Ứng dụng công nghệ để bảo vệ rừng hiệu quả, bền vững

Ứng dụng công nghệ để bảo vệ rừng hiệu quả, bền vững.

“Mắt thần” giữ rừng

Từ xưa đến nay, công việc của các cán bộ Kiểm lâm vẫn vậy, luôn nhọc nhằn và ẩn chứa nhiều nguy hiểm, với mỗi cán bộ Kiểm lâm có trách nhiệm quản lý, bảo vệ hàng ngàn ha rừng. Sau sắp xếp chính quyền địa phương hai cấp tại Quảng Trị, bộ máy có tinh giảm nhưng nhiệm vụ vẫn duy trì để bảo vệ những mảng rừng xanh trải dài từ Đông sang Tây, giáp nước bạn Lào.

Quảng Trị mới có tổng diện tích rừng hơn 840.000 ha, mang lại nhiều dư địa phát triển nhưng cũng đặt ra nhiều khó khăn cho công tác quản lý.

Tỉnh Quảng Trị mới có tổng diện tích rừng hơn 840.000 ha, trong đó rừng tự nhiên gần 600.000 ha, rừng trồng 244.000 ha; tỷ lệ che phủ rừng đạt gần 61,5%. Việc hợp nhất hai địa phương với diện tích rừng lớn mang lại dư địa và tiềm năng phát triển rừng đa dạng, nhưng song song với đó cũng đặt ra những khó khăn và thách thức trong công tác quản lý và bảo vệ rừng. Đặc biệt, Quảng Trị có gió Lào vào mùa hè khiến thời tiết khô hạn kéo dài, khắc nghiệt với cả cây cỏ, sức người còn hạn chế để bảo vệ hàng trăm ngàn ha rừng xanh. Công tác quản lý, bảo vệ rừng những năm trở lại đây đã có bước ngoặt mới khi hệ thống camera được lắp đặt, trở thành “cánh tay nối dài” cho lực lượng kiểm lâm theo dõi và bảo vệ rừng.

Tiêu biểu, tại phường Đồng Thuận (Quảng Trị), Hạt Kiểm lâm Quảng Ninh cho biết, hệ thống camera giám sát cháy rừng được đặt tại điểm chòi canh lửa Dốc Vọt.

Hệ thống camera giám sát cháy rừng.

Hệ thống camera được lắp đặt trên các trụ cột bằng thép, chòi quan sát lửa rừng, độ cao trên 20m, với không gian, phạm vi quan trắc rộng. Camera được sử dụng cả 2 kênh cảm biến hình ảnh nhiệt và hồng ngoại; nhờ tính năng xoay được 360 độ nên hỗ trợ giám sát cả ngày lẫn đêm. Tính năng phát hiện của camera có thể xác định đám cháy rừng nhỏ đến 4m2 ở khoảng cách 15km và khói bốc lên ở khoảng cách 20km.

Nhờ đó, khi có cháy, trước mắt hệ thống camera sẽ phát hiện và truyền hình ảnh, thông tin về máy chủ đặt tại Trung tâm Giám sát điều hành đô thị thông minh Đồng Hới và chia sẻ cho văn phòng kiểm soát phòng cháy chữa cháy rừng tại Hạt Kiểm lâm, thực hiện điều khiển qua máy tính kết nối với màn hình tivi, đồng thời phát âm thanh báo động hoặc trực tiếp qua điện thoại thông minh của các cá nhân đang làm nhiệm vụ. Lực lượng ứng trực khi đó sẽ kiểm tra, xác minh vị trí thực tế, nếu có cháy sẽ thông báo kịp thời để điều động phương tiện, lực lượng đến hiện trường ứng cứu, dập lửa.

Hệ thống camera giám sát giúp công tác phát hiện, chữa cháy rừng diễn ra chủ động hơn.

Công tác phòng cháy, chữa cháy rừng trong năm 2024 ghi nhận diện tích rừng cháy giảm.

Hạng mục hỗ trợ lắp đặt camera quan sát, phát hiện sớm cháy rừng thuộc dự án Hỗ trợ thí điểm mô hình trồng rừng phòng tránh thiên tai do Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai hỗ trợ, góp phần chủ động trong công tác phòng cháy, chữa cháy rừng. Trong năm 2024, riêng tại địa bàn tỉnh Quảng Bình (cũ) tổng diện tích bị cháy đã giảm 35,5 ha so với cùng kỳ năm trước; tại tỉnh Quảng Trị (cũ), số vụ cháy rừng cũng giảm 11%, diện tích cháy rừng giảm 7%.

