Tương lai của báo chí hiện đại

Nhà báo Hồ Quang Lợi – nguyên Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam; TS Vũ Thị Thanh Nhàn – Trưởng khoa Truyền thông đa phương tiện, Trường Đại học Thăng Long; Ông Đinh Ngọc Sơn – nguyên Phó Trưởng Khoa Phát thanh - Truyền hình (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) cùng đưa ra những góc nhìn về yêu cầu đổi mới của báo chí hiện đại.

Nhà báo Hồ Quang Lợi – nguyên Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam: Báo chí phải tự cách mạng trong bối cảnh tinh gọn tổ chức bộ máy

Cuộc tinh gọn bộ máy tác động đến toàn bộ đời sống chính trị - xã hội của đất nước và ảnh hưởng trực tiếp đến báo chí. Nhiều cơ quan báo chí sáp nhập, giải thể. Từ đó, một bộ phận người làm báo phải chuyển nghề, gặp khó khăn trong việc ổn định cuộc sống. Tôi đánh giá đây là vấn đề xã hội của báo chí, đòi hỏi sự nhìn nhận thấu đáo để có giải pháp phù hợp. Nhưng cũng phải khẳng định, các cơ quan báo chí cũng đang tích cực tham gia vào công cuộc tinh gọn bộ máy. Điều đó được thể hiện qua việc thông tin, phân tích, bình luận, làm rõ sự cần thiết phải thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn này. Với sự tham gia của báo chí, công tác tư tưởng cho người dân được lan rộng và tạo ra sự đồng thuận cao trong toàn bộ đại chúng. Nhờ đó, chúng ta đã thực hiện được nhiều bước đi quan trọng trong thời gian vừa qua. Khi có sự tham gia tích cực của báo chí, công cuộc cách mạng tinh gọn này chắc chắn sẽ thành công.

Nhà báo Hồ Quang Lợi – nguyên Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam.

Bên cạnh đó, cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện nay đang có những bước tiến nhảy vọt. Trong đó, những nền tảng xuyên biên giới như mạng xã hội Facebook, TikTok, Twitter và đặc biệt sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) đã mở ra nhiều cơ hội cho báo chí phát triển. Chân trời báo chí đang được rộng mở với công cuộc chuyển đổi số. Đây là một bước phát triển tất yếu để xây dựng được một nền báo chí vừa hiện đại, vừa nhân văn, tuy nhiên cũng đặt ra các thách thức chưa từng có cho nền báo chí nước ta. Trong đó, báo chí đang đối mặt với nguy cơ bị mạng xã hội dẫn dắt. Điều này xuất phát từ việc nhà báo sử dụng thông tin trên mạng xã hội nhưng không kiểm soát mức độ uy tín của nguồn thông tin do thiếu chuyên nghiệp, thiếu trách nhiệm. Việc đưa tin sai từ các nguồn trên mạng xã hội gây tổn hại đến uy tín của báo chí và ảnh hưởng trực tiếp đến công chúng. Từ đó, báo chí chính thống phai mờ vai trò dẫn dắt của mình.

Kinh tế báo chí cũng là vấn đề đang nổi cộm hiện nay khi chúng ta chưa giải quyết một cách ổn thỏa. Nhiều cơ quan báo chí đang gặp khó khăn lớn trong cân đối thu chi, tự chủ tài chính. Điều này xuất phát từ việc các cơ quan chưa giải quyết tốt bài toán kinh tế, dẫn đến một số khó khăn trong hoạt động. Đời sống của nhà báo bị ảnh hưởng bởi tình trạng nợ lương, nợ nhuận bút, nợ bảo hiểm. Đây là một thách thức lớn, đòi hỏi sự vào cuộc của các cơ quan quản lý, cơ quan hoạch định, điều hành chính sách quốc gia. Đồng thời, các cơ quan chủ quản và chính cơ quan báo chí cũng phải có trách nhiệm trong việc giải quyết vấn đề này. Khi giải quyết bài toán kinh tế báo chí, cũng cần phải xem xét đến một vấn đề thời sự là đặt hàng báo chí. Khi các cơ quan có nhu cầu truyền thông sẽ đặt hàng báo chí. Thế nhưng, việc này được thực hiện thế nào để hiệu quả vẫn cần tiếp tục đánh giá, cải thiện.

Tâm thế làm nghề và đạo đức của nhà báo là cốt lõi trong bối cảnh này. Người làm báo thời nay cần 3 phẩm chất nền tảng, đó là: Bản lĩnh chính trị vững vàng, thể hiện qua thái độ ngòi bút trước các vấn đề xã hội; trình độ chuyên môn, nghiệp vụ ngày càng cao, gắn chặt giữa nội dung và công nghệ; đạo đức làm nghề - là sự chính trực và nhân văn.

