Tuyên chiến với IUU - Bài 1

Ban quản lý Cảng cá Lạch Hới (Thanh Hóa) phối hợp cùng lực lượng biên phòng tuyên truyền quy định của pháp luật về chống khai thác IUU cho chủ phương tiện. Ảnh: Lê Đông/TTXVN

Hệ thống pháp luật liên quan đến thủy sản được hoàn thiện đồng bộ; các chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Ban Chỉ đạo quốc gia IUU được triển khai liên tục; công tác quản lý đội tàu, giám sát hành trình, truy xuất nguồn gốc và xử lý vi phạm có nhiều chuyển biến mạnh mẽ, rõ rệt. Cùng với công tác khôi phục và bảo vệ nguồn lợi thủy sản, Việt Nam hướng tới phát triển bền vững ngành thủy sản, đảm bảo lợi ích của người dân và quốc gia, đồng thời nâng cao trách nhiệm quốc tế.

Bài 1: Chính phủ Việt Nam tổng lực hành động, chấm dứt khai thác IUU

Cuộc chiến chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU) đang được Chính phủ Việt Nam chuyển sang giai đoạn chuyển trạng thái đột phá với các giải pháp mang tính tổng lực, quyết tâm chấm dứt khai thác IUU. Dưới sự chỉ đạo quyết liệt của Thủ tướng Chính phủ, các cơ quan quản lý và các địa phương đang bước vào thời kỳ cao điểm hành động chống IUU, được triển khai đồng bộ với trọng tâm là quản lý chặt đội tàu, tăng cường giám sát hành trình, minh bạch truy xuất nguồn gốc và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, khẳng định cam kết của Việt Nam về một nghề cá có trách nhiệm, bền vững và hội nhập quốc tế.

Quyết liệt từ thể chế

Cuộc chiến chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU) đã bước sang giai đoạn then chốt. Nỗ lực đồng bộ của Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương đã mang lại nhiều chuyển biến rõ nét sau khi Ủy ban châu Âu (EC) cảnh báo “thẻ vàng” đối với thủy sản Việt Nam (tháng 10/2017). Trong đợt thanh tra gần nhất (tháng 10/2023), EC ghi nhận những tiến bộ tích cực trong công tác quản lý, giám sát và truy xuất nguồn gốc, bên cạnh đó, vẫn còn một số tồn tại cần tiếp tục khắc phục triệt để.

Nhìn lại câu chuyện IUU tại Việt Nam, ngày 23/10/2017, Ủy ban châu Âu (EC) cảnh báo “thẻ vàng” đối với thủy sản Việt Nam và đưa ra 9 khuyến nghị yêu cầu khắc phục, cải thiện công tác chống khai thác IUU. Từ đó đến nay, EC đã thực hiện 4 đợt thanh tra tại Việt Nam. Cũng trong giai đoạn này, Việt Nam đã có nhiều thay đổi tích cực “từ gốc” để giải quyết vấn đề IUU.

Cụ thể, để thực thi tốt pháp luật, đáp ứng yêu cầu của EC cũng như xây dựng một nghề cá minh bạch, trách nhiệm và bền vững, Việt Nam đã tập trung hoàn thiện khung pháp lý về thủy sản và quản lý khai thác IUU. Theo đó, ngày 21/11/2017, Quốc hội thông qua Luật Thủy sản 2017. Cùng với đó, để triển khai thi hành Luật Thủy sản, Chính phủ ban hành 2 Nghị định, cùng với 9 Thông tư hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tạo nền tảng pháp lý đồng bộ để thực hiện các giải pháp chống khai thác IUU một cách hiệu quả.

Ban Bí thư ban hành Văn bản số 81-CV/TW (20/3/2020) và Chỉ thị số 32-CT/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong phòng, chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng tích cực tham gia các điều ước quốc tế liên quan như: Hiệp định thực thi các quy định Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển ngày 10/12/1982 về bảo tồn và quản lý đàn cá lưỡng cư và di cư xa đến năm 2025; Hiệp định về Biện pháp quốc gia có cảng nhằm ngăn chặn, chống lại khai thác thủy sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định của FAO.

Thủ tướng Chính phủ, Phó Thủ tướng Chính phủ - Trưởng Ban Chỉ đạo Quốc gia về IUU đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, chủ trì nhiều hội nghị/cuộc họp triển khai nhiệm vụ, giải pháp chống khai thác IUU. Qua các cuộc họp, Thủ tướng Chính phủ đã thẳng thắn phê bình một số tỉnh vẫn để tàu cá vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh, phải cương quyết, quyết liệt tuyên chiến với khai thác IUU, với mục tiêu chấm dứt việc khai thác IUU để Ủy ban châu Âu gỡ thẻ vàng đối với thủy sản Việt Nam trong năm 2025.

