Ung thư chuyển dịch sang nhóm liên quan đến lối sống và tuổi thọ

Dinh dưỡng và lối sống có ảnh hưởng rất lớn đến nguy cơ mắc ung thư.

Tại hội nghị giao ban mạng lưới ghi nhận ung thư năm 2025 tại TP.HCM, đại diện Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP.HCM (HCDC) cho biết từ năm 2019 đến nay, hệ thống ghi nhận ung thư của TP.HCM đã thu thập hơn 1,3 triệu hồ sơ bệnh nhân từ 40 bệnh viện trên địa bàn.

Trong số này, 35% có kết quả mô bệnh học và 21% có thông tin giai đoạn bệnh, cho thấy sự tiến bộ rõ rệt trong chuẩn hóa và quản lý dữ liệu ung thư. Mặt khác, con số này phản ánh gánh nặng ngày càng lớn của nhóm bệnh không lây nhiễm tại đô thị có quy mô dân số lớn nhất cả nước.

Sự thay đổi mô hình bệnh tật ung thư tại TP.HCM cũng cho thấy bức tranh sức khỏe cộng đồng đang chuyển dịch rõ rệt. Trước đây, phần lớn ca bệnh xuất phát từ nhóm ung thư do nhiễm trùng, như ung thư gan liên quan đến virus viêm gan B, C; ung thư cổ tử cung do nhiễm HPV; hoặc ung thư dạ dày do vi khuẩn Helicobacter pylori…

Nhưng hiện nay, thành phố đang chứng kiến sự gia tăng nhanh của những ung thư gắn với lối sống và tuổi thọ, gồm ung thư vú (liên quan đến rối loạn nội tiết, béo phì, sinh con muộn), ung thư đại trực tràng (do chế độ ăn ít chất xơ, nhiều thịt đỏ và thực phẩm chế biến sẵn), cùng ung thư tuyến giáp và tiền liệt tuyến (thường gặp ở người trung niên, cao tuổi).

Sự thay đổi mô hình bệnh tật ung thư tại TP.HCM cũng cho thấy bức tranh sức khỏe cộng đồng đang chuyển dịch rõ rệt.

Sự chuyển dịch này phản ánh quá trình đô thị hóa nhanh, thay đổi chế độ ăn uống, lối sống ít vận động, căng thẳng kéo dài và tuổi thọ dân số ngày càng cao. Đây cũng là xu hướng chung ở các quốc gia đang phát triển, khi các bệnh không lây nhiễm, đặc biệt là ung thư, dần thay thế bệnh nhiễm trùng để trở thành gánh nặng y tế chính của cộng đồng.

Phát biểu tại hội nghị, TS.BS Nguyễn Văn Vĩnh Châu, Phó giám đốc Sở Y tế TP.HCM, nhấn mạnh ghi nhận ung thư là nền tảng quan trọng để đánh giá tình hình dịch tễ, hoạch định chính sách và theo dõi hiệu quả các chương trình phòng chống bệnh không lây nhiễm.

Theo định hướng giai đoạn 2025 - 2030, Sở Y tế TP.HCM sẽ phối hợp HCDC, Bệnh viện Ung Bướu TP.HCM và tổ chức Vital Strategies nhân rộng mô hình ghi nhận ung thư và tử vong ra các địa bàn mới hợp nhất. Mục tiêu là xây dựng cơ sở dữ liệu ung thư ở vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, phục vụ cho việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời và nâng cao năng lực quản lý sức khỏe cộng đồng.

Hoạt động này được kỳ vọng sẽ giúp giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong do ung thư, đồng thời đặt nền tảng cho hệ thống giám sát bệnh không lây nhiễm bền vững của TP.HCM trong những năm tới.

Các bệnh không lây nhiễm, đặc biệt là ung thư, dần thay thế bệnh nhiễm trùng để trở thành gánh nặng y tế chính của cộng đồng.

Trước đó, tại hội nghị Cập nhật điều trị Ung thư và Y học hạt nhân, GS.TS Mai Trọng Khoa, Phó Chủ tịch Hội Điện quang và Y học hạt nhân Việt Nam, cũng nhận định môi trường sống ngày càng ô nhiễm, lối sống lười vận động, nhiều thói quen xấu... là yếu tố gia tăng nguy cơ ung thư, đặc biệt là ung thư phổi, ung thư dạ dày.

