Từ 'thảm đỏ' chính sách đến hành động ở khu thương mại tự do

Tuần qua Quốc hội đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP HCM (Nghị quyết 98 sửa đổi), trong đó bổ sung khung pháp lý vượt trội cho mô hình khu thương mại tự do (FTZ) TP HCM.

Nhiều ưu đãi hút nhà đầu tư, nhân tài

Hình thành các khu thương mại tự do được kỳ vọng tạo động lực bứt phá mạnh mẽ cho các địa phương và cả nền kinh tế.

Theo nghị quyết, khu thương mại tự do TP HCM được thành lập để thí điểm các cơ chế, chính sách vượt trội nhằm thu hút đầu tư, tài chính, thương mại, dịch vụ, nhân lực chất lượng cao. HĐND TP HCM được quyết định trình tự, thủ tục thành lập, mở rộng ranh giới khu thương mại tự do. UBND thành phố có quyền quyết các vấn đề trên đối với khu thương mại tự do gắn với cảng biển khu vực Cái Mép Hạ. Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp là đơn vị trực tiếp quản lý FTZ.

Các dự án tại FTZ TP HCM (trừ nhà ở thương mại) được miễn đấu giá, đấu thầu đất. TP HCM được quyết định khung giá cho thuê cơ sở hạ tầng trong FTZ, tự chủ lựa chọn nhà đầu tư chiến lược theo nguyên tắc công khai, minh bạch, dựa trên các tiêu chí về vốn, năng lực kinh nghiệm và cam kết công nghệ.

Doanh nghiệp thực hiện dự án đầu tư mới tại FTZ của TP HCM được hưởng mức thuế thu nhập doanh nghiệp 10% trong 20 năm (trong đó, miễn thuế 4 năm đầu và giảm 50% số thuế phải nộp trong 9 năm tiếp theo).

Chuyên gia, nhà khoa học, người có tài năng, nhà quản lý, người lao động trình độ cao cũng được giảm 50% thuế thu nhập cá nhân từ tiền lương, tiền công do thực hiện công việc tại FTZ trong 10 năm.

Nghị quyết cũng đưa ra cơ chế đơn giản hóa mạnh mẽ các thủ tục chuyên ngành. Hàng hóa nhập khẩu, xuất khẩu trong FTZ được miễn kiểm tra chuyên ngành nếu đã được chứng nhận hợp chuẩn, hợp quy hoặc có kết quả đánh giá sự phù hợp được thừa nhận theo điều ước quốc tế. Doanh nghiệp tại các khu chức năng đáp ứng điều kiện khu phi thuế quan được mua bán hàng hóa với khu vực bên ngoài theo quan hệ xuất nhập khẩu; đồng thời được niêm yết, định giá và thanh toán bằng ngoại tệ với nhau.

Cùng ngày 11/12, Quốc hội cũng thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết số 136/2024/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP Đà Nẵng (Nghị quyết 136 sửa đổi), đưa ra hàng loạt ưu đãi về chính sách đất đai, ưu đãi đầu tư, ưu đãi thuế... với khu thương mại tự do Đà Nẵng, bảo đảm tính tương đồng giữa cơ chế của Đà Nẵng với hai địa phương đang được thí điểm mô hình này là TP HCM và Hải Phòng.

Với Hải Phòng, hoạt động, chính sách và tổ chức quản lý FTZ thực hiện theo Nghị quyết số 226/2025 ngày 27/6/2025 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế đặc thù phát triển TP Hải Phòng.

Việc Quốc hội thông qua Nghị quyết 98 sửa đổi và Nghị quyết 136 sửa đổi đã tạo ra sự thống nhất về định hướng và khung chính sách giữa ba địa phương được đánh giá có ý nghĩa quan trọng, giúp hình thành mạng lưới liên kết giữa các trung tâm thương mại tự do, qua đó thúc đẩy tăng trưởng lan tỏa và đóng góp vào mục tiêu phát triển chung của cả nước.

Sở Công Thương TP Đà Nẵng mới đây cho biết nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước đã đến làm việc, khảo sát và bày tỏ sự quan tâm đối với FTZ Đà Nẵng.

Đơn cử, khối doanh nghiệp Hàn Quốc có Hyundai E&C đề xuất nghiên cứu một loạt hạng mục trọng điểm như phát triển hạ tầng khu FTZ, Trung tâm tài chính và Trung tâm dữ liệu. KOGI Group bày tỏ mong muốn đầu tư các dự án quy mô lớn về công nghệ vật liệu, bao gồm nhà máy lọc dầu và kho chứa dầu được định vị là lớn nhất Đông Nam Á, cùng tổ hợp sản xuất linh kiện động cơ đốt trong ứng dụng công nghệ hydro giảm khí thải.