Hiện đại hóa công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng

Với những mô hình thí điểm ban đầu mang lại hiệu quả đáng lưu tâm, ngành Kiểm lâm tỉnh hai tỉnh trước đây và tỉnh Quảng Trị ngày nay xem khoa học - công nghệ, chuyển đổi số là xu hướng của thời đại, nhằm hỗ trợ quản lý tài nguyên rừng và tối ưu hóa quá trình sản xuất và bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu.

Từ mục tiêu của Đảng ủy, Sở Nông nghiệp và Môi trường đã cụ thể hóa bằng kế hoạch. Trên cơ sở đó đó, Chi cục Kiểm lâm ban hành Kế hoạch số 1097/KH-CCKL ngày 1/10/2025 thực hiện phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong lĩnh vực lâm nghiệp.

Ứng dụng công nghệ giúp lực lượng Kiểm lâm phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời, không để xảy ra các điểm nóng về phá rừng trên địa bàn.

Cùng với hệ thống camera, lực lượng Kiểm lâm tỉnh Quảng Trị còn triển khai sử dụng hệ thống FRMS 4.0, giúp nâng cao khả năng cập nhật thông tin biến động rừng một cách nhanh chóng và chính xác. Đây là bước đột phá trong công tác giám sát tài nguyên rừng của tỉnh, giúp phát hiện sớm các biến động về phá rừng và cháy rừng. Công nghệ viễn thám và các phần mềm như QGIS, Mapinfo, Vtool cũng được tích hợp trong các thiết bị như máy tính bảng và điện thoại thông minh của cán bộ Kiểm lâm. Nhờ đó, nhiều vụ phá rừng được phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời, không để xảy ra các điểm nóng về phá rừng trên địa bàn; việc quản lý tài nguyên rừng trở nên thuận tiện hơn khi các cán bộ có thể theo dõi tình hình từ xa, chỉ cần thông qua thiết bị di động để kiểm tra các thay đổi về diện tích và hiện trạng rừng, giảm dần công tác thực địa, ngoại nghiệp.

Về công tác tuần tra, bảo vệ rừng, giám sát, bảo tồn đa dạng sinh học, Ban Quản lý rừng đặc dụng, rừng phòng hộ thông qua các chương trình, dự án đã sử dụng ứng dụng SMART trên máy tính và trên điện thoại để phục vụ công tác tuần tra, kiểm tra rừng, giám sát đa dạng sinh học. Các hoạt động tuần tra, thu thập và quản lý dữ liệu cũng như xây dựng các báo cáo sẽ được thực hiện thông qua bộ công cụ SMART, thay vì sổ ghi chép, hoạt động thu thập, báo cáo sẽ thay thế bằng phần mềm nói trên. Một số đơn vị đã sử dụng công cụ Drone (máy bay không người lái) để phục vụ tuần tra, kiểm tra rừng. Các cán bộ Kiểm lâm cũng sử dụng thiết bị bẫy ảnh hiện đại trên các lâm phận các ban quản lý rừng đặc dụng, phòng hộ, các công ty lâm nghiệp để ghi nhận, thu thập, điều tra các loài động vật rừng nhằm phục vụ công tác thống kê, nghiên cứu khoa học, đánh giá tài nguyên động vật.

Công tác quản lý rừng, giám sát đa dạng sinh học được số hóa.

Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Lệ Thủy Phạm Văn Bút chia sẻ: “Việc ứng dụng phần mềm, thiết bị đã từng bước giảm dần công tác trực cháy tại chòi canh, phát hiện sớm, kịp thời các điểm phát lửa để huy động dập tắt kịp thời, nhanh chóng, giảm áp lực rất nhiều cho Kiểm lâm trong bối cảnh lực lượng còn mỏng mà diện tích rừng lớn, thời tiết mùa khô lại khắc nghiệt”.

