Từng bước hoàn thiện quy định trong từng Điều, Khoản của Dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi)

Làm rõ 6 vấn đề trong xây dựng Luật Di sản văn hóa (sửa đổi)

Phát biểu khai mạc Hội nghị- Hội thảo, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương cho biết: Luật Di sản văn hóa ban hành năm 2001, được sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2009, là bước cụ thể hóa chính sách về bảo tồn di sản văn hóa theo Hiến pháp năm 1992 và tinh thần của Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Khóa VIII), cùng các điều ước quốc tế liên quan mà Việt Nam là thành viên.

Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương phát biểu Khai mạc Hội nghị- Hội thảo

Với nỗ lực và sức đóng góp của toàn xã hội, qua hơn 20 năm thực thi, sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc đã đạt được một số thành tựu quan trọng, được Đảng, Nhà nước, nhân dân và quốc tế ghi nhận, góp phần phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao đời sống nhân dân, bảo đảm gắn kết hài hòa giữa phát triển kinh tế với văn hóa, xã hội…

Tuy nhiên, từ khi Luật có hiệu lực thi hành đến nay, nhiều chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước tiếp tục được ban hành nhằm tăng cường định hướng cho hoạt động văn hóa, trong đó có di sản văn hóa, như: Nghị quyết số 33-NQ/TW Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XI; Kết luận số 76-KL/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI; Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng; Kết luận của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021...

Theo Thứ trưởng, nhằm thể thể hóa tinh thần của Hiến pháp năm 2013 về đảm bảo "quyền hưởng thụ và tiếp cận các giá trị văn hóa, tham gia vào đời sống văn hóa, sử dụng các cơ sở văn hóa" (Điều 41) và chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về di sản văn hóa trong bối cảnh hiện nay; thực hiện nhiệm vụ được Thủ tướng Chính phủ giao, từ năm 2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tích cực chủ động phối hợp với các Bộ, ngành, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội và các địa phương xây dựng Dự án Luật Di sản văn hóa (sửa đổi). Đến nay, Dự án đã được Quốc hội đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội (Nghị quyết số 89/2023/QH15 ngày 02 tháng 6 năm 2023 của Quốc hội về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023), được Thủ tướng Chính phủ giao chủ trì soạn thảo (Quyết định số 805/QĐ-TTg ngày 06 tháng 7 năm 2023 của Thủ tướng Chính phủ về phân công cơ quan chủ trì soạn thảo, thời hạn trình các dự án luật được điều chỉnh trong Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023 và các dự án luật thuộc Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024).

Với tinh thần cầu thị, trong Hội nghị - Hội thảo này, ngoài những nội dung tham luận theo "đặt hàng", Thứ trưởng đề nghị các đại biểu, các chuyên gia, các nhà khoa học, cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức, đơn vị hoạt động trong lĩnh vực di sản văn hóa, với kinh nghiệm và trí tuệ của mình tập trung làm rõ hơn việc cụ thể hóa các chính sách đã được xác định trong Hồ sơ Dự án xây dựng Luật thông qua 06 nhóm vấn đề sau:

Một là Hệ thống khái niệm và quy trình nhận diện, ghi danh, xếp hạng di sản văn hóa để tiến hành các biện pháp bảo vệ và phát huy giá trị tổng thể di sản văn hóa;

Hai là Vấn đề quyền sở hữu và các quyền liên quan tới di sản văn hóa; quyền, trách nhiệm và nghĩa vụ của các bên liên quan trong quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, ở các lĩnh vực di sản văn hóa vật thể, phi vật thể, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia, hoạt động bảo tàng và di sản tư liệu;

Ba là Biện pháp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa từ hướng tiếp cận tổng thể;

Bốn là Trách nhiệm quản lý nhà nước về di sản văn hóa từ trung ương tới địa phương và cơ chế thống nhất về phân cấp, phân quyền trong quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa;

Năm là Cơ chế huy động, thu hút tổng thể các nguồn lực xã hội tích cực tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa;

Sáu là Cơ chế đảm bảo để các quy định pháp luật về di sản văn hóa được thực thi hiệu quả.

Tại Hội nghị- Hội thảo, Cục trưởng Cục Di sản Lê Thị Thu Hiền đã báo cáo tóm tắt nội dung Dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi). Theo đó, về bố cục, nội dung cơ bản, ngoài Lời mở đầu, Luật Di sản văn hóa gồm 10 Chương, 154 Điều. Trong đó, nhiều quy định mới được bổ sung như: Quy định biện pháp xử lý đối với các trường hợp di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam sau khi được đưa vào các danh sách của UNESCO không thực hiện đúng Chương trình hành động bảo vệ di sản đã cam kết với UNESCO; Bổ sung quy định liên quan đến loại hình Tập quán xã hội và tín ngưỡng; Quy định cụ thể về loại hình Ngữ văn dân gian và Nghệ thuật trình diễn dân gian; chính sách khuyến khích việc sưu tầm, biên soạn, dịch thuật, thống kê, phân loại và lưu giữ các tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, ngữ văn truyền miệng; Quy định thực hiện chế độ báo cáo kiểm kê hàng năm; công bố Danh mục quốc gia di sản văn hóa phi vật thể; Chương trình hành động quốc gia, các báo cáo quốc gia, đề án bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.

