Ứng xử văn minh trên mạng xã hội

Tình trạng sử dụng lời lẽ khiếm nhã, miệt thị, xúc phạm, kỳ thị cá nhân đang có chiều hướng gia tăng trên mạng xã hội. Đây là nguy cơ gây tâm lý tiêu cực trong cộng đồng, báo động về cách ứng xử thiếu văn hóa của một bộ phận người sử dụng mạng xã hội, nhất là đối tượng trẻ.

Khi quan điểm cá nhân vi phạm quy tắc đạo đức

Trên không gian mạng, mỗi bình luận, mỗi dòng chia sẻ đều có thể lan tỏa với tốc độ chóng mặt. Nhưng không phải ai cũng nhận thức được giới hạn giữa quyền tự do bày tỏ quan điểm và trách nhiệm đạo đức khi phát ngôn.

Trái ngược với sự phát triển tích cực của khoa học công nghệ, trên mạng xã hội Việt Nam đang tồn tại khá nhiều điều tiêu cực: từ những ngôn từ gây thù ghét, miệt thị ngoại hình cá nhân, miệt thị vùng miền đến bắt nạt mạng, bạo lực mạng, hay sử dụng ngôn ngữ lệch chuẩn… Điều này đang ngày càng làm cho không gian mạng trở nên độc hại và xấu xí.

Anh Nguyễn Đức Thanh (phường Thanh Xuân, Hà Nội) chia sẻ: "Có thể về mặt tích cực, phát triển mạng xã hội sẽ giúp con người được giao tiếp gần gũi. Tuy nhiên ở một góc độ nào đó, việc quá gần gũi sẽ khiến xảy ra can thiệp quá sâu vào đời tư của nhau".

Phần lớn người dùng mạng đều ý thức được tác động của lời nói, nhưng không phải ai cũng kiểm soát được cảm xúc trong từng cú click chuột. Từ việc đùa cợt, so sánh tưởng chừng như vô hại đến miệt thị, xúc phạm – ranh giới giữa “tự do ngôn luận” và “vi phạm đạo đức xã hội” đang ngày càng bị xóa nhòa.

Nạn nhân của bạo lực mạng

Cuộc sống của chị Lê Thị Thương khá bình yên và hạnh phúc khi làm việc tại một công ty tư nhân, công việc ổn định, đồng nghiệp hòa đồng, bạn bè vui vẻ. Tuy nhiên, ít ai có thể ngờ rằng trong quá khứ, chị từng là nạn nhân của bạo lực mạng. "Trước khi mới ra Hà Nội, tôi chưa nói được giọng Bắc. Vấn đề tôi nói giọng miền Trung bị mọi người trêu đùa rất nhiều. Thứ hai là về ngoại hình, tôi từng hơi mập, nên lời mọi người nói khiến tôi có phần bị tổn thương", chị Thương kể.

Không chỉ phụ nữ mới có thể là những người dễ bị bắt nạt trên môi trường mạng, ngay cả nam giới cũng có thể lâm vào cảnh bị tấn công, bị nói xấu và tổn thương tinh thần vì môi trường mạng độc hại. Tác động của những dòng chữ tưởng như vô tri trên màn hình máy tính hay điện thoại khó có thể lường trước. Hơn nữa, mỗi dòng trạng thái, mỗi bình luận đều thể hiện nhân cách và văn hóa của người sử dụng mạng xã hội.

Tự do ngôn luận là quyền, nhưng biết tôn trọng người khác mới là văn minh. Chỉ khi mỗi người dùng mạng hiểu và hành xử có trách nhiệm, không gian mạng mới thực sự là nơi lan tỏa điều tốt đẹp, chứ không phải nơi gieo rắc tổn thương.

Dự thảo Bộ quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng

Dự thảo Bộ quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng gồm 3 chương, 11 điều, với mục đích thúc đẩy xây dựng không gian mạng lành mạnh, an toàn và tôn trọng văn hóa Việt Nam, góp phần hình thành không gian mạng an toàn, lành mạnh, nhân văn; khuyến khích lan tỏa các giá trị tích cực, sáng tạo, mang bản sắc văn hóa dân tộc.

Phạm vi áp dụng của bộ quy tắc gồm 5 nhóm đối tượng, gồm: cá nhân; cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp; tổ chức, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ mạng xã hội, nền tảng số trong và ngoài nước; Nhà cung cấp dịch vụ Internet; cơ quan báo chí, đài phát thanh, truyền hình, các công ty truyền thông, quảng cáo, các công ty tổ chức nghệ thuật biểu diễn.

Trong đó có một số quy định đáng chú ý:

Quy tắc ứng xử cho cá nhân:

Khuyến khích sử dụng họ tên thật của cá nhân hoặc tên, thương hiệu thuộc sở hữu hợp pháp khi tham gia các hoạt động trên không gian mạng.
Sử dụng ngôn từ văn minh, đúng mực, không nói xấu, bôi nhọ tổ chức, cá nhân; không sử dụng từ ngữ gây thù hận, kích động bạo lực, phân biệt về giới, về vùng miền, dân tộc, tôn giáo, văn hóa.
Không đăng tải hình ảnh, thông tin cá nhân của người khác khi chưa được sự đồng ý, trừ các trường hợp được phép theo quy định của pháp luật; cân nhắc trước khi công khai, cung cấp dữ liệu cá nhân trên các nền tảng số.
Khuyến khích chia sẻ thông tin tích cực, hữu ích, có giá trị nhân văn, tinh thần đoàn kết, thúc đẩy sự phát triển lành mạnh trên không gian mạng.

