Tỷ lệ nội địa hóa nguyên phụ liệu ngành da giày mới đạt 50%

Ths Phạm Phú Dũng – Viện Nghiên cứu da giày Việt Nam chia sẻ tại Hội thảo (Ảnh: PT)

Tại Hội thảo “Tăng cường năng lực phòng vệ thương mại trong lĩnh vực công nghiệp tại Việt Nam” do Cục Phòng vệ Thương mại - Bộ Công Thương tổ chức ngày 29/10, Ths Phạm Phú Dũng – Viện Nghiên cứu da giày Việt Nam cho biết, ngành da giày Việt Nam hiện đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu, chỉ sau Trung Quốc, với kim ngạch đạt 14 tỷ USD trong nửa đầu năm 2025, tăng hơn 10% so với cùng kỳ.

Tuy nhiên, song hành với tăng trưởng ấn tượng ấy là hàng loạt thách thức ngày càng lớn từ các biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM) do các thị trường nhập khẩu áp dụng nhằm bảo vệ sản xuất trong nước. Mỹ, EU, Nhật Bản – những thị trường chủ lực của Việt Nam – ngày càng đặt ra yêu cầu khắt khe hơn về tiêu chuẩn xanh, phát thải carbon, truy xuất nguồn gốc và trách nhiệm xã hội, khiến chi phí tuân thủ của doanh nghiệp không ngừng gia tăng.

Trong khi đó, năng lực nội tại của ngành vẫn còn hạn chế: tỷ lệ nội địa hóa nguyên phụ liệu mới đạt khoảng 50%, công nghệ và năng lực nghiên cứu phát triển còn yếu, phần lớn doanh nghiệp quy mô vừa và nhỏ, thiếu kinh nghiệm, nhân lực chuyên trách và nguồn lực tài chính để ứng phó các vụ kiện PVTM kéo dài, tốn kém.

Thực tế, ngành da giày Việt Nam đã từng đối mặt với nhiều vụ kiện đáng chú ý. Điển hình như vụ EU áp thuế chống bán phá giá với giày da Việt Nam giai đoạn 2006–2011 hay các biện pháp tự vệ tại Thổ Nhĩ Kỳ. Gần đây, các cơ quan thương mại Mỹ và châu Âu cũng gia tăng điều tra hành vi “lẩn tránh thuế” với sản phẩm qua nước thứ ba.

Ngoài ra, một số quốc gia như Brazil, Mexico, Ấn Độ cảnh báo về khả năng áp dụng PVTM với hàng Việt do lo ngại “chuyển hướng thương mại” từ Trung Quốc. Không chỉ dừng ở thuế, các biện pháp kỹ thuật như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), bộ tiêu chí ESG hay nhãn sinh thái Bắc Âu đang trở thành “rào cản xanh” mới, buộc doanh nghiệp phải chứng minh quy trình sản xuất thân thiện môi trường, giảm phát thải và minh bạch nguồn gốc.

Ngành da giày Việt Nam hiện đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu (Nguồn: Viện Nghiên cứu da giày Việt Nam)

Nguyên nhân sâu xa đến từ mô hình sản xuất gia công (OEM) khiến giá trị gia tăng nội địa thấp và khó chứng minh nguồn gốc xuất xứ. Sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, giá bán cạnh tranh thấp hơn nước nhập khẩu cũng khiến Việt Nam dễ bị cáo buộc bán phá giá. Trong khi đó, hệ thống cảnh báo sớm và cơ sở dữ liệu ngành về PVTM vẫn chưa hoàn thiện, khiến doanh nghiệp thiếu thông tin để phản ứng kịp thời.

Để giảm rủi ro, Ths Phạm Phú Dũng khuyến nghị doanh nghiệp cần chủ động hơn trong đa dạng hóa thị trường, tránh tăng trưởng “nóng” tại một khu vực; đầu tư đổi mới công nghệ, sản xuất xanh và tái chế vật liệu theo mô hình kinh tế tuần hoàn. Việc nâng cao năng lực pháp lý, minh bạch dữ liệu tài chính – kế toán và tuân thủ quy tắc xuất xứ là điều kiện tiên quyết để tự bảo vệ mình trong các cuộc điều tra. Về phía cơ quan quản lý và hiệp hội ngành hàng, cần xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, hỗ trợ pháp lý và thúc đẩy chuyển đổi mô hình sản xuất từ mô hình sản xuất gia công sang mô hình sản xuất mà nhà cung cấp chịu trách nhiệm thiết kế và sản xuất sản phẩm hoàn chỉnh, hay sản xuất dưới thương hiệu gốc để tăng giá trị thương hiệu Việt.

Đặc biệt, ông Dũng đề cập đến phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn trong ngành da giày, sử dụng các vật liệu mang khả năng phục hồi, tái tạo, tái sử dụng trong các công đoạn nguyên vật liệu, thiết kế, sản xuất, đảm bảo phát triển bền vững, tiết kiệm tối ưu tài nguyên, sản xuất xanh – sạch.

“Phòng vệ thương mại không còn là thách thức ngắn hạn mà là xu hướng tất yếu trong thương mại toàn cầu. Chỉ khi chủ động ‘xanh hóa’ sản xuất, nội địa hóa chuỗi cung ứng và nâng cao năng lực cạnh tranh thực chất, ngành da giày Việt Nam mới có thể duy trì vị thế xuất khẩu bền vững trên bản đồ thế giới”, ông Phạm Phú Dũng nhấn mạnh.

Phương Thảo