Nhóm nhà đầu tư Singapore có Công ty Bitdeer tìm hiểu phát triển Trung tâm dữ liệu và kho lưu trữ hàng hóa giá trị cao; Công ty Soilbuild quan tâm đầu tư hạ tầng Khu TMTD; trong khi ST Telemedia khảo sát cả mô hình Trung tâm dữ liệu.

Tương tự, tại TP HCM và Hải Phòng, nhiều doanh nghiệp cũng xem đây là một cơ hội lớn. Ông Bruno Jaspaert, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham Việt Nam) cho biết các nhà đầu tư hiện tại đã đóng góp 28 tỷ USD và sẵn sàng mở rộng quy mô nếu FTZ tại Hải Phòng áp dụng các tiêu chuẩn hài hòa với các quy tắc và chuẩn mực của Liên minh Châu Âu (EU).

Không đợi “đũa thần”

Tại Hải Phòng, khu thương mại tự do thành phố được định hướng trở thành động lực tăng trưởng mới, góp phần thực hiện Nghị quyết số 45-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển Hải Phòng đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

"Hải Phòng xác định khu thương mại tự do là “cú huých", là “điểm tựa” cho tăng trưởng trong những năm tiếp theo”, ông Lê Trung Kiên, Phó Chủ tịch UBND TP Hải Phòng nhấn mạnh tại hội nghị tổ chức tuần qua.

Đáng chú ý, thành phố xác định việc có cơ chế chính sách, có khu thương mại tự do không đồng nghĩa với việc có "cây đũa thần". “Nhận thức của Hải Phòng là có cơ chế tốt, có vị thế tốt, có nhà đầu tư tốt nhưng muốn thành công thì phải hành động", ông Lê Trung Kiên cho biết. Thành phố cam kết chuyển từ tư duy "quản lý", "cho phép" sang tư duy "phục vụ và kiến tạo", mọi rào cản, vướng mắc của doanh nghiệp sẽ được giải quyết, tháo gỡ với tinh thần trách nhiệm cao nhất, thời gian nhanh nhất, ít đầu mối nhất. Phó Chủ tịch UBND TP Hải Phòng cũng cho biết, hành lang pháp lý cho vận hành FTZ Hải Phòng đã đầy đủ, có hiệu lực thi hành ngay lập tức; nhà đầu tư hoàn toàn yên tâm về tính ổn định và minh bạch của chính sách. Hải Phòng đã chuẩn bị hạ tầng sẵn sàng để đón sóng đầu tư.

Tại TP HCM, chỉ một ngày sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết 98 sửa đổi, Chủ tịch UBND TP HCM Nguyễn Văn Được đã chủ trì cuộc họp triển khai Nghị quyết, giao cụ thể các phần việc cho từng sở ngành. Trong đó, các nội dung về lập FTZ giao Sở Công Thương thành phố chủ trì. Được biết, ngay trong quá trình phối hợp với Bộ Tài chính và các bộ ngành xây dựng dự thảo, thành phố đã song song chuẩn bị các kế hoạch triển khai, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng sở, ngành chuẩn bị Đề án thành lập FTZ hay chuẩn bị danh mục kêu gọi nhà đầu tư chiến lược…

Khi cơ hội lớn đi kèm áp lực thực thi lớn. Các động thái cho thấy tinh thần hành động khẩn trương hành động, trách nhiệm của chính quyền địa phương để cơ chế, chính sách mới nhanh chóng được tận dụng, đi vào thực tế, tạo lợi thế thu hút đầu tư.

Theo bà Hà My, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp trẻ Việt Nam tại châu Âu, để FTZ thực sự là động lực mới chứ không chỉ là bình mới rượu cũ, bên cạnh cơ chế quản trị đặc thù, phải có chiến lược quyết liệt để “săn” bằng được các nhà đầu tư dẫn dắt như các nhà khai thác cảng lớn, các tập đoàn logistics toàn cầu, các nhà sản xuất xuất khẩu quy mô. Bên cạnh đó, phải có tư duy về hạ tầng mềm.

“Hãy học Singapore xây dựng hệ sinh thái logistics số hóa, đưa thời gian thủ tục xuống dưới 24 giờ. Nếu làm tốt ba việc này: tập trung hạ tầng - tự chủ hành chính - số hóa thủ tục, FTZ sẽ trở thành đầu tàu đổi mới sáng tạo của cả Đông Nam Á, nâng tầm vị thế Việt Nam trên bản đồ chuỗi giá trị toàn cầu”.