Mới đây nhất, Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Trị đã phê duyệt phương án và dự toán kinh phí xây dựng cơ sở dữ liệu về nguồn giống cây trồng lâm nghiệp năm 2025. Hiện, Chi cục Kiểm lâm đã hoàn thiện các thủ tục và phối hợp với đối tác thiết kế phần mềm cơ sở dữ liệu về nguồn giống cây trồng lâm nghiệp trên địa bàn tỉnh. Dự án xây dựng cơ sở dữ liệu về giống cây trồng lâm nghiệp đang trong quá trình xây dựng và dự kiến hoàn thiện phần mềm trong tháng 11/2025, đưa vào hoạt động trong năm 2026.

Chung tay bảo vệ rừng

Rừng đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với sinh tồn, đời sống thường nhật của con người cũng như đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội, an ninh, quốc phòng… đặc biệt, khi thị trường tín chỉ carbon có nhiều tiềm năng, trong đó, Việt Nam nói chung và Quảng Trị nói riêng đã bắt đầu hưởng lợi, việc bảo vệ rừng đang bổ sung thêm nhiều lợi ích về kinh tế.

Do đó, đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số là cần thiết, giúp triển khai công tác quản lý, bảo vệ rừng chủ động và triệt để hơn. Đó cũng là một trong nhiều hướng đi và giải pháp mà lực lượng Kiểm lâm tỉnh Quảng Trị đang thực hiện.

Bên cạnh giải pháp đồng bộ để thực hiện các đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia nói chung và ngành lâm nghiệp nói riêng, ngành Kiểm lâm địa phương cần phải tiếp tục duy trì và nhân rộng các ứng dụng về công nghệ, chuyển đổi số đã triển khai trong thời gian qua như: Ứng dụng công nghệ viễn thám, flycam, hệ thống camera giám sát cháy rừng, phần mềm theo dõi diễn biến rừng riêng cho địa phương, bảng báo tự động cấp dự báo cháy rừng... nhằm tăng công nghệ, tăng xử lý nội nghiệp, giảm công tác ngoại nghiệp, hiện trường đến toàn bộ các chủ rừng, đơn vị, địa phương có liên quan đến công tác quản lý, bảo vệ rừng.

Công tác bảo vệ rừng cần sự chung tay từ nhiều nguồn lực xã hội.

Tuy nhiên, nhiệm vụ này cũng đặt ra những bài toán về tài chính khi số tiền đầu tư cho khoa học - công nghệ và chuyển đổi số có thể là thách thức với đơn vị riêng lẻ, do đó rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước, các nguồn xã hội hóa, các tổ chức trong và người nước thông qua các dự án hỗ trợ kỹ thuật, trang thiết bị… Song song với đó, đẩy mạnh đào tạo nhân lực có kỹ năng về công nghệ số, đồng thời nâng cao nhận thức về chuyển đổi số cho cán bộ lâm nghiệp các cấp, đảm bảo có khả năng vận hành và khai thác hiệu quả các công nghệ, phần mềm mới thông qua các lớp tập huấn.

Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Nguyễn Văn Long cho biết, việc ứng dụng công nghệ vào quản lý, bảo vệ rừng được lực lượng Kiểm lâm triển khai đã mang lại những hiệu quả tích cực. Thời gian tới, Chi cục tiếp tục đề xuất và tranh thủ nguồn lực từ các chương trình, dự án để đầu tư thêm các máy móc, trang thiết bị hiện đại phục vụ cho công tác quản lý, bảo vệ rừng, sử dụng rừng trong tình hình mới, như: máy định vị GPS, máy tính bảng, máy tính có cấu hình cao, trang bị các phần mềm chuyên dụng, máy bay không người lái, lắp đặt những bộ giám sát có thể phát hiện tiếng cưa máy ở những khu rừng trọng điểm có nguy cơ bị xâm hại...

Bên cạnh đó, dự án xây dựng cơ sở dữ liệu về giống cây trồng lâm nghiệp đi vào hoạt động trong năm sau sẽ giúp cơ quan nhà nước quản lý toàn diện các cơ sở sản xuất, vườn giống, giống được công nhận, giống khảo nghiệm; giúp kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc, hỗ trợ quy hoạch phát triển giống, ứng dụng công nghệ số trong quản lý chất lượng, truy xuất nguồn gốc lâm sản; hướng dẫn, khuyến khích người dân thực hiện thương mại điện tử trong sản xuất Lâm nghiệp tập trung vào các sản phẩm chủ lực, những sản phẩm đã ứng dụng các quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn. Đồng thời thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực lâm nghiệp, nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành”, Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm Nguyễn Văn Long thông tin.

Khánh Trinh