Quy tắc ứng xử cho cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp:

Công khai, minh bạch trong các hoạt động truyền thông, quảng bá, quảng cáo và có trách nhiệm với cộng đồng.
Tôn trọng quyền riêng tư và bảo vệ dữ liệu cá nhân của người dùng và đối tác.

Quy tắc ứng xử cho các tổ chức, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ mạng xã hội, nền tảng số trong và ngoài nước:

Chủ động rà quét, phát hiện và ngăn chặn các hành vi để lừa đảo, phát tán tin giả hoặc quảng cáo vi phạm pháp luật.
Cân nhắc hợp tác, đăng tải, chia sẻ các thông tin liên quan đến những người nổi tiếng, người có ảnh hưởng có hành vi vi phạm pháp luật.

Quy tắc ứng xử cho nhà cung cấp dịch vụ Internet:

Tuân thủ các quy định pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Hỗ trợ người dùng khi bị xâm hại trên mạng.

Quy tắc ứng xử cho các cơ quan báo chí, đài phát thanh, truyền hình; các công ty truyền thông, quảng cáo, các công ty tổ chức nghệ thuật biểu diễn:

Tăng cường cung cấp thông tin, dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội; lan tỏa giá trị văn hóa tích cực; phê phán, lên án các hành vi vi phạm Bộ Quy tắc này và các hành vi vi phạm pháp luật.

Trả lại tính năng tích cực cho mạng xã hội

Hiện tại đang có khoảng 110 triệu tài khoản của người Việt Nam sử dụng thường xuyên 20 mạng xã hội. Họ không chỉ tiếp nhận thông tin mà còn trực tiếp tham gia sản xuất, chia sẻ nội dung, dẫn đến sự bùng nổ dữ liệu trên không gian mạng. Tuy nhiên, mạng xã hội cũng là “con dao hai lưỡi” với những tác động tiêu cực tới nhiều lĩnh vực.

Ông Nguyễn Ngọc Hồi, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao TP.HCM, cho biết: "9 tháng qua, Sở đã xử lý 30 vụ và xử lý hình sự, cho thấy việc sử dụng và lợi dụng trên không gian mạng có những vấn đề rất lớn. Bộ quy tắc được đưa ra sẽ góp phần cải thiện rõ rệt vấn đề ứng xử trên không gian mạng".

Trong bối cảnh các hoạt động trên không gian mạng đang bùng nổ mạnh mẽ như hiện nay, việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng là rất trúng, đúng và hết sức cần thiết. Góp ý vào dự thảo Bộ quy tắc ứng xử, nhiều chuyên gia kỳ vọng sẽ tác động trực tiếp tới khoảng 76 triệu người dùng mạng xã hội tại Việt Nam.

"Ứng xử văn hóa tức chúng ta phải có văn hóa khi ứng xử trên không gian mạng", NSND Xuân Bắc, Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, nhấn mạnh.

Mạng xã hội quả thực mang lại lợi ích to lớn và độ lan tỏa rộng rãi, nhanh chóng. Song, chính nó cũng đang đặt ra nhiều thách thức: thông tin xấu độc, phát ngôn thiếu chuẩn mực, hành vi phi văn hóa, xâm phạm quyền riêng tư, bạo lực mạng… gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống tinh thần xã hội và các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, đặc biệt rất độc hại cho trẻ nhỏ và bị thành niên.

Dự thảo lần hai của Bộ quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng định hướng hành vi ứng xử văn minh, xây dựng không gian mạng lành mạnh và nâng cao trách nhiệm của các cá nhân, người có ảnh hưởng trên không gian mạng (KOL, KOC) và các doanh nghiệp. Đây là lần đầu tiên nhóm đối tượng KOL, KOC, công ty mạng đa kênh (MCN), doanh nghiệp truyền thông đa phương tiện... được ghi nhận trong một văn bản có cơ sở pháp lý. Từ đó tạo tiền đề để huy động các lực lượng này tham gia lan tỏa chủ trương, chính sách của Nhà nước.

Ông Nguyễn Lâm Thanh - Tổng giám đốc TikTok Việt Nam cho hay: "Trên Tiktok, chúng tôi chia ra bộ tiêu chuẩn cộng đồng dành cho người dùng, yêu cầu mọi người phải tuân thủ. Nếu vi phạm sẽ bị gỡ nội dung. Chúng tôi rà soát nội dung liên tục, và sau khi rà soát, nếu tài khoản vẫn đảm bảo mới được ở trong cộng đồng đó".

Nhiều đại diện các trang mạng xã hội, các KOL, KOC không những ủng hộ chủ trương và các điều khoản của Bộ quy tắc ứng xử này, mà còn trực tiếp đóng góp nhiều ý kiến xác đáng của người trong cuộc, như đưa thành tựu công nghệ vào trong ứng dụng, tạo bộ quy tắc "Nên và Không nên" giúp các nhà sáng tạo nội dung dễ dàng tự định hướng và phát huy tối đa sức ảnh hưởng tích cực của mình.

Việt Nam cũng đang đối diện với khó khăn trong quản lý dịch vụ xuyên biên giới. Bộ quy tắc sẽ là công cụ định hướng hành vi, tạo lập thói quen tích cực, bảo đảm sự phát triển lành mạnh của không gian mạng. Thông qua việc xác lập các chuẩn mực ứng xử, cộng đồng mạng sẽ được khuyến khích hành động văn minh, hạn chế xung đột, ngôn ngữ bạo lực. Một môi trường trực tuyến an toàn và tin cậy sẽ giúp người dân yên tâm tham gia mạnh mẽ hơn vào đời sống số.

Thu Trang