Vẫn còn lo ngại về miễn giấy phép xây dựng

Dự thảo Luật Xây dựng sửa đổi được thảo luận tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đang diễn ra đã sửa đổi, bổ sung quy định chỉ cấp phép đối với các công trình ngoài phạm vi quy hoạch hoặc có quy mô công trình lớn hơn bẩy tầng.

Đây là một bước cải cách quan trọng, là điều mà người dân, doanh nghiệp mong chờ từ lâu, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh đánh giá tại buổi thảo luận tại hội trường ngày 14/11.

Theo ông Minh, trong quá trình thực hiện các bước quy hoạch, thẩm định dự án, thiết kế kỹ thuật, cơ quan quản lý đều đã kiểm soát đầy đủ yêu cầu về quy mô, mục tiêu đầu tư, kết cấu, an toàn phòng cháy chữa cháy. Thế nhưng trước khi thực hiện, người dân, doanh nghiệp vẫn phải xin giấy phép là vô lý.

Ông thẳng thắn nhìn nhận, sự vô lý này tồn tại nhiều năm, gây khó khăn cho người dân, doanh nghiệp, làm mất thời gian và chi phí cho toàn xã hội. Bên cạnh đó, thực tế cũng cho thấy, mặc dù quy định cấp phép xây dựng với nhiều thủ tục nhưng vẫn để xảy ra sai phạm, rất nhiều công trình xây dựng trái phép ngang nhiên mọc lên.

“Vậy thì để những quy định đó làm gì khi không đem đến hiệu quả trong quản lý hoạt động xây dựng”, vị bộ trưởng đặt câu hỏi.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh tại buổi thảo luận tại hội trường Quốc hội ngày 14/11. Ảnh: quochoi.vn

Ủng hộ quy định tiến bộ của dự thảo Luật về việc bỏ quy định cấp phép xây nhà, Đại biểu Quốc hội Tạ Văn Hạ - Đoàn ĐBQH Đà Nẵng, lo ngại vấn đề người dân liệu có xây dựng bừa bãi hay không khi bỏ việc cấp phép.

Ông Hạ chỉ rõ, cần khẳng định và phân biệt rõ ràng là bỏ thủ tục cấp phép chứ không phải bỏ quản lý nhà nước.

“Thực tế, chúng ta thấy rõ ràng là dù đã cấp phép nhưng vẫn sai phạm, vẫn làm sai giấy phép. Những ai từng đi xin xây dựng công trình nhà ở của nhà mình sẽ thấy được mức độ phức tạp và tiêu cực như thế nào”, ông Hạ chia sẻ trong phát biểu tại hội trường.

Đóng góp ý kiến về việc miễn giấy phép xây dựng đối với một số công trình, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga – Đoàn ĐBQH TP.Hải Phòng nhận định, so với Luật Xây dựng hiện hành, dự thảo luật quy định miễn giấy phép xây dựng đối với một số loại công trình, theo hướng giảm “tiền kiểm”, tăng “hậu kiểm” trong việc quản lý các công trình xây dựng.

Đây là nội dung phù hợp với mục tiêu cải cách, cắt giảm các thủ tục hành chính, giảm thời gian, chi phí thực hiện các thủ tục hành chính cho người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, tình trạng xây dựng không phép, sai phép, lấn chiếm vỉa hè, đất công, xây vượt tầng, thay đổi công năng… diễn ra ở nhiều nơi. Nhiều công trình không được phát hiện từ sớm, chỉ khi công trình đã xây gần xong hoặc hoàn thiện mới bị phát hiện và xử lý.

Trước thực trạng như vậy, cùng với bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đội ngũ cán bộ chuyên môn về xây dựng ở cấp xã rất mỏng, phần lớn là kiêm nhiệm, không có đủ lực lượng để thực hiện giám sát, phát hiện kịp thời vi phạm; ở một số địa phương còn thiếu cán bộ có chuyên môn sâu về xây dựng.

Những điều này dẫn tới những khó khăn trong việc thực hiện kiểm tra, giám sát các công trình xây dựng trên thực tế.