Đặc biệt, người hút thuốc lá ngày càng trẻ, lan vào cả học đường. Khói thuốc chứa hàng trăm chất độc, không chỉ ảnh hưởng người hút mà còn gây hại cho người xung quanh, là yếu tố thuận lợi thúc đẩy sự hình thành ung thư, đặc biệt ung thư phổi.

Một số trường hợp mắc bệnh không có yếu tố nguy cơ rõ ràng, nguyên nhân đến từ đột biến gene nhưng tỷ lệ thấp hơn nhiều so với yếu tố môi trường và lối sống.

Đặc biệt, theo thống kê của Tổ chức Ung thư toàn cầu (Globocan), ung thư đại trực tràng đang trở thành gánh nặng y tế toàn cầu, đứng thứ 3 về tỷ lệ mắc và thứ 2 về tỷ lệ tử vong. Còn tại Việt Nam, ung thư đại trực tràng đứng thứ 5, sau ung thư gan, phổi, vú, dạ dày.

Đến nay, căn bệnh này đứng thứ 4 trong những loại ung thư thường gặp với hơn 16.800 ca mắc mới và hơn 8.400 ca tử vong trung bình mỗi năm. Nếu trước đây, người mắc ung thư đại trực tràng chủ yếu ở độ tuổi trên 50 thì giờ đây căn bệnh này có xu hướng trẻ hóa.

ThS.BSCKII. Hà Hải Nam, Phó Trưởng khoa Ngoại bụng 1 (Bệnh viện K), cho biết, các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh, gồm cả yếu tố không thể thay đổi và có thể thay đổi được. Trong yếu tố nguy cơ không thể thay đổi được đó là tuổi tác, gen, di truyền. Còn với yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được liên quan đến lối sống và chế độ dinh dưỡng.

Nhiều trường hợp mắc bệnh liên quan đến béo phì, chế độ ăn không lành mạnh, lạm dụng rượu bia, thuốc lá…

Theo bác sĩ Hà Hải Nam, người dân dần thích nghi với lối sống của phương Tây, trong đó ít hoạt động thể lực, chế độ ăn nhiều thịt đỏ (thịt bò, lợn, cừu) và thịt chế biến công nghiệp (xúc xích, đồ ăn nhanh)… Bên cạnh đó, thịt nấu ở nhiệt độ cao (rán, nướng), hút thuốc lá, lạm dụng đồ uống có cồn (bia, rượu)… là những yếu tố nguy cơ gia tăng tỷ lệ mắc bệnh.

Tương tự, Bệnh viện Bạch Mai cũng tiếp nhận điều trị nhiều trường hợp dưới 45 tuổi mắc ung thư đại trực tràng. Với căn bệnh này, yếu tố tuổi tác và di truyền chiếm khoảng 3 - 5%, còn lại nhiều trường hợp mắc bệnh liên quan đến béo phì, đái tháo đường type 2, chế độ ăn không lành mạnh, lạm dụng rượu bia, thuốc lá…

TS.BS. Nguyễn Bình Nguyên, Trung tâm Tiêu hóa Gan mật (Bệnh viện Bạch Mai), thông tin theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi người nên ăn ít nhất 400 gram rau, củ, quả/ngày để phòng, chống các bệnh mạn tính liên quan tới dinh dưỡng như ung thư dạ dày, ung thư đại trực tràng và các bệnh tim mạch.

Thế nhưng, các nghiên cứu cho thấy, 57% người trưởng thành tại nước ta ăn thiếu rau và trái cây so với khuyến nghị của WHO, trong khi lại ăn nhiều thịt và uống nhiều rượu, bia, ít hoạt động thể chất. Điều đó dẫn tới, tỷ lệ béo phì tại nước ta đang gia tăng và kéo theo nguy cơ trẻ hóa ung thư đại trực tràng.

WHO khuyến nghị mỗi người nên ăn ít nhất 400 gram rau, củ, quả/ngày.

Các bác sỹ nhấn mạnh, dù nguy cơ trẻ hóa ung thư là có thật, người bệnh vẫn có “điểm tựa” quan trọng: nếu phát hiện sớm, tỷ lệ chữa khỏi có thể đạt tới 90%. Do đó, những người có nguy cơ cao mắc ung thư dạ dày - từng nhiễm Helicobacter pylori, bị viêm loét dạ dày mạn tính hoặc duy trì thói quen ăn uống độc hại…, cứ mỗi 2 - 3 năm thì nên nội soi kiểm tra định kỳ.

Hoài Phương