'Ưu đãi lớn mà không chuyển giao công nghệ thì Việt Nam chỉ làm công xưởng'

Thu hồi ưu đãi nếu không đạt chỉ số cam kết

Góp ý về dự án Luật Đầu tư (sửa đổi) tại Quốc hội, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (TP.HCM) đề nghị phân biệt rõ bản chất giữa ưu đãi và hỗ trợ.

Cụ thể, ưu đãi đầu tư là cơ chế “giảm gánh nặng”, chủ yếu thông qua thuế, đất đai. Hỗ trợ đầu tư là cơ chế “tăng năng lực” như đào tạo nhân lực, hạ tầng, nghiên cứu phát triển.

“Dự thảo hiện nay chưa phân định rạch ròi hai công cụ này, dễ dẫn đến tình trạng các địa phương áp dụng ưu đãi trùng lặp hoặc hỗ trợ thiếu cơ sở”, bà Trân nói về đề nghị tách rõ phạm vi áp dụng, tiêu chí và điều kiện của từng công cụ.

Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (TP.HCM)

Bà Trân cho hay nhiều năm qua, Việt Nam chứng kiến tình trạng “đua nhau” ưu đãi để thu hút nhà đầu tư, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản, dệt may, lắp ráp đơn giản. Điều này làm xói mòn nguồn thu ngân sách nhưng không tạo giá trị gia tăng tương xứng. Vì vậy, dự luật nên bổ sung quy định về ngưỡng tối đa đối với một số loại ưu đãi, đồng thời yêu cầu đánh giá tác động trước khi trao ưu đãi để bảo đảm kỷ luật tài khóa.

Tiếp theo, dự luật cần bổ sung nguyên tắc gắn ưu đãi - hỗ trợ với hiệu quả thực. Ưu đãi đầu tư và hỗ trợ đầu tư phải gắn với cam kết và kết quả thực hiện của nhà đầu tư; trường hợp không đạt yêu cầu, cơ quan nhà nước có quyền điều chỉnh, thu hồi hoặc yêu cầu bồi hoàn.

Cùng quan điểm, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Tây Ninh) cho hay: Trong nhiều năm qua, chính sách ưu đãi đầu tư chủ yếu tập trung vào thuế thu nhập doanh nghiệp; thuế nhập khẩu; miễn, giảm tiền thuê đất, khấu hao nhanh…

“Đây là các ưu đãi cần thiết nhưng hiện nay không còn tạo lợi thế cạnh tranh, nhất là khi nhiều nước trong khu vực cũng đang sử dụng công cụ tương tự. Trong khi đó, xu hướng quốc tế chuyển dịch mạnh sang các ưu đãi phi tài chính, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao”, bà Dung nói.

Nữ đại biểu cho hay Việt Nam đang thiếu nhóm ưu đãi phi tài chính, như ưu tiên tiếp cận dữ liệu số, cơ sở dữ liệu công - yếu tố cốt lõi trong kinh tế số; cơ chế sandbox cho mô hình kinh doanh mới, đặc biệt trong AI, fintech, năng lượng mới; tín dụng thuế R&D, cho phép doanh nghiệp khấu trừ một tỷ lệ cố định của chi phí nghiên cứu khỏi thuế phải nộp…

Mặt khác, đại biểu Dung cho rằng hiện nay cũng đang thiếu cơ chế ưu đãi theo kết quả thực hiện: Ưu đãi được cấp dựa vào điều kiện đăng ký ban đầu, không gắn với kết quả thực hiện. Nhiều doanh nghiệp FDI kê khai lỗ kéo dài nhưng vẫn hưởng ưu đãi thuế; tình trạng chuyển giá khó kiểm soát. Vì vậy, việc sửa đổi luật lần này cần định hướng rõ: ưu đãi phải chọn lọc - hỗ trợ phải thực chất.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Tây Ninh)

Bà Dung kiến nghị nhà đầu tư chỉ được tiếp tục hưởng ưu đãi nếu đạt được các chỉ số sau: Tỷ lệ nội địa hóa; chi cho nghiên cứu và phát triển (R&D); số lao động chất lượng cao được đào tạo; sản phẩm công nghệ mới được thương mại hóa; năng lượng sạch trong sản xuất.

Ngoài ra, cần bổ sung cơ chế hậu kiểm định kỳ hằng năm, thu hồi ưu đãi nếu không đạt chỉ số cam kết cũng như bổ sung quy định cơ chế hậu kiểm bắt buộc, đánh giá hằng năm, thu hồi ưu đãi nếu không đạt cam kết; rà soát về quy định ưu đãi và hỗ trợ để không xung đột với các pháp luật khác liên quan trực tiếp Luật Thuế Thu nhập doanh nghiệp, Luật Đất đai, Luật Ngân sách.

Ưu đãi lớn phải kèm chuyển giao công nghệ

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) nhận định chính sách ưu đãi là xương sống trong thu hút đầu tư. Tuy nhiên, nếu ưu đãi lớn mà không kèm điều kiện chuyển giao công nghệ thì Việt Nam mãi chỉ làm công xưởng. Mặc dù dự thảo đã có bước tiến khi quy định ưu đãi đặc biệt đối với dự án có vốn từ 3 - 6 nghìn tỉ đồng nhưng chưa ràng buộc cam kết chuyển giao công nghệ.

Ông Đồng đề nghị bổ sung điều kiện tối thiểu, đó là dự án được hưởng ưu đãi đặc biệt phải chuyển giao công nghệ đạt cấp độ 2 trở lên và đào tạo ít nhất 200 lao động bậc cao cho Việt Nam mỗi năm. Nếu không hoàn thành cam kết, đề xuất thu hồi ưu đãi và có thể xử lý phải bồi hoàn gấp đôi số tiền ưu đãi đã được hưởng.

Về điều 29 - thủ tục đầu tư đặc biệt, đại biểu Hà Sỹ Đồng nhận định đây là một đột phá thực sự.

Theo đó, dự án trong khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế có thể được cấp giấy chứng nhận đăng ký đầu tư trong 15 ngày, không phải xin chủ trương, không xin giấy phép xây dựng, không lập báo cáo đánh giá tác động môi trường ban đầu.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị)

Tuy nhiên, ông Đồng nhấn mạnh "cơ chế đặc biệt thì phải có tiêu chí đặc biệt", nếu không quy định tiêu chí lựa chọn dự án, điều khoản này dễ bị lạm dụng.

Theo đó, cần bổ sung điều kiện chỉ áp dụng cho dự án công nghệ ưu tiên quốc gia như bán dẫn, trung tâm dữ liệu AI, năng lượng tái tạo; quy mô vốn đầu tư tối thiểu 50 triệu USD trở lên; đồng thời, cần quy định trách nhiệm người đứng đầu nếu xử lý chậm.

Lam Thanh