Từ phổ cập giáo dục đến mục tiêu xóa mù chữ bền vững trong giai đoạn mới

Lớp học xóa mù chữ ở thôn Đoàn Kết, xã Hồ Thầu, tỉnh Tuyên Quang.

Từ phổ cập đến mục tiêu kép về chất lượng

Công tác xóa mù chữ (XMC) tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN) đang bước sang một giai đoạn mới với tầm nhìn chiến lược. Nếu như trước đây, XMC chủ yếu hướng tới chỉ tiêu phổ cập về số lượng người biết chữ, thì giai đoạn 2026-2030, Bộ GD&ĐT xác định rõ nhiệm vụ kép, vừa duy trì thành quả, vừa nâng cao hiệu quả, coi đây là bước chuyển từ phổ cập sang phát triển bền vững.

Mục tiêu “duy trì” trước hết nhằm chống tái mù chữ chức năng, vấn đề cố hữu ở vùng khó khăn, nơi người dân ít có cơ hội sử dụng chữ viết trong sinh hoạt hằng ngày. Thành quả đạt được cần được bảo vệ, để tỉ lệ biết chữ không suy giảm. Song quan trọng hơn, “nâng cao hiệu quả” mới là đột phá về chất. Điều này đồng nghĩa XMC không dừng lại ở việc dạy đọc, dạy viết, mà phải tích hợp kiến thức, kỹ năng thiết yếu để người học ứng dụng vào sản xuất, chăm sóc sức khỏe, tiếp cận thông tin kinh tế - xã hội.

Kế hoạch giai đoạn mới cũng gắn XMC chặt chẽ với Dự án 5.1 trong CTMTQG, đó là “Nâng cao chất lượng giáo dục, hoàn thiện hệ thống các trường phổ thông vùng DTTS&MN”. Việc đặt XMC cùng nhóm nhiệm vụ này cho thấy tầm nhìn coi đây là nền tảng, giúp phụ huynh có đủ tri thức cơ bản để đồng hành cùng con em trong học tập tại trường PTDTNT, PTDTBT. Nhờ vậy, chất lượng nguồn nhân lực DTTS sẽ được nâng cao đồng bộ, không chỉ ở thế hệ trẻ mà cả cộng đồng.

Để hiện thực hóa mục tiêu chất lượng, Bộ GD&ĐT đã xác định ba giải pháp trọng tâm. Trước hết, hoàn thiện tài liệu dạy học với xu hướng số hóa, đảm bảo linh hoạt và phù hợp ngôn ngữ, văn hóa địa phương. Tài liệu vừa có bản in để phát miễn phí, vừa có phiên bản số dễ cập nhật, đáp ứng bối cảnh chuyển đổi số ở vùng khó.

Thứ hai, chính sách hỗ trợ người học được coi là đòn bẩy: cấp phát văn phòng phẩm, tài liệu, hỗ trợ chi phí đi lại, qua đó giảm rào cản kinh tế để người dân yên tâm theo học.

Thứ ba, nâng cao năng lực đội ngũ thông qua bồi dưỡng, tập huấn cán bộ quản lý, giáo viên. Đặc thù của XMC đòi hỏi giáo viên phải có kỹ năng dạy người lớn, duy trì sĩ số, lồng ghép văn hóa bản địa, do đó việc nâng cao năng lực là điều kiện bắt buộc.

Như vậy, từ mục tiêu phổ cập ban đầu, XMC nay đã được định vị thành chiến lược dài hạn: duy trì thành quả, đồng thời nâng tầm chất lượng để tạo bước đệm cho phát triển bền vững ở vùng DTTS&MN.

Học sinh tại Xín Mần (Hà Giang cũ) trong giờ học.

Xã hội hóa nhân lực và ưu tiên vùng chiến lược

Điểm mới nổi bật thứ ba trong kế hoạch XMC giai đoạn 2026-2030 là mở rộng xã hội hóa nguồn lực và tập trung vốn cho vùng khó khăn, biên giới. Đây là bước đi vừa mang tính giáo dục, vừa gắn với chiến lược an sinh xã hội và quốc phòng an ninh.

Về nhân lực, thay vì chỉ dựa vào giáo viên ngành giáo dục, Bộ GD&ĐT khuyến khích huy động thêm các lực lượng đặc thù: già làng, trưởng bản, bộ đội biên phòng, trụ trì, sư, tăng ni, cùng các tổ chức, cá nhân, nhà hảo tâm. Đây đều là những người có uy tín, tiếng nói trong cộng đồng, có khả năng vận động, thuyết phục bà con tham gia lớp học.

Già làng hiểu phong tục, trưởng bản gắn bó chặt chẽ với đời sống dân cư; bộ đội biên phòng là lực lượng thường trực tại vùng biên giới, có thể trực tiếp mang kiến thức đến cho người dân. Sự tham gia của các chức sắc tôn giáo lại giúp lan tỏa thông điệp học chữ thông qua niềm tin tâm linh. Sự kết hợp này tạo nên “biệt đội xóa mù chữ” đa dạng, vừa giải quyết tình trạng thiếu giáo viên, vừa tăng tính thuyết phục và hiệu quả.

Để lực lượng này phát huy vai trò, kế hoạch đặt ra yêu cầu tập huấn nghiệp vụ, trang bị kỹ năng sư phạm, phương pháp dạy học đặc thù. Đây không chỉ là hỗ trợ kỹ thuật, mà còn tạo sự gắn kết giữa lực lượng xã hội hóa và đội ngũ giáo viên chính quy, đảm bảo tính liên thông và chất lượng. Đồng thời, việc huy động tổ chức, cá nhân hảo tâm cũng bổ sung nguồn lực ngoài ngân sách, tăng thêm tính bền vững cho chương trình.

Về phân bổ nguồn vốn, nguyên tắc “tập trung, cuốn chiếu, dứt điểm, không dàn trải” được nhấn mạnh. Nguồn lực sẽ ưu tiên dồn cho các xã, huyện thuộc vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn và khu vực biên giới, nơi tỷ lệ mù chữ còn cao và tái mù diễn ra phổ biến.

Đầu tư không chỉ cho lớp XMC mà còn cho hạ tầng giáo dục – nâng cấp trường PTDTNT, PTDTBT, trang thiết bị phục vụ dạy học, đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin. Việc này tạo nền tảng để tổ chức lớp học thuận lợi, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại chỗ.

Long Anh - Minh Sơn