Do đó, bà Nga kiến nghị, song song với việc cắt giảm khâu “tiền kiểm”, miễn giấy phép xây dựng đối với một số công trình xây dựng, cần bổ sung các cơ chế tăng cường hậu kiểm để phát hiện và xử lý các sai phạm về xây dựng kịp thời; quy định rõ trách nhiệm của UBND cấp xã, trong việc kiểm tra, phát hiện và xử lý vi phạm các quy định xây dựng ngay từ giai đoạn đầu.

Cùng với đó, theo bà Nga, cần bổ sung chế tài xử lý trách nhiệm người đứng đầu nếu không phát hiện hoặc xử lý kịp thời các sai phạm về công trình xây dựng; nghiên cứu bố trí lực lượng hỗ trợ quản lý xây dựng ở cấp cơ sở để khâu hậu kiểm thực sự kịp thời và đạt hiệu quả; tránh tình trạng mở cơ chế hậu kiểm nhưng không có đủ nguồn nhân lực, con người để thực hiện hậu kiểm.

Đồng quan điểm, đại biểu Phạm Văn Hòa – Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp cho rằng, việc xác định rõ công trình không phải xin giấy phép xây dựng thì cần nâng cao trách nhiệm của chính quyền địa phương, cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng khi phải đi kiểm tra thường xuyên việc thi công công trình. Điều này giúp tránh hậu quả gây tranh chấp, tốn kém tiền của người dân và thiệt hại của Nhà nước.

Ngoài ra, kiểm tra, giám sát và quản lý chất lượng công trình xây dựng của Nhà nước có vai trò rất quan trọng. Do đó, Cơ quan soạn thảo dự án Luật cần quy định rõ trách nhiệm của Ban quản lý dự án giám sát công trình; chủ đầu tư, đơn vị thi công.

Phân cấp nhưng cần phân chuẩn

Đại biểu Lê Thu Hà – Đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai đánh giá, việc dự thảo Luật Xây dựng sửa đổi đã mạnh dạn mở rộng các trường hợp miễn giấy phép xây dựng, chuyển trọng tâm từ tiền kiểm sang hậu kiểm, phù hợp với tinh thần Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị.

Tuy nhiên, chuyển mô hình quản lý không chỉ là sửa thủ tục. Chuyển mô hình quản lý là tái thiết lại tư duy quản lý theo hướng quản trị rủi ro, gắn trách nhiệm nhiều hơn cho người quyết định đầu tư, chủ đầu tư và nhà thầu.

Đại biểu Lê Thu Hà - Đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai chia sẻ tại hội trường. Ảnh: quochoi.vn

Để cơ chế trên vận hành thực chất, bà Hà kiến nghị, phải quy định rõ tiêu chí áp dụng đối với từng trường hợp miễn giấy phép để tránh diễn giải khác nhau giữa các địa phương. Mở rộng miễn giấy phép để thuận lợi, nhưng phải đi kèm các tiêu chí minh bạch để không tạo kẽ hở cho tiêu cực.

Bên cạnh đó, hậu kiểm chỉ hiệu quả khi có năng lực thực thi. Hiện nay, năng lực cán bộ cấp xã – cấp trực tiếp chịu trách nhiệm về trật tự xây dựng còn rất hạn chế. Việc coi UBND cấp xã là cơ quan chuyên môn về xây dựng cần được quy định đi kèm tiêu chuẩn, điều kiện bảo đảm. “Phân cấp mà không phân chuẩn sẽ tạo rủi ro lớn hơn là lợi ích”, bà Hà nhấn mạnh.

Không chỉ vậy, cần tăng mạnh chế tài xử lý vi phạm, đặc biệt với hành vi không thông báo khởi công, không cập nhật dữ liệu, hoặc thi công sai hồ sơ. Một cơ chế hậu kiểm mà chế tài không đủ mạnh sẽ dẫn đến buông lỏng quản lý.

Bà Hà cũng đề nghị cần bổ sung rõ tiêu chí miễn giấy phép: “Miễn giấy phép xây dựng khi công trình đáp ứng đồng thời tiêu chí về loại công trình, quy mô, khoảng lùi, an toàn phòng cháy, chữa cháy, phù hợp quy hoạch và nghĩa vụ cập nhật dữ liệu trước khi khởi công”.

Bên cạnh đó, bà đề xuất sửa Điều 47 – tăng chế tài và gắn hậu kiểm với dữ liệu, cần sửa Điều 20 – làm rõ thẩm quyền chuyên môn.

Phương Anh