Tự học, học online và những thay đổi trong phương pháp tiếp thu tri thức

Học sinh Trường Nobel School ôn tập kiến thức trong giờ tự học.

Không chỉ gói gọn trong phạm vi trường lớp, việc học online còn phát triển mạnh mẽ ở nhiều lĩnh vực khác. Các khóa học kỹ năng mềm, học ngoại ngữ, lập trình, thiết kế đồ họa... được quảng bá rộng rãi, tạo điều kiện cho người học tiếp cận kho kiến thức đa dạng mà trước đây khó có thể với tới. “Trước đây để học một khóa tiếng Anh tại các trung tâm, em phải bỏ ra hàng chục triệu đồng thì nay chỉ cần chiếc laptop hoặc điện thoại cùng vài trăm nghìn đồng em đã có thể tham gia lớp học tiếng Anh online. Không những thế, những lớp học tiếng Anh online có giáo viên bản xứ, lộ trình học cụ thể và được thiết kế tích hợp nhiều chức năng hỗ trợ việc học của em như từ điển, bài tập phụ kèm theo, ghi chú từ vựng,...”, bạn Nguyễn Tuấn Khải, sinh viên năm 4 ngành truyền thông đa phương tiện, Trường Đại học Hồng Đức chia sẻ.

Nếu học trực tuyến mang lại công cụ thì tự học lại là “chìa khóa vàng” để biến kiến thức thành của riêng mình. Trong môi trường online, giáo viên có thể hướng dẫn, gợi mở, nhưng phần lớn quá trình tiếp thu phụ thuộc vào ý thức và sự chủ động của người học. “Đề thi tốt nghiệp THPT 2025 vừa qua đã đưa nhiều câu hỏi yêu cầu vận dụng, hiểu sâu và liên hệ thực tế khiến cho học sinh không thể chỉ học theo kiểu ghi nhớ máy móc hoặc học tủ. Vì thế, các em phải chủ động hơn trong việc học rất nhiều, ngoài học trên lớp thì các em cần phải tìm tài liệu và nghiên cứu các bài tập vận dụng trong các tài liệu hoặc thông qua nền tảng trực tuyến. Bên cạnh đó, cũng phải thay đổi phương thức dạy học khá nhiều. Ngoài việc truyền thụ kiến thức như trước đây, chúng tôi còn phải hướng dẫn và nâng cao năng lực tự học của các em”, cô Lê Thị Hồng Hạnh, giáo viên Trường THPT Hàm Rồng cho biết.

Trước kia, học sinh chủ yếu tiếp cận kiến thức qua sách giáo khoa, giáo trình và lời giảng trực tiếp của thầy cô. Ngày nay, kiến thức đến từ nhiều nguồn khác nhau: video, podcast, bài giảng trực tuyến, mạng xã hội học thuật, thậm chí là trí tuệ nhân tạo. Việc học trở nên linh hoạt hơn, cho phép người học chọn phương thức phù hợp nhất với mình. Nhờ công nghệ, mỗi người có thể xây dựng lộ trình học riêng. Các nền tảng e-learning thường tích hợp tính năng gợi ý khóa học theo nhu cầu, theo dõi tiến độ và đánh giá năng lực cá nhân. Điều này giúp người học tránh tình trạng “học chung, hiểu ít” mà thay vào đó tập trung vào điểm mạnh và khắc phục điểm yếu của bản thân. Khi thông tin dễ dàng tra cứu trên internet, việc học thuộc lòng dần trở nên ít quan trọng hơn. Thay vào đó, kỹ năng phân tích, tổng hợp, ứng dụng vào thực tiễn mới là điều cần thiết. Người học không chỉ biết “cái gì” mà còn phải hiểu “tại sao” và “làm thế nào”.

Việc học online và tự học mở ra nhiều cơ hội như tiếp cận tri thức nhanh chóng, tiết kiệm chi phí, chủ động về thời gian, nâng cao năng lực tự chủ. Tuy nhiên, nó cũng đem lại không ít thách thức. Trước hết là vấn đề kỷ luật. Không có sự giám sát trực tiếp, người học dễ rơi vào tình trạng học nửa vời, mất tập trung do bị cám dỗ bởi mạng xã hội, game, phim ảnh. Chị Nguyễn Thùy Linh, phường Hàm Rồng, chia sẻ: “Các khóa học online giúp con tôi tiết kiệm thời gian đi lại, có thể tiếp cận nhiều nguồn tài liệu phong phú nhưng tôi nhận thấy, nếu con không có kế hoạch cụ thể và tính kỷ luật thì rất dễ bỏ dở. Nếu có thầy cô trực tiếp giám sát trên lớp thì dễ tập trung hơn, còn ở nhà học online, chỉ cần một tiếng điện thoại là có thể mất tinh thần ngay”. Thứ hai là, chất lượng khóa học trực tuyến không đồng đều. Một số nơi chạy theo lợi nhuận, cung cấp nội dung sơ sài, thiếu tính thực tiễn. Ngoài ra, sự chênh lệch về điều kiện công nghệ cũng khiến học online chưa thực sự đồng đều, nhất là với học sinh vùng sâu, vùng xa.

Tự học và học online đang làm thay đổi sâu sắc phương pháp tiếp thu tri thức. Từ chỗ phụ thuộc vào thầy cô, giáo trình, người học ngày nay phải chủ động hơn, biết cách chọn lọc, ứng dụng và rèn luyện kỷ luật bản thân. Những thay đổi này vừa đặt ra thách thức, vừa mở ra cơ hội để mỗi cá nhân phát triển toàn diện. Trong thế kỷ 21, người thành công không phải là người biết nhiều nhất, mà là người có khả năng tự học nhanh nhất, thích ứng giỏi nhất. Vì vậy, học online với tinh thần tự học làm nền tảng, chính là con đường giúp chúng ta tiếp cận tri thức một cách hiệu quả, bền vững.

Bài và ảnh: Phương Đỗ