Cao điểm hành động

Ban quản lý Cảng cá Lạch Hới (Thanh Hóa) phối hợp cùng lực lượng biên phòng tuyên truyền quy định của pháp luật về chống khai thác IUU cho chủ phương tiện. Ảnh: Lê Đông/TTXVN

Tại Phiên họp thứ 22 của Ban Chỉ đạo Quốc gia về IUU mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà, Trưởng Ban Quốc gia về IUU đã biểu dương sự nỗ lực, chủ động, tích cực của một số bộ, ngành, địa phương trong việc thực hiện nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ giao. Phó Thủ tướng nhấn mạnh, kết quả chống khai thác IUU tiếp tục có chuyển biến tích cực. Đặc biệt, không phát sinh tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài bị bắt giữ, xử lý; 100% số tàu cá đã được đăng ký, cập nhật trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia VNFishbase; số tàu cá không đủ điều kiện hoạt đã được các địa phương kiểm soát, giao xã/phường, lực lượng, cán bộ quản lý có vị trí neo đậu của tàu cá. Song để ngành thủy sản Việt Nam phát triển bền vững, đòi hỏi phải có sự nỗ lực, cố gắng vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, các cấp ủy, chính quyền địa phương, các bộ, ngành và toàn xã hội.

Mới đây, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 301/2025/NĐ-CP ngày 17/11/2025 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 38/2024/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản. Triển khai ngay, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà giao Thanh tra Chính phủ chủ trì, phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan tổ chức thanh tra về công tác chống khai thác IUU tại một số địa phương theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại phiên họp thứ 16 của Ban Chỉ đạo.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường quyết liệt, chủ động hơn nữa trong công tác chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc các địa phương thực hiện đồng bộ, có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp chống khai thác IUU; có hướng dẫn cụ thể về việc đăng ký tàu cá ra/vào các cảng cá; rà soát, bổ sung, mở rộng đối tượng các cảng cá đủ điều kiện tiếp nhận tàu cá.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẩn trương rà soát, sửa đổi các quy định của pháp luật về quản lý, theo dõi tàu cá có chiều dài trên 24 m, đảm bảo nguyên tắc phân cấp, phân quyền triệt để cho các địa phương theo tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, hoàn thành trong tháng 11/2025.

Bộ phối hợp với Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Bộ Khoa học và Công nghệ, Viettel, VNPT và các bộ, ngành, địa phương liên quan khẩn trương đẩy nhanh tiến độ, hoàn thành nhiệm vụ số hóa toàn diện trong quản lý khai thác IUU, tích hợp với dữ liệu về dân cư, chia sẻ, kết nối liên thông giữa các ngành, các địa phương để phục vụ công tác quản lý hoạt động đánh bắt hải sản của các lực lượng trên biển, trên bờ và cung cấp các dịch vụ công, đảm bảo công khai, minh bạch.

Các tỉnh, thành phố ven biển, có tàu cá duy trì kiểm soát chặt chẽ toàn bộ tàu cá ra vào cảng theo quy định; kiên quyết không cho tàu cá không đủ điều kiện, không đăng ký tham gia hoạt động.

Nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã có Quyết định số 4357/QĐ-BNNMT Quy định tạm thời về công bố mở cảng cá. Theo đó, Bộ hướng dẫn địa phương tăng cường quản lý chặt chẽ cảng cá, khu neo đậu, tránh trú bão đối với việc xuất bến, cập bến tàu cá để đảm bảo yêu cầu quản lý, chống khai thác IUU.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2310/QĐ-TTg về “Kế hoạch hành động tháng cao điểm chống khai thác IUU và phát triển bền vững ngành thủy sản Việt Nam”. Đợt cao điểm này thiết lập cơ chế quản lý, điều hành triển khai đồng bộ, hiệu quả, lâu dài các biện pháp chống khai thác IUU và phát triển nghề cá bền vững, có trách nhiệm ở Việt Nam phù hợp với các quy định quốc tế. Trước mắt, tập trung nguồn lực thực hiện các nhiệm vụ cấp bách, xử lý dứt điểm những tồn tại, hạn chế trong công tác chống khai thác IUU, thực hiện đầy đủ các khuyến nghị của EC và yêu cầu của thị trường quốc tế để đảm bảo sản phẩm thủy sản có xuất xứ từ Việt Nam không vi phạm khai thác IUU, gian lận thương mại, phù hợp với các tiêu chuẩn của thị trường trong nước và quốc tế. Từ đó nâng cao uy tín và vị thế của ngành thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định, việc thực hiện kế hoạch này không chỉ là để gỡ “thẻ vàng” mà là mục tiêu hướng tới phát triển bền vững ngành thủy sản, đảm bảo lợi ích của người dân và quốc gia, đồng thời nâng cao trách nhiệm quốc tế của Việt Nam trong bảo vệ môi trường và hệ sinh thái biển, góp phần giữ vững quốc phòng, an ninh và chủ quyền biển, đảo quốc gia và trong khu vực. (Còn tiếp)

Bài 2: Khẳng định hình ảnh quốc gia biển xanh, trách nhiệm và hội nhập

Bích Hồng (TTXVN)