Từ những yêu cầu này, các cơ quan báo chí cần thực sự một cuộc cách mạng nội tại. Xây dựng đội ngũ như tôi vừa nói ở trên, đồng thời cũng đòi hỏi năng lực quản trị của tòa soạn trong thời đại công nghệ số, xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ - đa phương tiện, gọn nhưng hiệu quả. Trong đó, người lãnh đạo phải trở thành hình mẫu về đạo đức, mẫu mực trong việc vận hành tờ báo, trở thành một tấm gương làm nghề, tấm gương về mạnh dạn sử dụng công nghệ. Đây chính là thời cơ để những người làm báo khẳng định vị trí nhưng cũng là thời điểm của sự sàng lọc gay gắt, buộc những người làm báo phải tự làm mới mình, nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ. Ngay cả không bị sáp nhập, báo chí vẫn cần tinh gọn để tồn tại và phát triển.

Chúng ta đang hướng tới kỷ niệm lịch sử - 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, một thời điểm mà bất cứ ai cầm bút làm nghề báo cũng cảm thấy tự hào vì mình ở trong đội ngũ này, dù là tổng biên tập hay những phóng viên mới vào nghề. Đội ngũ này đã có những đóng góp vô cùng quan trọng trong sự nghiệp bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước suốt 100 năm qua. Vì vậy, mỗi người làm báo đều cần ý thức rõ trách nhiệm nghề nghiệp để xứng đáng với lịch sử vẻ vang của báo chí nước nhà.

TS Vũ Thị Thanh Nhàn – Trưởng khoa Truyền thông đa phương tiện, Trường Đại học Thăng Long: Thay đổi tư duy phục vụ công chúng trong kỷ nguyên số

Báo chí đang chuyển dịch mạnh mẽ từ mô hình truyền thống sang các nền tảng kỹ thuật số. Hầu hết các cơ quan báo chí đều có phiên bản điện tử, ứng dụng di động và hoạt động trên các nền tảng mạng xã hội để tiếp cận độc giả. Điều này tạo ra cơ hội mở rộng đối tượng công chúng, tăng khả năng tương tác và lan tỏa thông tin nhanh chóng. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đặt ra thách thức về chất lượng nội dung, bảo mật thông tin và yêu cầu về năng lực thích ứng với công nghệ ngày càng cao từ AI, phân tích dữ liệu lớn đến cá nhân hóa trải nghiệm người đọc.

TS Vũ Thị Thanh Nhàn – Trưởng khoa Truyền thông đa phương tiện, Trường Đại học Thăng Long.

Song song, mạng xã hội đang trở thành nguồn thông tin phổ biến và là kênh tiếp cận đầu tiên của nhiều người. Điều này khiến báo chí chính thống không chỉ phải cạnh tranh về tốc độ mà còn về mức độ thu hút, định hướng dư luận và tạo niềm tin. Một mặt, mạng xã hội giúp báo chí lan tỏa thông tin rộng rãi hơn, nhưng mặt khác lại khiến báo chí dễ bị "lấn sân" bởi tin giả, tin chưa kiểm chứng và xu hướng “báo chí công dân”. Trong cuộc đua giành sự chú ý, một bộ phận cơ quan báo chính đánh đổi tính chuẩn xác và giá trị định hướng để chạy theo các tin giật gân, “câu view”, lượt truy cập.

Trong bối cảnh thông tin tràn lan, báo chí chính thống càng cần kiên định khẳng định vai trò là nguồn tin đáng tin cậy, có kiểm chứng, có trách nhiệm xã hội. Việc giữ vững đạo đức nghề nghiệp, tính khách quan và kiểm duyệt nội dung là yếu tố then chốt để báo chí tạo được niềm tin giữa “ma trận” thông tin hiện nay.

Báo chí hiện đại không chỉ đơn thuần đưa tin mà còn phải trở thành một nền tảng đa phương tiện – nơi nội dung được kể chuyện bằng nhiều hình thức như video, podcast, infographic, livestream… Đồng thời, phải lắng nghe phản hồi từ công chúng, áp dụng công nghệ để phân tích hành vi người đọc và từ đó cải thiện nội dung. Báo chí trong thời đại số không thể tách rời công nghệ và mạng xã hội. Sự phát triển này vừa là cơ hội, vừa là thách thức. Để tồn tại và phát triển, báo chí cần tái định vị vai trò của mình, tăng cường tính chuyên nghiệp, đổi mới nội dung, ứng dụng công nghệ hiện đại và giữ vững đạo đức nghề nghiệp. Chỉ khi đó, báo chí mới có thể tiếp tục giữ vai trò dẫn dắt, định hướng và phục vụ công chúng một cách hiệu quả trong kỷ nguyên số.

Sự chuyển mình của báo chí đòi hỏi đổi mới trong công tác đào tạo nhân lực. Không thể “dạy viết” hay “làm tin” như trước, đào tạo cử nhân báo chí – truyền thông ngày nay cần hướng đến hình mẫu người làm truyền thông đa nhiệm, có năng lực tích hợp công nghệ, làm chủ nền tảng số. Đây là điều kiện tiên quyết để sinh viên ra trường có thể thích nghi nhanh và thành công trong môi trường truyền thông hiện đại. Điều này đòi hỏi nội dung đào tạo cần bám sát thực tiễn truyền thông số, bổ sung các môn học mới cho phù hợp với xu thế, tăng tính thực hành và liên kết với doanh nghiệp. Hiện nay, Khoa Truyền thông đa phương tiện của Trường Đại học Thăng Long đã bổ sung các môn học liên quan đến Trí tuệ nhân tạo, Thiết kế đa phương tiện và Nội dung số để phù hợp với xu thế thời đại.

