Từ hạt cà phê nhân robusta đến kệ siêu thị ở Đức

Hạt nhân thức giấc

Một buổi sáng tháng 11, ở một nhà máy rang xay tại Bình Dương, tiếng máy trộn, tiếng rang và mùi cà phê bốc lên thơm nồng mà thường có ở các xưởng rang xay cà phê tiêu thụ nội địa nhỏ lẻ, nay là ở nhà máy lớn dùng cho xuất khẩu. Những bao robusta vốn chỉ được xuất thô nay đã đi qua nhiều công đoạn hơn để trở thành cà phê rang xay, hòa tan hay chiết xuất. Sự thay đổi không ồn ào, nhưng đang tạo ra một dòng hàng mới hướng thẳng tới các thị trường khó tính đang hiển hiện rõ hơn trong xuất khẩu cà phê.

Theo Bản tin Nông lâm thủy sản, Bộ Công Thương, tính từ đầu năm đến ngày 15-11, Việt Nam xuất gần 1,35 triệu tấn cà phê, trị giá 7,64 tỉ đô la, tăng hơn 62% so với cùng kỳ, trong đó riêng cà phê chế biến đạt 1,46 tỉ đô la, tăng 58%.

Sự tăng trưởng này không phải ngẫu hứng mà âm thầm. Giai đoạn 2015 đến 2023, xuất khẩu cà phê chế biến sang EU tăng bình quân 18% mỗi năm, từ 45,6 triệu euro lên 153 triệu euro. Lượng xuất khẩu tăng gần ba lần trong cùng thời gian. Năm 2023 tăng 30%, năm 2024 tăng 35% và tám tháng đầu năm nay tăng tới 64%.

Hạt cà phê nhân robusta từng chỉ là nguyên liệu, nhưng khi được chế biến thành hòa tan hay rang xay, giá trị có thể tăng gấp 2 đến 3 lần. Và các nhà xuất khẩu cà phê Việt đang chọn đúng thị trường khó tính nhất, EU, đặc biệt là Đức để chen chân.

Châu Âu đổi khẩu vị

Đức, thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất châu Âu, đang là điểm đến quan trọng nhất của cà phê chế biến của các doanh nghiệp Việt. Trong 8 tháng đầu năm nay, Đức nhập 782.800 tấn cà phê, và 190.100 tấn trong số đó đến từ Việt Nam, tăng từ mức 21,36% cùng kỳ năm trước. Có nghĩa cứ 4 kg cà phê mà thị trường Đức tiêu thụ, có 1 kg đến từ Việt Nam

Sự tăng trưởng này xuất phát từ ba chuyển động quan trọng trong nhu cầu tiêu dùng châu Âu, theo Bộ Công Thương. Các nhà rang xay Đức hiện nay đang tăng tỷ lệ hạt nhân robusta trong các dòng cà phê pha trộn. Người tiêu dùng ưa chuộng vị mạnh hơn, đậm hơn và chi phí hợp lý hơn, nên nhớ robusta có vị đậm, giá lại rẻ hơn arabica. Sản lượng cà phê robusta Việt Nam có độ ổn định cao, phù hợp những yêu cầu này.

Theo các nhà xuất khẩu cà phê trong nước, cà phê chế biến của Việt Nam đã đi vào siêu thị. Những gói rang xay và hòa tan chế biến trong nước nay xuất hiện trong các kệ hàng tại Đức, ở các thành phố lớn như Berlin, Hamburg hay Frankfurt. Chúng đáp ứng chuẩn châu Âu về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và chất lượng đồng nhất.

Nhìn chung, Hiệp định Thương mại Việt Nam - EU (EVFTA) cũng tạo lợi thế ít nhiều cho hạt cà phê Việt khi thuế quan giảm đáng kể. Các sản phẩm cà phê chế biến của Việt Nam vào Đức được hưởng thuế nhập khẩu 0%, giúp cạnh tranh tốt hơn so với các đối thủ như Brazil, Colombia hay Indonesia. Trong bối cảnh chi phí sinh hoạt tại châu Âu tăng, lợi thế giá trở thành yếu tố then chốt.

Ngoài ra, cách tiếp cận thị trường cũng thay đổi. Một số doanh nghiệp cà phê đã mở văn phòng tại châu Âu, thuê kho ngoại quan, hoặc bán trực tiếp trên Amazon và các nền tảng thương mại điện tử. Không còn phụ thuộc hoàn toàn vào “thương lái quốc tế” của các tập đoàn đa quốc gia thường hay đặt văn phòng đại diện tại TPHCM. Nhiều thương hiệu Việt đang tiếp cận người tiêu dùng châu Âu bằng chính sản phẩm của mình mà không còn qua trung gian.

Hành trình dài hơi

Theo công ty nghiên cứu thị trường có trụ sở tại Mỹ là Grand View Research, thị trường cà phê toàn cầu năm ngoái đạt 269 tỉ đô la, trong đó riêng cà phê rang xay hơn một nửa, đều này chứng tỏ các bao cà phê rang xay của Việt Nam có cơ hội ở phân khúc này.

Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam cho biết nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và nội địa đã đầu tư mạnh vào dây chuyền rang xay, chiết xuất, sấy phun. Các nhà máy tại Đông Nam bộ và Tây Nguyên đang tạo ra dòng hàng chế biến có giá trị cao, phục vụ cả thị trường nội địa và xuất khẩu.

Danh mục sản phẩm xuất khẩu sang EU cũng mở rộng rõ rệt: cà phê hòa tan, rang xay, chiết xuất, khử caffein, tinh chất cà phê, trong khi trước đây chủ yếu là cà phê nhân. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam gia tăng hiện diện tại thị trường khó tính nhất thế giới.

Nhưng để đi sâu vào thị trường châu Âu, tiêu chuẩn lại càng cao. Khi EU triển khai quy định EUDR về chống phá rừng từ năm 2026, doanh nghiệp phải chứng minh vùng trồng không liên quan đến chuyển đổi đất từ phá rừng. Điều này đòi hỏi ngành cà phê phải chuẩn hóa vùng nguyên liệu, ứng dụng bản đồ số và hệ thống truy xuất nguồn gốc.

Việt Nam đang xuất ít hơn về lượng nhưng nhiều hơn về trị giá. Đây là dấu hiệu cho thấy ngành đã bắt đầu dịch chuyển theo chuỗi giá trị. Từ các nông trại ở Đắk Lắk đến các kệ hàng ở Berlin, câu chuyện của cà phê Việt Nam đang đi theo hướng mới. Thị phần 24% tại Đức là minh chứng cho sự thay đổi đó.

Rõ ràng, các doanh nghiệp Việt Nam có đủ cơ sở để trở thành trung tâm chế biến và cung ứng cà phê trên thị trường thế giới, từ bỏ “lời nguyền” xuất khẩu cà phê nhân hàng chục năm qua. Không chỉ là quốc gia sản xuất robusta lớn nhất, mà là quốc gia bán được nhiều giá trị hơn từ chính hạt cà phê của mình.

Hồng Văn