phù hợp: Hợp tác với các tổ chức bảo tồn để tìm kiếm cá thể rùa có quan hệ di truyền gần gũi nhất với rùa Hồ Gươm.

Giáo dục và nâng cao nhận thức: Để bảo vệ di sản thiên nhiên, sự tham gia của cộng đồng là vô cùng quan trọng.

Việc dỡ bỏ "Hàm Cá Mập" cho thấy Hà Nội đang có những quyết định mạnh mẽ để bảo tồn giá trị nguyên bản của Hồ Gươm. Nhưng giá trị của hồ không chỉ nằm ở kiến trúc xung quanh mà còn ở chính hệ sinh thái bên trong nó. Khôi phục loài rùa Hồ Gươm không chỉ là bảo vệ một loài động vật mà còn là cách để giữ gìn một phần linh hồn của Thủ đô. Đây không phải là câu chuyện của một cá nhân hay tổ chức, mà là trách nhiệm chung của cả cộng đồng để mang lại sức sống mới cho Hồ Gươm – nơi hội tụ giá trị văn hóa, lịch sử và tự nhiên của Hà Nội.

Mời quý vị theo dõi phỏng vấn của Báo Tri thức và Cuộc sống với PGS.TS Hà Đình Đức để tìm hiểu rõ hơn về loài rùa quý sống ở Hồ Gươm

Trần Liên