Ứng phó cao điểm xâm nhập mặn: Giải pháp căn cơ cho châu thổ Cửu Long

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong tháng 3/2025, ngoài đợt xâm nhập mặn ngày 12-15/3, dự báo Đồng bằng sông Cửu Long còn đợt từ ngày 27-30/3. Theo đó, xâm nhập mặn 4g/l ở cửa sông Cửu Long có thể vào sâu từ 42 - 58 km, thấp hơn năm trước từ 2 - 10 km.

Công trình thủy lợi cống âu Rạch Mọp vừa đưa vào khai thác phục vụ phòng chống hạn mặn cho tỉnh Sóc Trăng. Ảnh: Lê Sơn

Thiên tai đang tác động sâu rộng

Trên sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây, dự báo ranh mặn vào sâu khoảng 70 - 75 km, thấp hơn cùng kỳ năm trước từ 6 - 8 km. Trên sông Cái Lớn, ranh mặn 4g/l có thể vào sâu từ 50 - 53 km, mức này bảo đảm nằm trong mức khống chế các điểm theo quy trình vận hành đã được phê duyệt. Từ tháng 4/2025, xâm nhập mặn giảm dần ở các cửa sông Cửu Long. Đối với vùng hai sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây, xâm nhập mặn có thể kéo dài tới hết tháng 4 nếu vùng này chưa có mưa.

Ứng phó với hạn hán, xâm nhập mặn từ nay đến hết mùa khô, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, sẽ tiếp tục chỉ đạo tăng cường lấy nước, trữ nước ngọt trong hệ thống kênh, mương, ao, hồ, vùng trũng; lắp đặt và vận hành các trạm bơm dã chiến để tận dụng tối đa nguồn nước, giảm thất thoát, lãng phí nước. Về lâu dài, Bộ sẽ tiếp tục nghiên cứu xây dựng các công trình thủy lợi ngăn mặn, hoàn thiện các hệ thống thủy lợi đã đưa vào sử dụng để kiểm soát xâm nhập mặn hiệu quả, như công trình kiểm soát cửa sông Vàm Cỏ, Hàm Luông và các cửa sông còn lại…

Những năm gần đây, sụt lún, hạn hán và xâm nhập mặn gia tăng đã và đang gây ra những tác động sâu rộng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường, đời sống của hàng triệu người dân và sự phát triển kinh tế-xã hội của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, nơi được xem là “Vựa lúa số 1 của Việt Nam”. Vì vậy, châu thổ Cửu Long cần được triển khai đồng bộ các giải pháp tổng thể và dài hạn, kết hợp phòng ngừa và thích ứng. Đây là chìa khóa để xây dựng một vùng đồng bằng an toàn, bền vững.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy cho biết, trước đây, Đồng bằng sông Cửu Long chủ yếu đối mặt với các hình thái thiên tai như lũ lụt, nên những giải pháp được các địa phương triển khai chủ yếu là xây dựng các tuyến dân cư, bờ bao và tôn nền để phòng chống. Song trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, các hình thái thiên tai đã có sự thay đổi rõ rệt. Cụ thể, từ năm 2016 đến nay đã xuất hiện 812 điểm sạt lở với tổng chiều dài hơn 1.191 km, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống kinh tế của người dân.

Theo một số nghiên cứu, nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng của các hiện tượng thiên tai trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long là do sự biến đổi khí hậu toàn cầu, sự phát triển nội tại của đồng bằng, và tình trạng khai thác tài nguyên thiên nhiên không bền vững. Đặc biệt là việc khai thác nước ngầm quá mức, nước từ thượng nguồn cũng giảm. Sự sụt lún đất, tình trạng thiếu nước và xâm nhập mặn đang dần trở thành những thách thức chính đe dọa đến môi trường và sự sống của người dân nơi đây.

Ứng phó trước thiên tai ngày càng nghiêm trọng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang gấp rút xây dựng Đề án “Phòng, chống sụt lún, sạt lở, ngập úng, hạn hán, xâm nhập mặn vùng Đồng bằng sông Cửu Long” đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2050 để trình các cấp lãnh đạo Đảng, Chính phủ phê duyệt.

Cần triển khai đồng bộ các giải pháp

Những năm qua Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã ban hành nhiều nghị quyết, chiến lược, chương trình, kế hoạch hành động tổng thể về phát triển bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Chúng ta đã có Nghị quyết số 120/NQ-CP của Thủ tướng Chính phủ về Phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu, và Quyết định số 287/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về Quy hoạch Đồng bằng sông Cửu Long tầm nhìn đến năm 2050.

Các bộ, ngành cũng đã xây dựng, triển khai nhiều đề án, dự án cụ thể. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, cần phải triển khai đồng bộ các giải pháp để phát huy hết tiềm lực phát triển kinh tế - xã hội của vùng châu thổ Cửu Long. Trong quá trình thực hiện, cần có sự kết hợp giữa người dân và chính quyền, giữa các vùng, các tỉnh liên đới với nhau để có thể phát huy hết tiềm năng nguồn lực (tự nhiên, con người). Cần có tổng kết, đánh giá các hoạt động ứng phó, thích ứng với xâm nhập mặn hằng năm để rút ra bài học cho từng vùng, từng địa phương, cho người dân nhằm từng bước tiếp cận đến việc thích ứng và phát triển bền vững.

Với Đề án “Phòng chống sụt lún, sạt lở, ngập úng, hạn hán, xâm nhập mặn vùng Đồng bằng sông Cửu Long”, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nhấn mạnh, để có một chiến lược tổng thể và dài hạn, kết hợp giữa phòng ngừa và thích ứng, đề án cần phải được đặt trong các quy hoạch vùng, mang tính liên vùng bởi thiên tai không có biên giới và tác động đến tất cả các khu vực trong vùng.

Theo đó, một trong những giải pháp căn cơ là xây dựng các giải pháp công trình và phi công trình, bao gồm cả việc nâng cao nhận thức cộng đồng và ứng dụng khoa học, công nghệ vào công tác phòng chống thiên tai. Liên quan nội dung này, cơ quan chuyên môn lưu ý đến việc cần tập trung đầu tư vào hệ thống cơ sở dữ liệu về ngập úng, xâm nhập mặn và cảnh báo thiên tai đồng thời nâng cấp hệ thống quan trắc để kịp thời phát hiện và ứng phó với những diễn biến bất thường của thiên tai.

Một yếu tố quan trọng khác là việc huy động nguồn lực từ cả ngân sách nhà nước, các tổ chức ngoài nhà nước và cộng đồng. Các công trình phòng chống thiên tai đòi hỏi nguồn kinh phí lớn, do đó, phân bổ hợp lý nguồn lực sẽ quyết định hiệu quả của các giải pháp.

Nhiều ý kiến chuyên gia đề xuất, về lâu dài cần hoàn thiện, khép kín các hệ thống thủy lợi kiểm soát xâm nhập mặn, điều tiết lũ, bảo đảm nguồn nước ngọt phục vụ sản xuất, sinh hoạt cho người dân. Tập trung xử lý các khu vực bờ biển, bờ sông bị sạt lở gây nguy hiểm. Giải quyết tình trạng ngập úng cục bộ do triều cường. Thống nhất các chương trình tái định cư cho người dân di dời khỏi khu vực sạt lở bờ sông, kênh, rạch… Đây là những vấn đề mang tính cấp thiết, giúp “Vựa lúa số 1 Việt Nam” phát triển bền vững, giữ vững an ninh và phát triển kinh tế lâu dài trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu.

(Theo nhandan.vn)