Như vậy, nhà báo thời đại số không chỉ cần viết hay mà còn phải làm báo thông minh, linh hoạt, biết khai thác công nghệ. Tòa soạn không chỉ là nơi sản xuất tin tức, mà còn là một nền tảng truyền thông – công nghệ – sáng tạo. Việc thay đổi tư duy và mô hình hoạt động là yếu tố sống còn để báo chí tiếp tục phát huy vai trò định hướng, phản biện và phục vụ công chúng trong kỷ nguyên mới.

Ông Đinh Ngọc Sơn – Nguyên Phó trưởng Khoa Phát thanh - Truyền hình (Học viện Báo chí và Tuyên truyền): Nâng cao tính cạnh tranh của báo chí bằng mô hình đa nền tảng

Xu hướng số hóa và sự phát triển của báo chí đa nền tảng là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất và trực tiếp nhất đến báo chí Việt Nam hiện nay. Với hơn 70% dân số sử dụng internet, theo số liệu từ Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2024, công nghệ số và các nền tảng truyền thông xã hội như TikTok, YouTube, hay Twitter/X… đã thay đổi cách thức sản xuất, phân phối, và tiếp nhận thông tin. Báo chí Việt Nam không chỉ cạnh tranh với các cơ quan truyền thông truyền thống mà còn với các cá nhân và influencers trên mạng xã hội.

Ông Đinh Ngọc Sơn – Nguyên Phó trưởng Khoa Phát thanh - Truyền hình (Học viện Báo chí và Tuyên truyền).

Điều này buộc các tòa soạn phải chuyển đổi từ mô hình đơn nền tảng như báo in, truyền hình, hay phát thanh sang mô hình đa nền tảng, tích hợp văn bản, hình ảnh, video, và tương tác trực tuyến để đáp ứng nhu cầu của độc giả hiện đại. Hơn nữa, báo chí dữ liệu và báo chí tự động hóa, với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo, cũng đang định hình lại cách một số tòa soạn đang tạo ra nội dung phong phú và trực quan hơn.

Xu hướng số hóa và báo chí đa nền tảng mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cho những người làm báo. Về cơ hội, các nền tảng số giúp nhà báo tiếp cận lượng độc giả rộng lớn hơn, không chỉ trong nước mà còn quốc tế, thông qua các kênh mạng xã hội, nơi các bài viết từ báo chí chính thống thường được chia sẻ mạnh mẽ. Báo chí đa nền tảng cũng cho phép nhà báo tương tác trực tiếp với độc giả qua bình luận, khảo sát, hay livestream, tạo mối quan hệ gần gũi hơn với công chúng. Công nghệ như AI và phân tích dữ liệu hỗ trợ xử lý thông tin nhanh chóng, giúp tạo ra các bài viết chuyên sâu và trực quan như biểu đồ tương tác về kinh tế hay dịch bệnh.

Ngoài ra, các cơ quan báo chí có thể tận dụng quảng cáo số, nội dung trả phí, hoặc mô hình tài trợ để đa dạng hóa nguồn thu, giảm phụ thuộc vào ngân sách truyền thống. Tuy nhiên, thách thức cũng rất lớn. Nhà báo phải cạnh tranh khốc liệt với các KOLs và influencers, những người sản xuất nội dung nhanh và thu hút nhưng không luôn đảm bảo tính chính xác. Áp lực về thời gian buộc nhà báo phải làm việc với cường độ cao, đôi khi ảnh hưởng đến chất lượng nội dung và dễ dẫn đến thông tin sai lệch. Họ cũng cần thành thạo các kỹ năng mới như quay dựng video, phân tích dữ liệu, hay tối ưu hóa SEO, điều mà nhiều nhà báo truyền thống còn thiếu. Hơn nữa, sự bùng nổ của tin giả và áp lực chạy theo “clickbait” đặt ra thách thức về đạo đức nghề nghiệp, đòi hỏi nhà báo phải giữ vững nguyên tắc để duy trì uy tín.

Trước vấn đề tin giả, nhà báo cần tuân thủ nghiêm ngặt đạo đức nghề nghiệp và sử dụng các công cụ kiểm chứng để đảm bảo độ tin cậy của thông tin. Về phía cơ quan báo chí, việc thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới như nội dung trả phí, tài trợ cộng đồng, hay hợp tác với doanh nghiệp là cần thiết để đảm bảo tài chính bền vững.

Cuối cùng, các nhà báo cần tăng cường tương tác với độc giả qua mạng xã hội, lắng nghe ý kiến, trả lời bình luận, và xây dựng cộng đồng trực tuyến xung quanh thương hiệu báo chí. Chỉ khi chủ động thích ứng về công nghệ, con người, và chiến lược, báo chí Việt Nam mới có thể duy trì vai trò dẫn dắt trong bối cảnh truyền thông hiện đại.

Nguyễn Hoài – Hoàng Chiến