Ở góc độ nhà đầu tư, ông Johnathan Hạnh Nguyễn, Chủ tịch Tập đoàn Liên Thái Bình Dương (IPPG) cho rằng, TP HCM nên tập trung thí điểm 1 - 2 FTZ chiến lược thay vì dàn trải, trong đó ưu tiên Cần Giờ (logistics - cảng xanh) và Cái Mép Hạ (cảng nước sâu - công nghiệp hỗ trợ). Mục tiêu là tạo mô hình FTZ xanh - số - mở - hội nhập kiểu mẫu để nhân rộng sau năm 2030, khi hạ tầng kết nối đường sắt, sân bay Long Thành hoàn thiện.

Ông Bruno Jaspaert đề xuất TP Hải Phòng tập trung vào ba trụ cột để xây dựng một khu FTZ đạt chuẩn quốc tế, bao gồm phát triển cổng thông tin minh bạch; xanh - bền vững, chống chịu khí hậu và số hóa bằng việc sử dụng AI/IoT để quản lý hàng hóa, tối ưu năng lượng, bảo trì dự đoán.

Còn ông Koen Soenens, Giám đốc Kinh doanh, Tiếp thị và Dịch vụ Khách hàng Tổ hợp Khu công nghiệp DEEP C, Hải Phòng, kỳ vọng trong 5 năm tới sẽ có những bước tiến nhanh chóng về quản lý cảng thông minh, số hóa thông tin giữa nhà máy và cảng, kết nối logistics đa phương thức được nâng cao, cùng các giải pháp vận tải xanh hơn, ít phát thải hơn. Ngoài ra, yếu tố quan trọng không kém là sự phối hợp chặt chẽ với TP Hải Phòng, cơ quan hải quan và cảng vụ nhằm đảm bảo quy trình minh bạch, hướng dẫn rõ ràng và thông tin nhất quán. Điều này sẽ tạo ra môi trường đầu tư ổn định - yếu tố then chốt đối với các tập đoàn toàn cầu khi lựa chọn địa điểm đầu tư dài hạn.

Ông Nguyễn Quốc Kỳ, Chủ tịch HĐQT Vietravel

FTZ không chỉ là động lực tăng trưởng kinh tế mà còn mở ra không gian phát triển du lịch mới. Kinh nghiệm từ Singapore, Busan (Hàn Quốc) cho thấy, FTZ thường là "hạt nhân" hình thành các tổ hợp giải trí, mua sắm miễn thuế, bến du thuyền quốc tế, lưu trú cao cấp, tạo chuỗi giá trị gia tăng vượt trội. TP HCM có đủ tiềm lực gia nhập "sân chơi thượng tầng" này nếu phát triển FTZ theo hướng "mở", gắn kết giao thương quốc tế với trải nghiệm du lịch đặc trưng.

Ông Samuel Hertz, Giám đốc Khu vực châu Á - Thái Bình Dương, EBC Financial Group

Sự hội tụ của 3 trụ cột cảng biển nước sâu, trung tâm tài chính quốc tế và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo sẽ mang lại lợi thế cạnh tranh vượt trội cho TP HCM so với các mô hình FTZ truyền thống. Với các tập đoàn đa quốc gia, quyết định đầu tư không chỉ phụ thuộc vào hạ tầng logistics mà còn vào khả năng tiếp cận một môi trường tài chính quốc tế với đầy đủ dịch vụ như quản lý tài sản, quản lý quỹ, giao dịch phái sinh hay thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Tài chính

Khu FTZ tại Hải Phòng được thiết kế để trở thành "thỏi nam châm" thu hút FDI thế hệ mới, tập trung trong các lĩnh vực có giá trị gia tăng cao như: tài chính quốc tế, thương mại điện tử trên thế giới và logistics đa phương tiện và là đầu mối kết nối chuỗi cung ứng. Thành phố cần tập trung thu hút FDI thế hệ mới theo 3 nhóm lĩnh vực trọng tâm: phát triển công nghệ tiên tiến và đổi mới sáng tạo; phát triển kinh tế biển và thành trung tâm logistics thông minh; phát triển bền vững FDI xanh, đẩy mạnh thu hút các dự án sử dụng hiệu quả tài nguyên, tiết kiệm năng lượng, hướng tới mục tiêu xây dựng thành phố cảng xanh, trung hòa carbon.

Đỗ Kiều