Bổ sung Quy định Khu vực Đô thị mang những giá trị tiêu biểu đặc trưng về các khía cạnh lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đối với dân cư địa phương, quốc gia, hoặc cộng đồng quốc tế... Quỹ bảo tồn di sản văn hóa Việt Nam...

Nhiều góp ý hồ sơ dự án Luật Di sản văn hóa sửa đổi

Tại Hội nghị- Hội thảo, các đại biểu đã có nhiều tham luận, góp ý hồ sơ dự án Luật Di sản văn hóa sửa đổi.

Quan tâm đến chính sách bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, ông Nguyễn Đắc Thủy, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ cho biết: Chủ trương không xếp hạng, mà kiểm kê phân loại di sản văn hóa phi vật thể và xây dựng Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia theo tinh thần của Luật di sản văn hóa là hết sức đúng đắn. Tuy nhiên, mặc dù trong hướng dẫn thực hiện kiểm kê có ghi rõ "ưu tiên kiểm kê di sản văn hóa phi vật thể đang bị mai một cần bảo vệ khẩn cấp", Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (Danh mục quốc gia) chưa thể hiện rõ về tình trạng sức sống của các loại hình di sản. Chẳng hạn loại hình nào đang có sức sống tốt, loại hình nào đang ở tình trạng khẩn cấp hoặc cực kỳ khẩn cấp, ngoại trừ các loại hình nằm trong các danh sách của UNESCO.

Trong các hướng dẫn thực hiện xây dựng hồ sơ khoa học để đưa vào Danh mục quốc gia, các tiêu chí và biểu mẫu chưa thể hiện rõ tinh thần và mục tiêu ưu tiên nhận diện và bảo vệ kịp thời các loại hình di sản văn hóa phi vật thể đang có nguy cơ biến mất- ông Thủy cho biết.

Bên cạnh đó, theo ông Nguyễn Đắc Thủy, chính sách đối với nghệ nhân, người thực hành di sản văn hóa phi vật thể còn chậm, chưa đáp ứng được thực tế, thiếu đồng bộ, thiên về danh hiệu. Mặc dù đã có những văn bản quy phạm pháp luật về di sản văn hóa liên quan tới nghệ nhân thực hành di sản văn hóa phi vật thể, tuy nhiên, chính sách đối với nghệ nhân vẫn còn nhiều nội dung khác mà hệ thống văn bản này chưa đề cập đến hoặc có đề cập nhưng còn nhiều vướng mắc trong thực hiện.

Toàn cảnh Hội nghị - Hội thảo

Theo ông Nguyễn Đắc Thủy, việc phong tặng các danh hiệu Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú bị chi phối bởi Luật Thi đua, Khen thưởng và các chính sách cũng đang chỉ tập trung vào nghệ nhân đã có danh hiệu.

Quan tâm lĩnh vực bảo tàng, TS Lê Thị Minh Lý, Phó Chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam cho rằng, không nên chia thành nhiệm vụ thường xuyên và không thường xuyên và cũng không nên thống kê lẻ tẻ từng hoạt động mà nên chi tiết hóa theo nội dung về chức năng nhiệm vụ của định nghĩa bảo tàng. Bên cạnh đó, trong Dự án Luật, Điều 109 quy định về Giải thể bảo tàng công lập. Theo TS Lê Thị Minh Lý, không nên có điều này này vì: Điều kiện không đủ cơ sở thực tiễn để đánh giá. Nếu cần giải thể bảo tàng công lập thì theo quy định pháp luật khác.

PGS.TS. Trần Văn Hải, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Hà Nội, phân tích mối quan hệ giữa quyền Sở hữu trí tuệ với việc khai thác, phát huy giá trị di sản văn hóa, đề xuất giải pháp cho vấn đề nghiên cứu từ việc phân tích quyền sở hữu di sản văn hóa, đồng thời đề nghị mở rộng phạm vi điều chỉnh đối với "tác phẩm văn học, nghệ thuật dân gian" và "tri thức truyền thống" cho phù hợp giữa Luật Sở hữu trí tuệ và Luật Di sản văn hóa.

Phát biểu kết luận, Thứ trưởng Hoàng Đạo Cương ghi nhận và đánh giá cao 11 ý kiến trực tiếp và trực tuyến tại Hội nghị- Hội thảo. Thứ trưởng cho rằng, các ý kiến của đại biểu đồng thuận về việc góp ý kiến sửa đổi Luật Di sản văn hóa, đồng thời đề cập đến nhiều lĩnh vực bởi di sản văn hóa là ngành rất rộng.

Theo Thứ trưởng, kết quả của Hội nghị - Hội thảo sẽ củng cố thêm cơ sở lý luận, khoa học và thực tiễn để Bộ VHTTDL nghiên cứu, tiếp thu, từng bước hoàn thiện quy định trong từng Điều, Khoản của Dự thảo Luật Di sản văn hóa (sửa đổi) trình Quốc hội thời gian tới./.

Hồng Hà